hilarotragedia hinduski teatr hiperbola hiperkataleksa hipermetria

HILAROTRAGEDIA HIPERONIM 15

za pomocą obrazu lub znaku w pewien tajemny sposób z tym samym zjawiskiem powiązanego lub też oznaczającego je w sposób konwencjonalny. W lit. antycznej znaki hieroglificzne czerpane były zazwyczaj z tradycji egipskiej (np. wąż jako znak świata). H. identyfikowano czasem z —+ emblematem i —* symbolum. tk

Hilarotragedia (< gr. hilarós = wesoły, pogodny + tragdidia = tragedia; ang. magody, hilaro-dy, fr. hilarodic, h i lar o- tragedie, niem. Hilaro-tragodie) — —> parodie -* tragedii z okresu aleksandryjskiego (-* aleksandrynizm), w których bohater tragiczny był postacią burleskową (-*■ burleska). Gatunek ten oddziałał na -* fabuła atellana i rzymską wersję —*■ mim u. mg

Hinduski teatr (ang. Hindu theatre, fr. thedtre hindou, niem. indisches Theater, ros. uhóuuckuu meamp) — ukształtowany w V w. p.n.e., związany z hinduizmem, wywodzi się z wedyjskiego rytuału ofiarnego, pierwotnie utożsamiany z ofiarą; przedstawienia odbywały się w świątyniach. Ściśle związany z wierzeniami religijnymi, miał ujawniać prawdziwy sens rzeczywistości, odtwarzając walki bogów decydujące o losach świata. Akcja sztuk składała się z 5 faz — akcji określanych (za M. K. Byrskim) jako ujęcie, wysiłek, nadzieja, stłumienie, osiągnięcie; konflikt dramatyczny najpełniej ujawniał się w fazie czwartej. Sztuki łączyły się z teorią rasa (teorią smaku, jednakże nie w europejskim sensie). Wyróżniano osiem rodzajów smaku: miłość, wesołość, smutek, strach, wstręt, gniew, bohaterstwo, zachwyt; w każdej ze sztuk smaki łączyły się w sposób swoisty. H.Ł ma charakter krańcowo skonwencjonalizowany, operuje skodyflkowanymi gestami, zazwyczaj hieratycznymi, zróżnicowanymi jednak według właściwości postaci. W miarę rozwoju h.t poszerzał zespół motywów, wątki religijne uzupełniając bohaterskimi, czerpanymi z tradycyjnych eposów (m.in. Mahabharaty i Ramajany). H.t. przetrwał do naszych czasów w stanie Kerala, gdzie dokonano modernizacji językowej sztuk. Rozwojowi h.t towarzyszyły liczne prace teoretyczne, kodyfikujące jego zasady.

Li Ł: S. Schayer, Klasyczny teatr indyjski, „Scena Polska” 1924, nr 1; M. K. Byrski, Teatr najantyczniejszy, „Pamiętnik Teatralny” 1969, nr 1—2. mg

Hiperbola (< gr. hyperbole = rzucenie wyżej, przewyższenie, przesada; ang. hyperbole, fr. hyperbole, niem. HyperbeL, ros. eunepóojta) — przestawienie jakiegoś zjawiska wyolbrzymiające jej wygląd, znaczenie, działanie i oddziaływani Uważana za jedną z -» figur retorycznych, n jest jednak wyspecjalizowanym chwytem styli tycznym, lecz raczej efektem współdziałania ro maitych tropów i figur, szczególnego doboi słownictwa oraz ekspresywnych intonacji Uż wanie h. bywa znakiem silnego zaangażowań emocjonalnego mówcy lub poety i ma podobt reakcję wywołać u odbiorcy. Hiper bo liczno była jeszcze na początku XX w, jednym z p wszcchnie aprobowanych znamion stylu poety kiego. Przykłady h.: „Oczy jej skamieniały c straszliwego widoku, który się przed nimi ro toczył. Walka i szamotanie się jej sióstr c krewniaczek — zmiażdżyły ją na proch. Us rozpadły się chwytając szybki dech. Jakieś dźwi ki w wiotkich wargach... Cedro postrzegł, ; mózg w jej głowie wywraca się, żyły się wij a czaszka pęka” (Żeromski, Popioły).

Szumcie, szumcie więc, morza lazury.

Gdy wam dadzą nieść trumnę olbrzyma! Piramidy! wstępujcie na góry I patrzajcie nań wieków oczyma.

Tam! — na morzach! — mew gromadka sza

To jest flota z popiołami Cezara

(J. Słowacki, Na sprowadzenie prochów Napoleon

W strofie Słowackiego intensywność relacji z* staje wzmocniona przez kontrastowe zderzeń ujęcia hiperbolizującego z -» litotą wypełniając ostatnie dwa wersy. W prostej postaci h. w stępuje także w języku potocznym. Np. pękać . śmiechu, umierać ze zmęczenia, szaleć z radośi palić się z niecierpliwości. Odmianą h. jest -* h peroche. Inne nazwy: przesadnia, superlatio. Pc litota. aos

Hiperkataleksa (< gr.) zob. Kataleksa

Hipermetria (< gr. hyper — nad -f metron miara; ang. hypermetric verse, fr. hypermetr niem. Hypermeter, ros. zunepMempw?) — w stąpienie w wersie nadliczbowej sylaby li —*■ stopy w porównaniu z liczbą prze widzi ar przez -+ wzorzec rytmiczny realizowany w d; nym wierszu; przeciwieństwo -*■ lipometrii. Po hiperkataleksa. aos

Hiperonim ( < gr. hyper — nad + ónyma 1 nazwa) — wyraz o znaczeniu ogólnym, któreir podporządkowana jest klasa wyrazów wota niego podrzędnych i bardziej szczegółowych zn;