herudzinski6

28 Tomasz llerudziński

obiektywną oraz traktowali fotografię i film jako materiał dokumentacyjny. Można powiedzieć, że wykorzystywanie fotografii było charakterystyczne dla wczesnej antropologii kulturowej. Ponadto, o czym warto wspomnieć w tym miejscu, ta dziedzina nauki nigdy, w przeciwieństwie do socjologii, nie odcięła się od wizualności i choć z różnym natężeniem i w różny sposób, to aspekt ten zawsze był wśród jej badaczy obecny. W historii socjologii zaś z łatwością można wskazać występowanie okresów praktycznego braku zainteresowania, a wręcz programowej niechęci do materiału obrazowego. Jednocześnie analizując rozmaite funkcje, jakie spełniała fotografia w etnografii, można, posługując się znacznym uproszczeniem, przedstawić je w postaci ewolucji, gdzie na kolejnych jej etapach charakterystyczne było: na pierwszym - traktowanie jej jako specyficznej formy notatek etnograficznych; na drugim - wykorzystywanie fotografii jako ilustracji wzbogacającej, urozmaicającej, czyniącej dane publikacje bądź wystąpienia bardziej atrakcyjnymi; na trzecim - traktowanie fotografii jako „stymulatora” wykorzystywanego przez badacza w' sytuacji wywiadu; na czwartym wreszcie - przypisanie fotografii funkcji pełnoprawnego źródła wiedzy (zob. Henny 1986).

Nie oznacza to bynajmniej braku dynamiki w rozwoju antropologii obrazu, czy mówdąc dokładniej - zainteresowania eksploracją rzeczywistości wizualnej. I tak, koncentracja uw'agi na zagadnieniu badań terenowych dotyczących organizacji społecznej, która pojawiła się na początku XX wieku, zaowocowała zdecydowanym ograniczeniem wykorzystywania materiałów wizualnych w dziedzinie antropologii (Henny 1986). Analizując ogólne trendy można stwierdzić, że dla współczesnych antropologów' dane wizualne tracą na znaczeniu jako obiektywne dokumenty, a bogaty' materiał zgromadzony przez ich poprzedników jest dla nich daleko bardziej interesujący pod kątem jego tworzenia i odczytywania. Warto jednocześnie przypomnieć, że zarówno antropologia, jak i socjologia wizualna obejmują trzy zakresow'0 i merytorycznie odmienne obszary: generowanie danych wizualnych, analizowanie i prezentacje. Z odmiennego dla różnych badaczy traktowania tych trzech obszarów (różnego określenia ostatecznego celu badań) rodzi się różne rozumienie tych dziedzin, a tym samym nieporządek i trudności w określeniu ich tożsamości. Ira Jackins wyznaczając zakres antropologii obrazu pisze:

Wielu osobom termin antropologia obrazu przywołuje na myśl specjalistyczne badania wykorzystujące film i technikę wideo. W rzeczywistości jej zakres jest o wiele szerszy: obejmuje tworzenie i analizę fotografii, badanie sztuki i kultury materialnej, a także studia nad gestem, ekspresją twarzy oraz przestrzennymi aspektami zachowania i interakcji. Tak naprawdę wielu antropologów' zajmowało się antropologią obrazu, wcale o tymi nie wiedząc (cyt. za Olechnicki 1999: 54).

Mówiąc o jej istocie, w'arto posłużyć się tu określeniem Krzysztofa Olechnickiego, który stwierdza, że: