ekonomika (12)

22 I. Ttantporl lano pneuntnn oaaan ekonomicznych

Jednak zarówno w transporcie. Jak i w pozostałych działach gospodarki koszty wykazują zależność od cen. ponieważ przy obniżeniu cen przewozów wzrasta na nie popyt, a zatem koszty jednostkowe maleją. Z kolei również ceny usług transportowych, tak jak innych produktów i usług, zależą od kosztów ich produkcji, gdyż to właśnie koszty produkcji są podstawą ustalania cen. Dlatego też obie części tego prawa mają zastosowanie ogólnogospodarcze.

Wyodrębnienie ekonomiki transportu jako dyscypliny ekonomicznej nastąpiło wraz z ukazaniem się pracy C. Pira tha (1934): Die Grundlagcn der Verke-hrstoirischaft (Podstawy gospodarki transportowej). Praca ta zerwała z tradycyjnym układem treści zapoczątkowanym przez E. Saxa; omawiano w niej zagadnienia ekonomiczne syntetycznie w przekroju międzygalęziowym i ogólnotranspor-towym, bez problemów poszczególnych gałęzi transportu **.

1.5. Zakres badań ekonomiki transportu

Zakres każdej ze specjalności ekonomii jest zdeterminowany przez przedmiot badania i podjętą problematykę (dziedzinę prowadzonych analiz). Można powiedzieć, że ekonomika transportu ma charakter interdyscyplinarny. Do podstawowych obszarów badawczych, do których ekonomika transportu najczęściej nawiązuje i na których opiera się, można zaliczyć¹³:

•    mikroekonomię;

•    makroekonomię

•    ekonomikę przedsiębiorstw (naukę o przedsiębiorstwie);

■ relacje między transportem a rozwojem społeczno-gospodarczym;

•    relacje między transportem a gospodarkę przestrzenną;

•    teorię dobrobytu.

Ptzez długi czas ekonomika transportu była zdominowana przez problemy mikroekonomiczne, zwłaszcza te, które obecnie nazwalibyśmy zachowaniami producentów i konkurencją. Rozwój kolei w drugiej połowie XIX wieku stymulował zainteresowanie tymi problemami, a monopolizacja tego sektora spowodowała zwrócenie uwagi na kwestię ustalania cen w warunkach monopolu.

W latach późniejszych analizę konkurencji rozszerzono na pozostałe gałęzie transportu. Problematyka zachowań nabywców usług długo była lekceważona; stopniowo zaczęła zyskiwać na znaczeniu, gdy po II wojnie światowej w planach rozwoju gospodarczego trzeba było uwzględnić prognozy przewozów.

Jako przykłady związków ekonomiki transportu z makroekonomią można podać zależność wielkości przewozów od cykli koniunkturalnych, czy też rela-

° Ibidem, s. 233. ^u AnolilieaL... ag. cit, s. 3-10.

15 Zakręt badah ekonomiki transportu cje pomiędzy inwestycjami transportowymi a rozwojem gospodarczym kraju.

Słabo rozwinięta sieć transportowa ogranicza możliwości rozwoju gospodarki, a to wyjaśnia, dlaczego tak duża część grantów z budżetu Unii Europejskiej, pożyczek Banku Światowego i Europejskiego Banku Inwestycyjnego przeznaczona jest na rozwój infrastruktury transportowej. W ostatnich latach wiele uwagi ekonomika transportu poświęcała też wpływowi transportu na integrację gospodarczą nie tylko w skali europejskiej, ale i regionalnej. Nie ulega wątpliwości, że sprawny transport ma swój wydatny udział w globalizacji gospodarki¹⁴.

Analizy transportowe z punktu widzenia przedsiębiorstw również nie stanowią zbyt dużej części ekonomiki transportu. Transport jest jednym z elementów procesu produkcyjnego towarów i dla indywidualnych przedsiębiorstw stanowi koszt produkcji. Wprowadzanie nowocześniejszych rozwiązań w transporcie i obniżanie kosztów przemieszczania umożliwia firmom zbyt ich produktów po niższej cenie i poprawia konkurencyjność na rynku, jest to możliwe dzięki skróceniu czasu przewozu, obniżeniu kosztów eksploatacyjnych pojazdu, wprowadzaniu systemów logistycznych, czy wydzielaniu funkcji transportowych z przedsiębiorstwa (outsourdng). Z kolei obniżenie ceny pobudza popyt, więc firmy korzystają ze skali zwiększonych oszczędności i spirala wzrostu nakręca się. Transport w przedsiębiorstwach coraz częściej badany jest jako składnik procesu logistycznego.

Z czasem z teorii ekonomii wyodrębniły się specjalności, m.in. teoria rozwoju regionalnego, teoria wzrostu gospodarczego, czy też teoria rozwoju gospo-i darczego. Relacja między transportem a rozwojem gospodarczym była tematem 1 rozważań już w XVIII wieku, począwszy od A. Smitha (1776). Odzwierciedlenie I w ekonomice transportu znajduje analiza rozwoju gospodarczego zarówno na I szczeblu kraju, regionu, jak i miasta. Wpływ inwestycji transportowych na

■    wzrost gospodarczy szczególnie widoczny jest w krajach słabiej rozwiniętych,

■    gdzie tworzenie zwartej sieci infrastrukturalnej ma znaczny wpływ na wzrost

■    PKB

Z gospodarką przestrzenną wiąże się badanie zależności między transpor-

■    tern a lokalizacją aktywności gospodarczej i osadnictwa. Każda gospodarka ma H swój wymiar przestrzenny - producenci i konsumenci są zlokalizowani w róż-H nych miejscach. Gospodarka przestrzenna bada, jakie czynniki wpływają na de-

■    cyzje lokalizacyjne przedsiębiorstw, jak jest rozmieszczona cała populacja i siła

■    robocza w mniejszych i większych ośrodkach oraz jaką rolę odgrywa transport H w przestrzennej strukturze gospodarki. Ekonomika transportu skupia się więc ■ na zagadnieniach wpływu kosztów transportu i rozmieszczenia gałęzi transpor-

^M Transport tnd Ihc ccmomy: fuli report (SACTRA). Stationery Office, August 1999. http//www dfi.gov .uk/stcUcnl/groupVdftjxxmappi/documcnWsoiirctfdft_Konappr_souice_022512.doc z 25.04.2005.