Geografia turyzmu
9

-10

1'tiiMitwnwi- |Mtjł,vi«i i jHuwur kmii«'|M|r hiulawc/c w geografii tury/uui Teoria rozwo ju turystycznego

Teoria rozwoju turystycznego nawiązuje do koncepcji stadiów rozwoju gospodarczego W. W. Rostowa, popularnej w ekonomii i naukach politycznych, i zakłada, że rozwój turystyki na danym obszarze może odpowiadać jednej z pięciu la/, wyróżnionych przez wspomnianego autora. Wśród geografów zdania odnośnie do liczby etapów w rozwoju turystycznym danego obszaru są podzielone. Jak podaje M. Oppermann [1993], np. J-M. Miossec opowiada się za pięcioma etapami, natomiast R.W. Butler i E. Gormsen za sześcioma. Jednym z fundamentów teorii rozwoju turystycznego jest przyjęcie założenia, że - zgodnie z koncepcją rozwoju zależnego (ang. dependency theory) - turystyka jest wykorzystywana przez kraje rozwinięte do przeniesienia stanu uzależnienia gospodarczego i politycznego na kraje rozwijające się. Tym samym zamiast zmniejszać różnice międzyregionalne w poziomie rozwoju społeczno-ekonomicznego turystyka przyczynia się do ich pogłębiania się. Zdaniem M. Oppermanna [1993, 540] odbywa się to przez umacnianie w krajach rozwijających się dotychczasowych struktur, jak również przez występowanie tzw. zjawiska enklawy, to znaczy sytuacji, w której region (miejscowość) o funkcjach turystycznych staje się, w związku z licznymi powiązaniami zewnętrznymi, obszarem wyodrębnionym z pozostałej części kraju (głównie w sensie gospodarczym i kulturowym). Problem ten znalazł szerokie rozwinięcie m.in. w pracy S. Brittona [1982]. Zjawisko to dosyć często występuje w krajach rozwijających się - zdaniem T.G. Freitaga [1994] np. w Dominikanie - aczkolwiek cytowany już M. Oppermann [1993, 540-541] zwraca uwagę na fakt, że np. w niektórych regionach Azji dużą aktywność wykazują miejscowe sieci hotelowe, l en sam autor podkreśla również, że koncepcja rozwoju zależnego może być słuszna tylko w przypadku turystyki masowej. Jednak inni twierdzą, że można nią posłużyć się również do wyjaśniania pewnych niekorzystnych ubocznych zjawisk związanych z ekoturystyką [Place 1995], W opinii M. Oppermanna trzecim argumentem świadczącym o tym, że turystyka nie do końca „pasuje” do teorii rozwoju zależnego, jest fakt, że dotyczy ona tylko międzynarodowego ruchu turystycznego. Podaje on, że np. w Meksyku w 1989 r. turyści krajowi stanowili aż 55,9% wszystkich gości hotelowych, a ich udział w noclegach wyniósł 47,8% [Oppermann 1993, 5411. Jednak czasem niektórzy autorzy - np. polscy - twierdzą, że teoria rozwoju zależnego może być użyta również do wyjaśniania pewnych zjawisk w turystyce krajowej, wtedy gdy rozwój turystyki w danej miejscowości (regionie) jest wynikiem decyzji podejmowanych w innym regionie, bez zwracania uwagi na interesy danego obszaru recepcyjnego [Błasiak i in. 1990|.

Teoria dwóch sektorów turystycznych

Jedną z koncepcji sformułowanych na gruncie noc jolowi I, ale przejętą przez geografów zajmujących się turystyką, )cm( leoriN dwóch neklmow turystycznych

tang. fontial/injormtil sector rom cfH) lc| autorem jest li. Cohen | I972|, kłuty podzielił podmioty świadczące usługi lutyslyezne ita formalne i nieformalne (ang. ui.Mitutionalizerf oraz non-inslitnlit>n<tli:.(‘<ł). Chociaż temat ten hyl podejim>watiy głownie przez badaczy zajmujących się turystyką w krajach rozwijających się IKcnnath, Thomas 1992; Michuud 1991, Walmschafl 1982J, problem równoległego hmkejonowania dwóch sektorów turystycznych był i jest dostrzegany również w I iii opić Południowej (np. Włochy), jak również w krajach środkowoeurope jskich, np. w Polsce |Błasiak i in. 1990]. Jak podaje M. Oppermann (1993, 548|, w przy padku państw Trzeciego Świata zjawisko dwóch sektorów turystycznych jest w dużym stopniu spowodowane nadmierną koncentracją usług turystycznych (chodzi głownie o hotele) w największych miastach, co sprawia, że władze - mając do i liody z tytułu podatków i opłat wnoszonych przez przedsiębiorstwa prowadzące działalność w zakresie obsługi turystycznej na szeroką skalę - w minimalnym sto pniu interesują się drobnymi przedsiębiorcami prowadzącymi działalność niereje •.Iłowaną. Przytaczając przykłady ilustrujące powyższą tezę, M. Oppermann podaje, /<■ np. w Vanuatu i Samoa Zachodnim aż 86% bazy noclegowej jest skoiieentro wam* w stolicy, dla Filipin wskaźnik ten wynosi 70%, dla Indonezji 61%, a dla położonej na Morzu Karaibskim Dominiki 50%. Jednak ten sam autor podkreśla, >e choć istnienie sektora nieformalnego pozbawia państwo pewnej ezęśei doeho do w, często wypełnia on lukę w usługach turystycznych, podnosząc niekiedy ich .iiiiikeyjność (np. w zakresie gastronomii).

Koncepcja turystyki jako spotkania kultur

Pogląd, że turystyka jest swoistym spotkaniem różnych kultur, jest popularny wstod socjologów. Zdaniem K. Przecławskicgo [1979, 461 pod wpływem tmyslykl /ut hod/.ą liczne przemiany w miejscu odwiedzanym przez turystów (może lo hyi’ miejscowość, region lub kraj), jak również zmiany w osobowości imystow /uleżą one <ul trzech podstawowych czynników:

•    od cech zbiorowości przyjmującej turystów, a więc od eeełi mies/kartiów obszaru recepcyjnego,

•    od cech samych turystów,

•    od mechanizmu zetknięcia się turystów z ludnością obszaru recepcyjnego

lak podaje wspomniany autor, na przebieg samego procesu zetknięcia się tu

lystow z mieszkańcami danego obszaru mają wpływ typy kultury i recepcji, jakk' lepiezentują turyści i ludność obszaru recepcyjnego, a także charakter polityki te i cpcyjnęj władz centralnych i lokalnych (która może uialwić hądź utrudnić Kun takty turystów z ludnością miejscową).

Koncepcja turystyki jako zetknięcia się różnych kultur zdobyła popularność wśród geografów /.ajinu|ąeyeh się społecznymi następstwami turystyki, Według U Sliawa i A.M, Wllllamsn ||990| turystyka jest ważnym nośnikiem innowacji.