FunkcjonowanieRynku R07#4 235

Przedstawiony układ zależności wskazuje, że działania związane z procesem demonopolizacji rynku mogą być skierowane przynajmniej w trzech kierunkach (rys. 77).

Rysunek 77

Kierunki demonopolizacji rynku

Pod wpływem demonopolizacji rynku ulega zmianie zarówno zakres stosowania praktyk monopolistycznych, jak i zakres występowania sytuacji monopolistycznych. Tego typu zależność występuje zawsze wówczas, gdy państwo oraz inne podmioty rynku uruchamiają wszystkie wymienione kierunki oddziaływania. W rzeczywistości proces demonopolizacji rynku może mieć szerszy lub węższy zakres, obejmując jeden, dwa łub równocześnie wszystkie przedstawione kierunki postępowania. Demonopolizację rynku z uwzględnieniem jej zróżnicowanego zakresu przedmiotowego przedstawia rys. 78.

Demonopolizacja może być oparta na preferowaniu odmiennych kierunków postępowania oraz odmiennej struktury działań w różnych segmentach rynku. Stopień zmonopolizowania poszczególnych

Rysunek 78

Zakres przedmiotowy demonopolizacji rynku

		Przeciwdziałanie	Regulacja	Zmiany struktury
		praktykom	porozumień	podmiotowej
		monopolistycznym	monopolistycznych	rynku
		1	II
				III

segmentów rynku jest zazwyczaj zróżnicowany. Zakres przedmiotowy procesu demonopolizacji decyduje o poziomie jej intensywności, która wpływa z kolei na tempo zmian form i struktur rynku oraz sposobów postępowania sprzedawców.

Podstawowym elementem procesu demonopolizacji rynku może być przeciwdziałanie praktykom monopolistycznym:

—    przy danej regulacji w zakresie zawierania porozumień monopolistycznych między sprzedawcami,

—    przy danej strukturze podmiotowej rynku.

Ten kierunek postępowania jest związany z oddziaływaniem na skutki funkcjonowania monopolu. Nabiera on tym większego znaczenia, im większe są trudności w dziedzinie ograniczania lub eliminowania sytuacji monopolistycznych w poszczególnych segmentach rynku. Proces demonopolizacji, oparty na przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym, jest sprzeczny z dążeniami monopolistów', którzy przez te praktyki zmierzają do utrwalania swojej pozycji monopolistycznej na rynku oraz powiększania efektów działania (renty monopolowej)¹².

Proces oddziaływania na skutki funkcjonowania monopolu może być podejmowany zarówmo przez państwo, jak i przez podmioty rynku (nabywców'). Funkcje państwa w tej dziedzinie polegają przede wszystkim na tworzeniu systemu prawnego, który określa¹⁹:

—    zakaz podejmowania pewnych działań przez monopolistów w stosunkach z innymi podmiotami rynku,

—    sfery działalności, w których ten zakaz obowiązuje w sposób bezwzględny, oraz te sfery, w których on nie obowiązuje,

—    sposób kontroli oraz rodzaj i wdelkość sankcji za nieprze-

¹⁸ F. Misiąg, Demonopolizacja rynku, „Monografie i Syntezy” nr 2, IRWiK, Warszawa 1990.

¹⁵ System taki stworzono w Unii Europejskiej już w okresie powstawania tej organizacji. Opiera się on na szczegółowej identyfikacji praktyk monopolistycznych oraz bezwzględnym lub względnym zakazie ich stosowania. Szczegółową charakterystykę regulacji postępowania monopolistów w krajach Unii Europejskiej waz z egzem-plifikacją zakazów stosowania praktyk monopolistycznych prezentuje K. Herdzina w: Wettbewerbspolitik, jw.

235