ekonomika (65)

Mierniki produkcji transportowej można pogrupować następująco

•    naturalne:

-    proste (tony. osoby, kontenery, kilometry).

-    złożone (tonokilometry, pasażerokilometry, wozokilometry),

-    czasowe (normogodziny, czyli wozogodziny, wagonogodziny, prędkość jazdy).

-    umowne (tonokilometry umowne i przeliczeniowe, kontenery przeliczeniowe):

•    wartościowe (wyrażone w jednostkach pieniężnych).

Mierniki naturalne proste i złożone służą przede wszystkim do mierzenia wielkości produkcji transportowej. Proste jednostki naturalne nie uwzględniają odległości przewozu, a jedynie przekazują informacje o liczbie przewiezionych ton. kontenerów lub liczbie pasażerów. Odległość przewozu jest natomiast uwzględniana w miernikach złożonych i praca przewozowa mierzona w tonokilo-metrach lub pasażerokilometrach jest podstawowym miernikiem wielkości produkcji transportowej. Mierniki naturalne mają pewne wady. Znacznie utrudniona jest porównywalność wyników między przedsiębiorstwami (nawet w tej samej gałęzi transportu), gdyż mogą one pracować w różnych warunkach eksploatacyjnych lub uzyskiwać takie same wyniki, przewożąc większe ładunki na krótsze odległości. Ta sama wartość pracy przewozowej, np. 100 tkm, może oznaczać przewiezienie 100 t na odległość 1 km, przewiezienie 1 t na odległość 100 km lub dziesiątki innych kombinacji. Z ekonomicznego punktu widzenia nakłady pracy żywej i uprzedmiotowionej w każdej z tych sytuacji będą inne. Ponadto mierniki te nie obejmują znacznej części produkcji transportowej, polegającej na świadczeniu usług pomocniczych (m.in. spedycyjnych, magazyno-wych).

Do mierników naturalnych zaliczono także jednostki czasowe oraz umowne Mierniki czasowe służą do ustalania norm przebiegu, kwalifikujących środek transportu do przeglądu technicznego, oraz norm czasu na wykonanie pewnych czynności. Czynnik czasu uwzględniają niektóre wskaźniki złożone, przede wszystkim związane z szybkością ruchu i przeładunków¹²⁷.

Jednostki umowne są wykorzystywane do porównywania różnych rodzajów produkcji transportowej, np. przeliczenia pasazero kilometrów na tonokilometry według określonego klucza. Miernikiem umownym jest również TEU wykorzystywany w przewozach kontenerowych, gdzie 1 TEU = kontener 20-stopowy. W statystykach dotyczących wielkości przewozów kontenerowych lub ich przeładunków w portach stosuje się miernik liczby obsłużonych kontenerów w sztukach lub w jednostkach TEU.

* Ekonomika transportu Red. J. Bumewicz, op. dŁ, s. 74. Outem, s. 74-75

Wspomniane wcześniej mankamenty mierników naturalnych powoduj? koniecznoŚć stosowania mierników wartościowych, będących odzwierciedleniem wartości sprzedaży usług przez przedsiębiorstwa transportowe. Mierniki wartościowe umożliwiaj? pomiar różnorodnej produkcji transportowej i usług pomocniczych oraz ich porównywanie, a także porównania transportu z pozostałymi działami gospodarki. W cenie usługi transportowej są brane pod uwagę czynniki różnicujące jakość usługi oraz poniesione nakłady pracy. Dzięki wartościowemu ujęciu produkcji transportowej możliwe jest prowadzenie rachunku ekonomicznego. Wadą mierników wartościowych jest ich wrażliwość na procesy inflacyjne.

5.3. Potencjał i zdolność transportowa

Potencjał transportowy oraz zdolność przewozowa wynikają bezpośrednio z wielkości zasobów firmy oraz ze sposobu ich wykorzystania. Możliwości wykorzystania środków, którymi dysponuje firma, zależą od czynników:

•    wewnętrznych (organizacji, zarządzania, stosowania zasad rachunku ekonomicznego);

•    zewnętrznych (zapotrzebowanie na usługi, przepisy prawa, warunki klimatyczne).

Potencjał transportowy definiuje się jako moc produkcyjną transportu, czyli maksymalną pracę przewozową, którą można teoretycznie wykonać w jednostce czasu (zazwyczaj w ciągu roku). Przy ustalaniu potencjału przedsiębiorstwa transportowego zakłada się pełne wykorzystanie ładowności, brak pustych przebiegów, stuprocentowe wykorzystanie czasu pracy, zarówno w ciągu doby (praca trzyzmianowa), jak i w ciągu roku, ograniczony do minimum czas remontów, postojów i załadunków. Jest to wielkość hipotetyczna, praktycznie nieosiągalna¹¹¹.

Zdolność transportowa oznacza wielkość produkcji przewozowej, która jest możliwa do wykonania w konkretnych warunkach eksploatacyjnych danego przedsiębiorstwa (zdolność produkcyjna jest stosunkowo bliska angielskiemu pojęciu capacity). Różnica między potencjałem a zdolnością jest nazywana rezerwą potencjału transportowego’²⁹. Zdolność transportowa przedsiębiorstwa zależy od:

•    wyposażenia w majątek i stopnia jego zużycia;

•    wielkości zatrudnienia i kwalifikacji załogi;

^1M W. Grzywacz. J. Bumewicz, op. dl., s. 201.

Ekonomika transportu Red J. Bumewicz, op. dl., 176