DSCe60

NEUROPSYCHOLOGIA

III asymetria funkcjonalna u ludzi zdrowych

W badaniach nad następstwami uszkodzeń mózgowych oraz komisurotomii wykazano asymetrię funkcji półkul mózgowych, którą potwierdzają również dane z badań nad ludźmi zdrowymi, zwłaszcza w zakresie percepcji słuchowej i wzrokowej. W ciągu dwudziestu kilku lat od pierwszego wydania tej książki przeprowadzono tak wiele badań na ten temat, że jeden z wybitnych neuropsychologów nazwał ten obszar badawczy „produkcją doktoratów na skalę przemysłową”. Czytelnik może sięgnąć do następujących książek i artykułów przeglądowych, poświęconych asymetrii półkulowej, w których obszernie omówiono prace badawcze oraz teorie dotyczące funkcji mózgu, oparte na badaniu ludzi zdrowych (Beaumont, 1982; Bryden, 1982; Brad-shaw, Nettleton, 1983; Corballis, 1983; Hellige, 1983; Segalowitz, 1983; Young, 1983; Springer, Teutsch, 1985).

DOMINACJI RAZ JESZCZE

W miarę jak przybywało danych o specjalizacji funkcjonalnej obu półkul mózgowych, podejmowano próby scharakteryzowania specyficznej roli każdej z nich. Bogen (1969b) przedstawił w kolejności chronologicznej różne podziały dychotomiczne, proponowane od czasów Hughlingsa Jacksona (tabela 8.4).

Bogen zwrócił uwagę na trudności, jakie mamy przy obecnym stanie wiedzy, charakteryzując zdolności prawej półkuli. Dychoto-miczny podział wprowadzony wcześniej przez Bogena (połączenie klasyfikacji dokonanych przez Milner i Zangwilla) odrzucono, ponieważ pojawiły się dane wskazujące, że prawa półkula ma pewne zdolności werbalne. Na określenie funkcji prawej półkuli Bogen zaproponował roboczy termin „dopełnieniowe” (appositional). „Termin ten implikuje zdolność zestawiania ze sobą lub porównywania spostrzeżeń, schematów, engramówitd.,

I

Tabela 8.4. Niektóre dychotomie różnicujące funkcje półkul mózgowych

Jackson (1864)

Jackson (1874)

Jackson (1876)

Milner (1958)

Zangwill (1961)

Bogen i Gazzaniga (1968) Levy-Agresti i Sperry (1968) Bogen (1969b)

Półkula dominująca (lewa) ekspresja

słuchowo-artykulacyjne formułowanie twierdzeń werbalne symboliczne werbalne

logiczne lub analityczne formułowanie sądów (Propositional)

Półkula podległa (prawa) percepcja

siatkówkowo-oczne wyobraźnia wzrokowa percepcyjne lub niewerbalne wzrokowo-przestrzenne wzrokowo-przestrzenne syntetyczne, percepcyjne funkcje dopełnieniowe (Appositional)

Źródło: Bogen, J. E. 1969b.

ASYMETRIA PÓŁKUL MÓZGOWYCH

a w dodatku ma tę zaletę, że implikuje niewiele więcej. Jeśli to prawda, że prawa półkula celuje w zdolnościach jeszcze nam nieznanych, to pełne znaczenie terminu «funkcje dopelnieniowe» będzie się wyłaniało w miarę badania i coraz lepszego rozumienia tych zdolności” (Bogen, 1969b, s. 149). Od tego czasu wprawdzie zgromadzono znacznie więcej danych, ale nadal trudno wybrać dwa pojęcia, które dobrze charakteryzowałyby różnice funkcji obu półkul. Może to i dobrze, gdyż jak podkreśliła Milner (1974), przy badaniu różnic półkulowych niesłuszne byłoby pomijanie wielu wyników badań zarówno neurologicznych, jak, neuropsychologicznych, świadczących o tym, że „między odpowiadającymi sobie okolicami obydwu półkul istnieją i podobieństwa, i różnice”, co autorka trafnie nazywa komplementarną specjalizacją obu półkul w zakresie funkcji psychicznych. Jest to zatem kwestia dominacji raczej względnej niż absolutnej. Bcnton wyraził to w sposób następujący: „Dominacja oznacza asymetrię funkcji półkulowych. czyli to, że obie półkule obsługują poszczególne funkcje w niejednakowym stopniu. Teoretycznie nierówność w zakresie jakiejś określonej funkcji może być albo absolutna (wyłącznic jedna półkula pośredniczy w realizacji danej funkcji), albo względna (jedna półkula jest ważniejsza niż druga dla realizacji tej funkcji). Wszelkie dostępne dane wskazują, że nierówność absolutna występuje rzadko, znacznie częstsza jest nierówność względna” (Benton. 1975, s. 9). Niektórzy autorzy woleliby, aby precyzować, w zakresie jakiej konkretnie funkcji występuje dominacja, zamiast mówić, że jedna z półkul jest „półkulą dominującą" (np. Poeck, 1975).

Wreszcie, dane z niektórych badań nad następstwami komisurotomii, w połączeniu w wynikami badań nad osobami zdrowymi potwierdziły pogląd, że jedna z ważniejszych różnic między funkcjonowaniem obydwu półkul polega nie tyle na ich specjalizacji w zakresie różnego typu informacji lub różnych funkcji psychicznych, lecz raczej na odmiennych, stosowanych przez każdą z półkul strategiach i sposobach ośrodkowego przetwarzania informacji.

Podsumowując zgromadzone dotychczas dane o asymetrii funkcji mózgowych, Levy doszła do następującego wniosku:

(...) półkule mózgu u człowieka istnieją w symbiotycznym związku, w którym zarówno ich zdolności, jak i motywy działania wzajemnie się dopełniają. Każda połowa mózgu jest w stanie wykonywać i woli wykonywać określony zestaw zadań poznawczych, które dla drugiej połowy są trudne lub przykre, albo jedno i drugie. Jeśli chodzi o charakter tych dwu zestawów funkcji, wydaje się, że mogą one do siebie logicznie nie przystawać. Prawa półkula syntetyzuje w przestrzeni. Lewa półkula analizuje w czasie. Prawa półkula dostrzega podobieństwa wzrokowe, z wyjątkiem podobieństw pojęciowych. Lewa półkula odwrotnie. Prawa półkula spostrzega ogólny kształt, a lewa półkula -szczegóły. Prawa półkula koduje napływające informacje sensoryczne w postaci obrazów, zaś lewa półkula - w postaci opisów językowych. Prawej półkuli brakuje analizatora fonologicznego; lewa półkula pozbawiona jest całościowego syntetyzatora postaci (Gestalt) (...) (Levy, 1974a, s. 167).

Ten opis zachowania obu półkul sugeruje, że sformułowane przez psychologię postaci Prawa Organizacji Spostrzegania odnoszą się tylko do półkuli niemej. Jeśli tak, to funkcje przystosowawcze, jakim służą owe zasady organizacyjne, również są ograniczone do półkuli niemej, tak samo, jak funkcje adaptacyjne o charakterze językowym ograniczone są do półkuli werbalnej.

Z czasem szerokie poparcie zyskał model analitycznego, w odróżnieniu od holistycznego, przetwarzania informacji. Tacy autorzy,