File0012 (5)

Wymienione przez nas schyłkowe cechy epok histrycz-nych: wynaturzenie pojęć i chaos ideowy nie wyczerpują jednak charakterystyki okresów przejściowych. W okresach tych żyją przecież pokolenia różne jakościowo — zatem muszą tu występować nictylko cechy rozkładu starej epoki, ale także coraz silniej występujące tendencje nowych czasów. Kwestja sprecyzowania i ustalenia tych tendencyj jest sprawą zasadniczej doniosłości. Dopóki bowiem niema uświadomienia sobie istoty nowych tendencyj - dopóty powszechnie czynione są bezużyteczne wysiłki ratowania rozpadającego się gmachu pojęć i idej starych czasów. Oczywiście, że proces uświadamiania sobie nowych tendencyj nie odbywa się nagle. Przeciwnie proces ten wypełnia całość trwania okresu przejściowego. Z chwilą, gdy tendencje nowej epoki zostaną skrystalizowane całkowicie w świadomości współczesnych, można mówić o początkach nowych czasów.

Dzieje okresów przejściowych zawierają szereg wypadków uzewnętrznienia się w nich nowych tendencyj i nowych potrzeb.

Mos docendi (iallicus. Marsyljusz z Padwy, pierwsi filologowie wieku XIV całkiem niedwuznacznie głosili zasadę samodzielnej twórczości jednostki, suwerenności państwowej i krytycznego stosunku do autorytetów w okresie, gdy oznaki rozkładu świata średniowiecznego nie występowały jeszcze jaskrawo. Teorje i wytyczne demokracji nowoczesnej rozwijały się współcześnie przez kilkadziesiąt iat z rozkładem tradycyjnych form politycznych. Historycy prawa oddawna uważają tendencję prawodawstwa rzymskiego w prowincjach do przejmowania instytucyj barbarzyńskich za zapowiedź stanu prawnego dużo późniejszej epoki wędrówki ludów.

Element występowania tendencyj i potrzeb nowej epoki współcześnie z cechami schyłkowemi starych czasów stanowi więc czynnik zasadniczy okresu przejściowego.

Pokolenia współczesne, reprezentujące świat stary żyją wśród wszechstronnego rozkładu jego zasadniczych pojęć i przebywają w chaosie ideowym wynikłym z wtłaczania nowych

13