Geografia turyzmu4

50    ) 1'iulMitwuwr pojęciu i glówiu* ku»i rp» jr Imduwczc w geografii turyzmu

Z polskich autorów teorią przestrzeni turystycznej jako jeden z pierwszych zainteresował sic J- Nlachowski [1993], który wyróżnił trzy zasadnicze znaczenia terminu „przestrzeń turystyczna": traktujące przestrzeń turystyczną jako pochodną realnej przestrzeni geograficznej - tak widzą przestrzeń turystyczną m.in. J. War-szyńska i A. Jackowski 119781, M. Stalski [1984], a z zagranicznych autorów W.C. Husbands [1983]; sytuujące przestrzeń turystyczną w kategoriach przestrzeni abstrakcyjnej (według J. Stachowskiego pogląd taki reprezentuje np. J-M. Miossec); jak również widzące przestrzeń turystyczną w perspektywie koncepcji przestrzeni mentalnej (za reprezentantów tego podejścia J. Stachowski uważa H. Aldskogiusa i l), Mercera).

Do koncepcji percepcji przestrzeni turystycznej nawiązuje również S. Liszewski |I995J, który na podstawie charakteru działalności turystycznej oraz stopnia kształtowania przez nią przestrzeni geograficznej i społecznej wyróżnia pięć jej typów:

•    przestrzeń eksploracji turystycznej,

•    przestrzeń penetracji turystycznej,

•    przestrzeń asymilacji turystycznej,

•    przestrzeń kolonizacji turystycznej,

•    przestrzeń urbanizacji turystycznej.

Zdaniem cytowanego autora cechami charakterystycznymi przestrzeni eksploracji turystycznej są: mała skala ruchu turystycznego i jego nieznaczna uciążliwość dla środowiska przyrodniczego, jak również brak urządzeń zagospodarowania turystycznego [Liszewski 1995, 95]. Z kolei przestrzeń penetracji turystycznej wiąże się zc zwiększonym napływem turystów kierujących się motywami poznawczymi lub wypoczynkowymi, którzy na ogół przebywają na danym terenie krótko, bez zatrzymywania się na nocleg. Typowymi obszarami, które można uznać za przestrzeń penetracji turystycznej, są parki narodowe, większe kompleksy leśne itp. [Liszewski 1995, 96], Jak podaje S. Liszewski [1995, 97], przykładem przestrzeni asymilacji turystycznej mogą być obszary wiejskie o rozwiniętej funkcji agroturystycznej. We wszystkich wymienionych wyżej typach przestrzeni turystycznej ruch turystyczny nie jest dominującą funkcją danego obszaru i nie występuje on w natężeniu zagrażającym środowisku przyrodniczemu, jak również miejscowym walorom kulturowym. Inaczej jest w przypadku dwóch pozostałych typów przestrzeni turystycznej. Zdaniem S. Liszewskiego [1995, 97-98] przestrzeń kolonizacji turystycznej oznacza proces trwałego zajmowania i zagospodarowania przez obiekty turystyczne nowych terenów, przez co zmianie ulega ich użytkowanie. Tego typu przestrzeń występuje na terenach podmiejskich, nadmorskich i podgórskich oraz w dolinach śródgórskich, o znacznej koncentracji zabudowy letniskowej („drugie domy”). Wyższym etapem w procesie kolonizacji turystycznej jest powstawanie rozległych obszarów quasi-micjskieh (nie są !o w palni ośrodki miejskie, gdyż istnieje w nich duża rotacja ludności, nie tylko turystów, ale I osób zatrudnionych w usługach turyslyc/nych) o dontililie|i hmkep turystycznych. Przykładem mogą być tereny wzdłuż niektórych odcinków wybrzeżu Murza Śródziemnego (np. ('osia lłrava w Hiszpanii, wybrzeże liguryjskie we Włoszech, Lazurowe Wybrzeże we I‘inneji, wyspa Dżerba w Tunezji), Morza Północnego (Niemcy, Holandia), Morza ( zarnego (Rumunia, Bułgaria, okolice Soczi w Rosji, półwysep Krym na Ukrainie), Morza Bałtyckiego (Niemcy, Polska, Litwa), Morza Karaibskiego (np. Małe Antyle, Dominikana), Zatoki Meksykańskiej (Meksyk, wybrzeże Florydy). Morza Koralowego (stany Queensland i Nowa Południowa Walia w Australii), Morza 1’nludniowochińskiego (w Tajlandii i Malezji) i Oceanu Atlantyckiego (Bahamy, wybrzeże w Stanach Zjednoczonych od Florydy do praktycznie granicy z Kanada). Pizestrzeń urbanizacji turystycznej natomiast, którą można traktować jako ostatni ♦■lup w procesie kolonizacji turystycznej, występuje wówczas, gdy miejscowości imyslyezne zaczynają się stopniowo zamieniać w ośrodki stałego zamieszkaniu 1 Liszewski 1995, 98].

Teoria bazy ekonomicznej i koncepcja funkcji turystycznych

W badaniach geograficznych nad turystyką stosuje się również zaczerpniętą / geografii miast teorię bazy ekonomicznej. Związki między koncepcją bazy eko mmiieznej i funkcjami turystycznymi zostały w polskiej literaturze przedmiotu do k ludnie opisane [Fischbach 1989, Matczak 1989], dlatego też zostaną one jedynie zasygnalizowane.

Teoria bazy ekonomicznej zakłada, że w procesie rozwoju danego obszaru i miejscowości) decydują czynniki zewnętrzne (egzogeniezne) oraz czynniki wewnętrzne (endogeniczne). W przypadku badań w ramach geografii tury/.mu można pi/yjąć, że oba czynniki są równie ważne dla uzyskania przez dane miejsce funkcji turystycznej [Matczak 1989, 29], aczkolwiek wydaje się, ż.c funkcja eg/ogeimznn t/aspokajanie popytu ujawnionego przez przyjeżdżających) jest częściej podstawą lo/woju miejscowości i obszarów turystycznych. Jak podają (i. Shaw i A M Wtl liams 11996], przykładem ośrodka turystyki górskiej i sportów zimowych, jaki po wsiał pod wpływem czynników zewnętrznych, jest francuskie Lcn IMIrvlllr, na lomiast w przypadku Chamonix rozwój nastąpił w wyniku działania czynników wewnętrznych. Przykładami z Polski, potwierdzającymi duże znaczenie czynnika zewnętrznego dla ukształtowania się funkcji turystycznej, może być /ukopane, |«k również, opisany przez W. Błasiaka i in. [1990] przypadek Szczyrku.

Koncepcja dzielnicy (obszaru) aktywności turystycznej

Autorem koncepcji nazwanej w skrócie TBD (ung. tourist business tłistruD |cM Ił. (łetz 11993|, który badając miasta o rozwiniętej funkcji turystycznej, za uwn/ył, ż.c usługi związane /. turystyką są skoncentrowane w niektórych ich czę 4< lach, zazwycząj w centrum lub w jego sąsiedztwie.