File0052

98

Monografia wsi musi podać dokładnie, jakie pisma pe-ryodyczne do wsi dochodzą, ile egzemplarzy prenumerowanych, ile przysyłanych darmo; które pismo ma najwięcej prenumeratorów i czy to samo pismo ma też najwięcej czytelników? Zdarzyć się bowiem może, że z ubocznych względów chłop prenumeruje jakieś pismo, choć woli czytywać drugie, które sobie po cichu wypożyczy na drugim końcu wsi. Czasem jeden jedyny egzemplarz jakiegoś pisma we wsi liczy więcej czytelników, niż dziesięć egzemplarzy innego pisma. Zwracanie uwagi na te okoliczności jest rzeczą wielkiej wagi. Trzeba sobie zdać sprawę, dlaczego lud woli to pismo, niż tamto? Czy ono wzbudza w nim więcej zaufania, czy więcej podaje interesujących czytelnika faktów, czy pozyskuje go poźytecz-nemi wiadomościami, czy też podobnie, jak w mieście t. z. inteligencyę, frazesami? Czy chłop czyta pismo krytycznie, zachowując sobie samemu wydanie opinii o czemś, czy też (jak mieszczaństwo) wyczekuje od gazety pouczenia, jak ma o czemś sądzić? Czy potrafi czytać dwa lub trzy pisma redagowane odmiennie i ważyć pro i contra, czy też, jak zwykły miejski czytelnik, wierzy w jednę gazetę, jak w ewangielię, przekonany z góry, że w drugiej może być tylko fałsz i obłuda? Czy uważa wreszcie które z tych pism za zupełnie dobre; w ogóle, jakie on sam ma pojęcie o dobrze redagowanej gazecie dla ludu? Czy nie porzuca pism pisanych umyślnie dla ludu, a nie prenumeruje jakiej gazety nieludowej (np. »Głos Narodu*)? Czy podawanie w nagłówku pisma formułki »dla ludu*, a podpisywanie osoby duchownej za redaktora pomaga czy też przeszkadza do rozszerzania pisma w danej okolicy ?

Jaki jest mniej więcej liczebny stosunek ciekawych do gazety do takich, dla których wszelkie gazety są obojętne? Dlaczego przedewszystkiem czytują? Czy, ażeby się dowiedzieć, co się w świecie dzieje, czy też, żeby wyczytać drukowane odbicie własnego toku myśli? Czy wolą część informacyjną w dzienniku, czy też część instrukcyjną? Czy szkalowanie ga-zeciarskie gorszy ich, czy roznamiętnia, czy leż tylko bawi?

Wszystkie te i tym podobne pytania mogą posłużyć do ułożenia w rezultacie odpowiedzi na pytanie: jak redagować pismo ludowe, żeby wyzyskać zalety ludu, a nie jego wady? Nie taję bynajmniej, że z dotychczasowych prób w tym kierunku ani jednej nie można uważać za udała, począwszy od »Niedzieli«, (na którą szkoda grosza, bo lud o niej nic nie wie) aż do »Ludu polskiego* (który jest za mało pozytywny a strasznie »szarżuje«).

Poruszone w ostatnim ustępie pytania prowadzą nas do drugiego, ważniejszego i trudniejszego jeszcze działu znawstwa ludu: do poznania jego usposobienia politycznego. Nie o to chodzi, do którego stronnictwa zaliczyć chłopa, bo to jest nonsens, ale o należyte poznanie stosunku jego myśli do ustaw i urządzeń krajowych. Stan bowiem polityczny, czyjkolwiek, czy jednostki, czy warstwy, czy całego narodu, zawisł nietylko od jego potrzeb, ale też niemniej od jego poglądów. Pamiętajmy, że wśród tych samych potrzeb zachowują się ludzie odmiennie stosownie do odmiennych poglądów.

Zacznijmy przeto od poglądów. Wiedzieć trzeba koniecznie, jak lud wyobraża sobie, że coś być powinno. Nie na każde pytanie znajdzie się tu odpowiedź, boć nie wszystko mieści się w zakresie rozmyślań ludu, ale czegokolwiek się dowiemy, będzie to nader cenną wskazówką, jako pomoc do oryentowania się w kierunku jego myśli. Nie wynika z tego, żeby należało te wyobrażenia ludowe zawsze wprowadzać w czyn, boć one często są i tak niewykonalne, a często z gruntu fałszywe, ale chociażby wypadało przeciwdziałać im, przede-wszystkiem znać je trzeba, żeby nie kroczyć na ślepo. Nie można zaś dość usilnie przestrzedz, żeby badania tych wyobrażeń nie opierać na poezyi ludowej; opinij tam wyrażonych wieśniak po większej części nie bierze na seryo i rozumie dobrze, że to tylko fikcya. Cobyśmy powiedzieli, gdyby ktoś nasze zapatrywania społeczne osądzał na podstawie cytat z Byrona, Heinego lub Słowackiego? Te tylko poglądy chłopskie mogą dla naszej sprawy mieć wartość, które wyjdą na jaw, podczas gdy chłop myśli o sprawach wchodzących w len zakres.

7*