Foto0752

adekwatnemu rozpoznawaniu wyzwań i wykorzystywaniu szans oraz przeciwdziałaniu zagrożeniom w odpowiednim czasie i we właściwy sposób. Nie jest to jednak łatwe.

Pod fhyęciem problem badawczy w naukach o bezpieczeństwie rozumie się najczęściej pytanie* na które badacz poszukuje odpowiedzi, zbierając i prze• twarsąjąc w sposób naukowy niezbędne informacje. Powinny to być informacje adekwatne do potrzeby wiarygodne i wyczerpujące.

Czym różnią się pytania, jakie każdy człowiek stawia sobie codziennie, od pytań, stanowiących problem badawczy¹? Najogólniej można przyjąć, że różnią się one tym. czym różni się wiedza potoczna od wiedzy naukowej. Zaś naukowy sposób poznania rzeczywistości różni się od tzw. poznania potocznego metodą badań naukowych. Zagadnienie to - w kategoriach myślenia systemowego - starano się już przybliżyć w poprzednim podrozdziale. Bardziej szczegółowo w oparciu o liczne przykłady zostanie to omówione we wspomnianym już, opracowywanym do druku poradniku metodycznym. W dalszej części niniejszej książki zamieścimy tylko niezbędne informacje dotyczące metod bada-^ nia problemów bezpieczeństwa. Tymczasem zatrzymajmy się jeszcze przy wygi nikającym z tabeli 10 zadaniu 11 i IV, jakim jest formułowanie problemów badawczych. Zadanie to zawsze powinno poprzedzać kolejne, którym jest wy-I Opracowywanie metody badań - metod badań (zadanie V w tabeli 10), adekwat-■nej do przyjętych problemów badawczych.

Najogólniej biorąc problemy badawcze w „naukach o bezpieczeństwie”

■    możemy podzielić na teoretyczne i empiryczne. Prawie w każdych badaniach ■formułuje się i rozwiązuje oba rodzaje problemów badawczych - problemy ba-

■    dawcze o charakterze teoretycznym i empirycznym. Warto jednak pamiętać, że w w „naukach o bezpieczeństwie” wiedza teoretyczna bez odniesienia jej do jej do

praktyki, do danych empirycznych, może przypominać balon, który stracił kontakt z ziemią i ulatuje gdzieś w przestworza. Zaś badania empiryczne bez oparcia ich w teorii przypominają - używając trywialnego porównania - „gonienie czarnego kota w ciemnym pokoju”. Tzw. światło teorii wydaje się wtedy czymś niezbędnym. Dlatego też - jeszcze raz przypomnę - w badaniach dotyczących problemów bezpieczeństwa w jego różnych wymiarach (ekologicznym i zdrowotnym, ekonomicznym i politycznym, w wymiarze bezpieczeństwa publicznego i militarnego, itd.) umiejętne łączenie teorii z wynikami badań empirycznych może być traktowane jako jeden z podstawowych wymogów metodologicznych.

Przykłady formułowania problemów badawczych w odniesieniu do prac kwalifikacyjnych przedstawione zostaną we wspomnianym już poradniku metodologicznym. W tym miejscu warto jeszcze raz przypomnieć, że to właśnie do problemów badawczych dostosowuje się odpowiedni rodzaj metod, technik i narzędzi stosowanych w badaniach problemów bezpieczeństwa.

W literaturze metodologicznej spotyka się różne sposoby rozumienia terminu metoda badań. Także prowadzący badania w poszczególnych dyscyplinach i dziedzinach wiedzy czasami różnie rozumieją to pojęcie. Warto w tym miejscu przypomnieć, że poszczególne dyscypliny i dziedziny wiedzy wykorzystują charakterystyczne dla siebie metody badań, a w nich odpowiednie techniki i narzędzia badawcze. Biorąc to pod uwagę można zadać uzasadnione pytanie: jakie metody, techniki i narzędzia wykorzystywać w badaniach problemów bezpieczeństwa biorąc pod uwagę stwierdzony jut wcześniej fakt, że bezpieczeństwo ma charakter multi-, inter- i transdyscyplinarnyl

Analiza literatury metodologicznej dotyczącej różnych dyscyplin naukowych pozwala zauważyć, że niektóre z definicji metody badań są tak formułowane, że wydają się mieć charakter dość uniwersalny, co może zachęcać do ich wykorzystywania w naukach o bezpieczeństwie. Jedną z takich definicji jest ta, którą w swoich pracach stosował S. Kamiński. Zdaniem tego autora „przez metodę badań rozumieć będziemy zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego”⁵¹.

Tak rozumiana metoda uwzględnia różnorodne techniki i narzędzia badawcze wykorzystywane nie tylko w naukach humanistycznych i społecznych (tabela 15), ale także techniki i narzędzia badawcze stosowane w innych dyscyplinach i dziedzinach wiedzy.

Również proponowane przez S. Kamińskiego rozumienie terminu technika badań wydaje się być użyteczne w badaniach problemów bezpieczeństwa. Przypomnijmy więc, że technika badań to „czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzonych informacji, opinii i faktów”⁵².

Dotychczasowe rozważania wskazują, że w „naukach o bezpieczeństwie” metodę badań możemy rozumieć wąsko iub szeroko. Traktując metodę badań szeroko mamy na uwadze cabkształt czynności, jakie wykonuje badacz zaczynając od uświadomienia sobie potrzeby podjęcia badań „na jakiś temat ”, a bardziej precyzyjnie mówiąc - podjęcia badań dotyczących jakiegoś problemu badawczego (problemów badawczych) - a kończąc na efekcie finalnym, czyli konkretnych wynikach tych badań, włącznie ze sposobem (sposobami) ich prezentacji i wykorzystania, czyli włącznie z weryfikacją wyników badań w praktyce (patrz tabela 10). Wiele wskazuje na to, że tak rozumiana metoda badań może okazać się przy datna we wszystkich albo przynajmniej w większości ba-

^u Koniński, HmMu t metoda. Pgjęóe BM&i i kteayfikacjt tmk, Labhe \99JL ⁿ*. Kamiński. opxn.

219