Geografia turyzmu8

H /.iiiiuny w sioilowiskii spoin'/nym I pt/yi«Mluii /yiu |mkI wpływem lnryslyki

■>-v>

rysiów, jest Baltimore (stan Maryland). W l%d r, władze miejskie przyjęły plan zlikwidowania w centrum miasta terenów portowych i wybudowania w tym miejscu nowoczesnego centrum handlowo-rozrywkowego i turystycznego (projekt Har-bor Place). Obok funduszy miejskich, program ten miał być wspierany środkami bilansowymi z budżetu federalnego. W pierwszym etapie procesu rewitalizacji władze miejskie wykupiły opuszczone tereny składowe i, po wyburzeniu dotychczasowej zabudowy, urządziły w tym miejscu rozległy park i przystań jachtową. Następnie wybudowano Maryland Science Center (1976 r.) i World Trade Center (1977 i\), w pobliżu których w 1979 r. oddano do użytku duże centrum kongresowe (Convcntion Center), a w rok później kompleks handlowy Harbor Place i 5 gwiazdkowy hotel „Hyatt Regency Hotel”. Ostatnią inwestycją w tej fazie procesu rewitalizacji było uruchomienie w 1981 r. akwarium i muzeum oceanograficznego (National Aąuaiium). W trzecim etapie procesu przebudowy centrum Baltimore (lata 1984-1987) w rejonie dawnego portu wzniesiono 12 hoteli, wiele sklepów i restauracji itp. Jak podają G. Shaw i A.M. Williams [1996], ocenia się, że dzięki tym inwestycjom liczba odwiedzających Baltimore wzrosła z ponad 2,2 min w 1980 r. do 6,8 min w 1985 r., co oznaczało zwiększenie się wydatków turystycznych ze 125 min USD do 400 min USD. Prace mające na celu przebudowanie portowej części śródmieść Bostonu i Baltimore, w celu uczynienia z nich nowoczesnych centrów turystycznych, kulturalnych i handlowo-rozrywkowych, są jedynie przykładami praktycznego zastosowania popularnej w Stanach Zjednoczonych koncepcji urbanistycznej zwanej FMP (ang,festival market place), w ramach której podobne działania zaczęto przeprowadzać lub przygotowywać w Nowym Jorku (realizowany od 1983 r. program South Street Seaport), Milwaukee, Nowym Orleanie, Chicago, Miami, Jacksonville, Portland i Seattle [Gravari-Barbas 1998].

Podany wyżej przykład pokazuje, że turystyka może być bardzo istotnym czynnikiem rozwoju nie tylko obszarów wiejskich, ale i terenów zurbanizowanych. Istotne jedynie jest, aby była ona traktowana jako integralna część procesu rozwoju społeczno-gospodarczego, a nie element przytłaczający swoimi rozmiarami miejscową gospodarkę i powodujący niekorzystne zmiany społeczne.

Jednym ze sposobów uniknięcia niedogodności związanych z nadmiernym rozwojem funkcji turystycznych na danym obszarze jest potraktowanie turystyki jako części działalności społeczno-gospodarczej w ramach tzw. rozwoju zrównoważonego (ang. sustainable development). Według B.M.W. Rattera [1996] właśnie takie podejście do turystyki powinno istnieć na niewielkich wyspach antylskich, szczególnie zagrożonych przez turystykę masową.

/daniem E. Boo [1990, 3] jedną z. możliwości pogodzenia idei zawartych u podstaw rozwoju zrównoważonego z rosnącym popytem na turystykę jest propagowanie turystyki zorientowanej nu recepcję walorów przyrodniczych (ang. naturę iouri.snt). Zwiększone obecnie zainteresowanie Uli ynIów obszarami chronionymi, które z reguły znajdują się na terenach wlejwkUh, pozwoli znaleźć pracę miejscu-223

K. Zmiany w środowisku społecznym I |*#y»odm* *»m pod wpływem liiiyMyki

wej ludności w niewielkich pi/MlftlęlHiątlwm h nMiigujących Uuyslów. co powinno wpłynąć pozytywnie tui lo/wrtj yntpiiilmki liiknlncj. u jednocześnie zapobiec patologiom związanym /, niekoiihulowHnym m/wo|cm sektora luryslycznego.

Przedmiotem zaintciesowłtnin gcngmhl są mwmcż zmiany wywołane ruchem turystycznym w środowisku pi/yiodnh zym W mekldrych regionach, w wyniku pojawienia się funkcji turystyc/łiej (kiom up w Alpach zastąpiła rolnictwo, przez co udział lasów zwiększy! się w ciągu wieku z 19% do 33%)'\ stan środowiska przyrodniczego uległ poprawie, mimo wszystko jednak znacznie częściej zwraca się uwagę na niekorzystne skutki turystyki.

Liczne badania dowodzą, że najbardziej głębokie przekształcenia środowiska przyrodniczego pod wpływem turystyki zachodzą na terenach górskich i nadmorskich^{1 2}. Przeprowadzone przez J. Czoehańskiego [1993, 29] badania w Tatrzańskim Parku Narodowym wykazały, że ruch turystyczny oddziałuje na środowisko górskie w następujący sposób:

•    I etap: niszczenie pokrywy roślinnej,

•    II etap: niszczenie pokrywy glebowej,

•    III etap: powstanie wydeptanej przez turystów ścieżki na podłożu skalnym,

•    IV etap: pojawienie się procesów erozyjnych,

•    V etap: zmiany w rzeźbie terenu.

Jak podaje autor przytoczonych badań, największym problemem w polskich Tatrach jest odwiedzanie przez turystów rejonów w sąsiedztwie ścisłych rezerwatów, np. Doliny Pięciu Stawów Polskich, okolic Morskiego Oka, Kasprowego Wierchu itp.

Również inne badania polskie pokazują, że turystyka może mieć negatywne oddziaływanie na środowisko przyrodnicze. Za przykład mogą posłużyć badania I). Absalona i in. [1993, 17], którzy stwierdzili (na podstawie badań w Szczyrku), /e wskutek wzmożonego ruchu turystycznego nastąpiło zmniejszenie powierzchni leśnej, zwiększyło się zanieczyszczenie powietrza (w wyniku ruchu samochodów oraz coraz większej liczby domów i obiektów turystycznych o własnych kotłowniach) oraz wód powierzchniowych (brak kanalizacji). Z kolei badania w Irlandii (Burren, hrabstwo Clare) dowodzą, że w rejonach o podłożu wapiennym, wskutek silnych procesów krasowych, rozwój turystyki zagraża również wodom podziemnym, które ulegają degradacji chemicznej i szybciej infiltrują [Halton 1993]. To samo zjawisko występuje w niektórych rejonach Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, np. w okolicach Ojcowa.

1

   M.L. Barker [1982].

2

   W niektórych dolinach śródgórskich gęstość zabudowy turystycznej przypomina tereny podmiejskie fKariel, Drnper 1992, 100]. Dotyczy to np. obszarów zabudowanych „drugimi domami" w zachodniej Kanadzie (doliny rzek Invcrmere i Kolumbia oraz rejony Koolenay i Kicking Morse) i w Stanach Zjednoczonych (doliny rzek Salmon i Cleurwaler w stanie Idaho, rejon Hulhcnd w Montanie i Rogue w Orcgonlp), okolic (jucrnsiown w Nowej Zelandii, jak równic/ Mcrano i Bolzano we Wio s/eeli, Zermalt w ,H/wa|uuii lip