Geografia turyzmu

H /minii y w Mmlnwiskn s|Htli*i'/.tłym i przyrodniczym pod wpływem turystyki

>14

miejscowościach i regionach liny stycznych) oraz nu rozwój handlu i innych usług. Warto w tym miejscu przytoczyć za W.W. Gaworeckim [1998, 206-207] dane dotyczące Niemiec, z których wynika, że o ile w hotelarstwie i gastronomii w 1989 r. pracowało 653 000 osób, o tyle w związanej z obsługą ruchu turystycznego części budownictwa i przemysłu (np. produkcja przyczep kempingowych) 235 000 osób.

W połowie lat dziewięćdziesiątych na świecie było związanych bezpośrednio lub pośrednio z turystyką 212 min osób [Gaworedd 1998, 204], co stanowiło 6-7% wszystkich zatrudnionych. Jak podaje cytowany autor, tylko w Europie w zawodach związanych z usługami turystycznymi było zatrudnionych 40 min osób [Ga-worccki 1998, 205]. Nawet w kraju tak uprzemysłowionym, jak Niemcy, na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych w turystyce pracowało 6% ówczesnej siły roboczej (1,5 min osób), a w państwach, takich jak Malediwy, Bahamy, Seszele i Dominika, z sektorem turystycznym jest związana bezpośrednio lub pośrednio zdecydowana większość zatrudnionych.

Podobnie jak i w innych sferach sektora usług, z punktu widzenia całej gospodarki szczególne znaczenie ma mnożnikowy efekt turystyki. W związku z tym powstało pojęcie „mnożniki turystyczne” (ang. tourism multipliers), które oznacza „współczynniki liczbowe, które mierzą całkowite efekty (bezpośrednie, pośrednie i indukowane) początkowego wydatku turystycznego na danym obszarze, jako re-/nllut jego przenikania do gospodarki” [Medlik 1995, 240]. Według S. Milne’a 119001), I8-I9| model mnożnikowych efektów ekonomicznych z turystyki można nu (ogól n ie j przedstawić w postaci następującego równania:

K_r = a + b + c

gdzie: K, - regionalny mnożnik dochodu (ang. regional income multiplier); a - bezpośredni dochód regionalny (ang. direct regional income), np. dochody hoteli, sklepów z pamiątkami itp.; b - pośredni dochód regionalny (ang. indirect regional income), np. dochody sklepów zaopatrujących hotele; c - indukowany pośredni dochód regionalny (ang. induced indirect regional income), np. wydatki ludności mającej dochód z turystyki.

W państwach wysoko rozwiniętych (dotyczy to również Polski) bardzo trudno wykazać ekonomiczne znaczenie turystyki i można to zrobić jedynie w sposób pośredni lub na podstawie badań kwestionariuszowych na niewielkich próbach. (’. Gratton i P. Taylor [1987, 70] wykazali np., że turyści odwiedzający Wielką Brytanię 27% wszystkich wydatków przeznaczali nu zakupy. 21% na noclegi, 21% na podróż do Wielkiej Brytanii, 11% na żywność, a 9% na przemieszczanie się po Wielkiej Brytanii, co sprawiało, żc dochody z tytułu turystyki czerpały zarówno handel, transport, jak i, w sposób pośmdnl, pr/omysl.

Odmiennie sytuacja się przedstawia w krajach ro/wł|nji|cyeh się, a zwłaszcza tmn, gdzie dominuje gospodarka naturalna, a luryntyka |r«l jedną z nielicznych sfer gospodarki działającej mt zanadto h luwiiiuwyi h (tak jest np. na Tonga, Va-nuatu i Wyspach Cooka). Ocena ekonomu/uyi h następstw turystyki jest w nich prostsza, zwłaszcza wówczun, gdy np wlęks/osc dochodów państwa z eksportu pochodzi z sektora turystycznego

Tabela 44, Struktura wydruków tiuyMOw /ii|thinU/nyt h odwiedzających Tonga i Vanualu w latach osiemdziesiątych

Wyszczególnienie	Wydatki (w %)
	Tonga	Vanuatu
Nocleg	42,1	40,6
Wyżywienie		14,8
Zakupy w sklepach wolnocłowych i z pamiątkami	v5|śpv:V- -	14,1
Zakupy odzieży j		12,5
Wycieczki ■ ! :		4,8
Wynajmowanie samochodów i opłaty za taksówki	■ 3$	2,7
Sporty wodne . r;		2,2
Przeloty samolotami	: 13*5	1,3
Zakupy wyrobów rzemiosła ^T ■		0,8
inne: :j:	W# ■	6,2
Razem^1 - -‘r-.?:^: 1-; •"J.-ir;..;-! :;?z ii I iii iii j-'-'	100,0	100,0

Źródło: S. Milne (1990a, 1990b],

Zgodnie z przedstawioną koncepcją ekonomiczne następstwa turystyki mogą mieć formę dochodów bezpośrednich i pośrednich oraz dochodów indukowanych. W zależności od charakteru miejscowości turystycznej relacje między tymi trzema rodzajami korzyści ekonomicznych mogą być bardzo różne. W dużych aglomeracjach miejskich dochody pośrednie i indukowane mogą być znacznie wyższe niż bezpośrednie, a np. w ośrodkach dla turystów zagranicznych w krajach afrykańskich (np. w Gambii) znaczenie dochodu indukowanego może być bardzo małe, Można przyjąć, że udział dochodów pośrednich oraz dochodów indukowanych jest większy w przypadku dużego zintegrowania „przemysłu turystycznego” z innymi działami gospodarki. W sytuacji natomiast, gdy np. zaopatrzenie dla restauracji hotelowych jest sprowadzane z zewnątrz, w usługach turystycznych jest zatrudniana kadra z innych miejscowości (regionów lub nawet z innych krajów), a miejscowi pracownicy są nisko opłacani, dochody pośrednie i indukowane mogą być nieznaczne. Przeprowadzone przez S. Milne’a [1990a] badania wykazały, że w poszczególnych krajach Oceanii efekty mnożnikowe mogą przybierać bardzo różne wartości, np. w Papui-Nowej Gwinei są ponad dwukrotnie większe niż w Niue. Różnice dotyczą zarówno mnożnikowych efektów dochodów z turystyki (0,43 w przypadku WyNp ('noka oznacza, żc 1 dolar pozostawiony przez turystę przynosi dodatkowy dochód dl centów), jak i mnożnikowych efektów zatrudnienia w ob-