DSC�78

pomocą wzroku i słuchu wie, co się dzieje na ziemi. Gawang (,Ziemia-Niebo”) u Konyak Naga jest wszystkowidzący i wszyst-kosłyszący; to samo odnosi się do Lowalangi (Niasa), Wonekau (północna część Nowej Gwinei), Kasiwa (wyspa Nukum’anu). Według Pigmejów z Ituri, Toro „widzi wszystkich nas tu siedzących i słyszy, co mówimy”. Podobnie też Gamab u Damarów. Maksyma Wanyików mówi: „Zaledwie podniesiesz głos, Mulungu cię słyszy; nawet jeśli się skryjesz w dziurę, Mulungu cię widzi”. Ten sam Mulungu widzi i słyszy wszystko również u Sham-balów. Tak samo Nyankupon u Tszi na Złotym Wybrzeżu. U Homera Helios „wszystko dojrzy i wszystko usłyszy” (Iliada, 3.277). Filozofowie greccy do wszystkowidzenia i wszystkosłyszenia zwykli dołączać wszystkorozumienie jako atrybut boskości. Tę potrójną wszechwiedzę przypisuje Ksenofanes swemu „bogu” (zob. kartę tytułową), sofista Kritiasz swemu „demonowi”, Sokrates, Platon i Ksenofont „bogom” w ogólności, Hipokrates Eterowi, orficy Eterowi jako organowi Zeusa.

W pojęciu szczepu Czitimacza „Wielki Duch” widzi, słyszy i wie wszystko, nie mając oczu ani uszu. Ale przeważnie dar wszystkowidzenia i wszystkosłyszenia przypisywany jest istotom wszechwiedzącym w postaci konkretnej, przez przydawanie im oczu i uszu⁷⁷. Są to oczywiście oczy i uszy niezwykłe. Oczy Pana według Eklezjastyka (23.19) są dziesięć tysięcy razy jaśniejsze od słońca. Czasem mają jakieś niezwykłe rozmiary: na przykład „wielkie oczy” boga Szki u Mordwinów, „wielkie jak jezioro” albo „wielkie jak rzeka Ob” oczy, którymi widzi wszystko ugrofiński Torem, i „uszy ogromne jak liście nenufaru”, którymi wszystko słyszy. Lezą ma uszy bardzo długie, słyszy nawet najcichszym szeptem prowadzone rozmowy. Uszy samojedzkiego Num są gwiazdami.

Częściej występują anomalie ilościowe, czyli ilość oczu i uszu wyższa od normalnej, bądź rozmieszczona w odpowiedniej ilości głów, bądź też są rozsiane po całym ciele., Przypisuje się wiele par oczu Amonowi-Ra; siedemdziesiąt siedem oczu i siedemdzie-«ąt siedem uszu - Słońcu, jako „bogu milionów i milionów lat (zob. rozdz. II, 5); wiele oczu Ozyrysowi, zgodnie z etymologią jego imienia, wyłożoną przez Diodora i Plutarcha; również Izyda w papirusie z Oxyrhynchos ⁷⁸ występuje jako „wielooka”

22