ekonomika (154)

306 ♦. Koszty w tiiinwiH te

nia, usługi logistyczne Itd.) powinny dokonywać analizy poziomu składników kosztów dla poszczególnych odmian działalności. W przedsiębiorstwach najczęściej wyróżnia się ośrodki kosztów działalności podstawowej, pomocniczej i zarządu, związane z zarządzaniem przedsiębiorstwem jako całością. W ramach kosztów działalności podstawowej w transporcie można wyróżnić koszty cząstkowe operacji transportowych - załadunku i wyładunku, przewozu, składowania, odprawy pasażera, czy działalności spedycyjnej. Na koszty działalności pomocniczej składa się funkcjonowanie zaplecza technicznego i odpłatne świadczenie usług warsztatowych.

Jeszcze inny układ strukturalny kosztów w transporcie — według miejsc powstawania, pozwala wyróżnić koszty stacyjne i odległościowe. Koszty stacyjne obejmują koszty utrzymania infrastruktury stacyjnej i taboru, materiałów i energii zużytych w pracach stacyjnych, wynagrodzenia personelu stacyjnego oraz koszty ogólnozakładowe, dlatego też na wysokość tych kosztów wpływa masa ładunku. Z kolei koszty odległościowe obejmują amortyzację drogi i koszty jej remontów (w niektórych gałęziach transportu), koszty paliwa i energii zużywanej przez środki transportu, wynagrodzenia kierowców, koszty ogumienia i rosną wraz z odległością przewozu.

9.6. Koszty w układzie kalkulacyjnym

Celem układu kalkulacyjnego jest przygotowanie ewidencji kosztów do kalkulacji, czyli ustalenia kosztu jednostkowego świadczonych usług. Pozycje kalkulacyjne obejmują dwie grupy kosztów

•    koszty bezpośrednie - wydatki, które można indywidualnie przypisać do poszczególnych miejsc powstawania (komórek przedsiębiorstwa) lub poszczególnych nośników kosztów (tonokilometra, pasażerokilometra, wozo-kilometra, lokomotywogodziny itp.); typowe przykłady to: koszty paliwa i innych materiałów bezpośrednich, bezpośredniej robocizny, narzut na wynagrodzenia pracowników biorących udział w produkcji;

•    koszty pośrednie - wydatki wspólne dla wielu nośników kosztów i poszczególnych komórek przedsiębiorstwa, powstałe w związku z potrzebami całego wydziału lub całej firmy.

Koszty bezpośrednie w transporcie najczęściej dzieli się na koszty zależne od przebiegu środka transportu i zależne od czasu⁴⁰*. Koszty zależne od przebiegu kalkuluje się w postaci kosztu tonokilometra, pasażero kilometra, wozokilometra ¹

_p0ciąg°^la,omolra- Ko¹ty zależne od ctuu są kalkulowane dla wozogodzi-^ ^nniolywogodzlny. Podstawowe koszty zależne od przebiegu pojazdu to w" _iy paliw i innych materiałów eksploatacyjnych, ogumienia, energii trakcyj-**^>1n»P^{raW W1}%^CT^C*' i remontów pojazdów. Do kosztów zależnych od czasu zaliczamy: koszty wynagrodzeń osób związanych z ruchem środka trans-oraz narzuty na te wynagrodzenia, koszty Ich delegacji służbowych, r    grupę kosztów związanych z upływem czasu stanowią koszty stale

ⁿ‘’^,^_aj_C2ne od wielkości produkcji, np. amortyzacja środków transportu, ich J^jrdenir, koszty przeglądów okresowych, opłaty za korzystanie z dróg. pośrednie dzielą się na:

. wydziałowe;

. ogólnozakładowe;

. _sprzedazy.

koszty wydziałowe składają się następujące wydatki: koszty licencji i paten-_tów zużycie energii, transport technologiczny, kaszty energii elektrycznej ioĆ*^rwama' ^wynagrodzenia dla pracowników, którzy nie biorą bezpośrednie-udziału w produkcji, a jedynie nadzorują ją, koszty zużycia materiałów pomocniczych w produkcji.

Typowe koszty ogólnozakładowe to: koszty administracji i zarządu (wynagrodzenia pracowników zarządu i administracji, koszty biurowe, telekomu-JpCff*. podatki, koszty finansowe zakładu, wydatki reprezentacyjne), amor-tyzacja budynków i budowli, ich remonty, koszty BHR ochrony mienia, racjo

nalizacji i wynalazczości

Koszty sprzedaży są to koszty związane z dystrybucją produktu (usługi), w transporcie - związane z działalnością handlową (wynagrodzenia dla pośredników, koszty opakowań zbiorczych, itd.), koszty reklamy, ubezpieczeń towarów w trakcie przewozu, jeżeli ponosi je przewoźnik. W przypadkach, gdy wysokość kosztów sprzedaży jest nieznaczna, można nie wyodrębniać ich jako osobnej pozycji kosztów, a traktować jako element kosztów zarządu.

W związku z tym, że część kosztów pośrednich zależy od czasu, część od rozmiarów działalności lub od wysokości kosztów bezpośrednich, są stosowane różne klucze podziału kosztów pośrednich⁴⁰:

*    proporcjonalnie do wysokości kosztów bezpośrednich (zwłaszcza gdy koszty pośrednie rosną proporcjonalnie do wzrostu produkcji);

*    proporcjonalnie do kosztów paliwa;

*    na podstawie płac pracowników bezpośrednio produkcyjnych;

*    ^w zależności od wielkości pracy przewozowej (w tonokilometrach brutto);

*    * zależności od wartości sprzedaży.

1

MMprta. Red. J Bumrwtcz. op. cif., a 85