ekonomika (13)

tu na rozmieszczenie w przestrzeni podmiotów gospodarczych i kształt sieci osadniczej. Koszty transportu surowców i produktów gotowych są podstawo, wym czynnikiem branym pod uwagę przy lokalizacji nowego zakładu prodij. kcyjnego.

Związki transportu z osadnictwem można było zaobserwować już od naj. dawniejszych czasów, kiedy głównymi drogami transportowymi były szlak] wodne. Kształt sieci osadniczej zmieniał się wraz z rozwojem nowych form i ro. dzajów transportu. W przeszłości wielu ekonomistów zajmowało się równolegle badaniem problemów transportowych i planowania przestrzennego, czy gospo. darła przestrzennej. C. Pirath, uznawany za inicjatora nowoczesnej literatury ekonomiczno-transportowej, jest jednocześnie autorem prac z dziedziny piano, wania przestrzennego. W. Christaller, który rozwinął teorię osadnictwa, badał zagadnienia transportowe i w efekcie wprowadził tzw. zasadę komunikacyjną. Według tej zasady regularne układy przestrzenne skupisk osadniczych są modyfikowane przez przebieg sieci transportowych, tzn. większość ośrodków skupiona jest w pasmach wyznaczonych przebiegiem szlaków komunikacyj-nych. a im wyższą rangą charakteryzuje się dane pasmo, tym koncentracja skupisk jest większa Z podobną sytuacją mieliśmy do czynienia w Polsce. I. Tarski, uznawany za jednego z ważniejszych teoretyków ekonomiki transportu, napisał pracę Transport jako czynnik lokalizacji produkcji, w której powiązał tematycznie ekonomikę transportu i teorię przestrzennej lokalizacji produkcji¹'.

Z teorią dobrobytu wiążą się takie zagadnienia ekonomiki transportu, jak zewnętrzne efekty transportu, usługi publiczne transportu, pozytywne efekty liberalizacji (deregulacja, prywatyzacja) dla transportu, rozwój infrastruktury.

15.1. Zakres przedmiotowy ekonomiki transportu

Zakres przedmiotowy badań ekonomiki transportu można ująć w trzech następujących grupach:

•    gałęzie transportu - transport samochodowy, morski, kolejowy, rurociągowy, lotniczy oraz żegluga śródlądowa; bada się specyfikę ekonomiczną, techniczną, organizacyjną i funkcjonalną poszczególnych gałęzi, zależność komplementarne i substytucyjne między nimi;

•    występujące formy transportu, zróżnicowane pod względem:

-    rodzaju usług (towarowe, pasażerskie, spedycyjne, pomocnicze),

-    form własność,

-    statusu transportu (publiczny, branżowy, na użytek własny),

-    zasięgu działania (np. transport międzynarodowy, krajowy, lokalny),

-    technologu przewozowych (np. multimodalne, niekonwencjonalne, dużej prędkość);

^B k Piskozub, op. dl; s. 234-235.

15 Zakn* badań ekonomiki transportu

• wyposażenie transportowe kraju - infrastruktura drogowa i kolejowa, wodna śródlądowa, porty morskie i lotnicze, sieć terminali, magazynów, placów składowych i parkingów, urządzenia sterowania ruchem, kontroli powietrznej kraju; infrastrukturę bada się zarówno pod względem ilościowym, jak i jakościowym, określa się opłacalność inwestycji infrastrukturalnych oraz ich wpływ na inne dziedziny życia społeczno-gospodarczego.

1.5.2. Zakres podmiotowy ekonomiki transportu

Zakres podmiotowy ekonomiki transportu odnosi się do wszelkich podmiotów, które są punktem odniesienia różnorodnych problemów transportowych. Zaliczymy do nich:

•    przedsiębiorstwa świadczące zarobkowo usługi transportowe; bardziej szczegółowo problematyką tą zajmuje się ekonomika przedsiębiorstw;

•    podmioty eksploatujące środki transportowe na użytek własny (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa produkcyjne i usługowe dysponujące własnym taborem);

*    użytkownicy (usługobiorcy) transportu;

*    organa administracji państwowej (centralnej i lokalnej).

1.5.3. Zakres problemowy ekonomiki transportu

Zakres problemowy ekonomiki transportu jest niezwykle szeroki. Inne problemy wysuną się na pierwszy plan, jeżeli na zagadnienia transportowe będziemy patrzyli z punktu widzenia państwa (dominacja problemów makroekonomicznych), a inne - jeżeli punktem odniesienia będą przedsiębiorstwa transportowe, czy logistyczne (problemy mikroekonomiczne).

Co więcej, wraz z rozwojem gospodarczym pojawiają się nowe zjawiska i problemy, które wymagają pogłębionych analiz i nowych rozwiązań. W grupie problemów makroekonomicznych można tu wymienić następujące:

•    makroekonomiczną efektywność inwestycji transportowych;

•    wpływ transportu na zagospodarowanie przestrzenne;

•    wpływ transportu na wzrost gospodarczy (udział transportu w tworzeniu i podziale PKB);

•    wyposażenie transportu w czynniki produkcji (majątek, środki finansowe, zatrudnienie);

•    wycenę i internalizację kosztów zewnętrznych transportu, poprawę bezpieczeństwa przewozów i zmniejszenie szkodliwego wpływu transportu na środowisko;

•    analizę kosztów utrzymania i eksploatacji infrastruktury oraz kalkulacji

nnłat rx Ł-,wtw<> ■■■■■■ ■> niw