HPIM5137

może być rozwiązane na drodze mechanicznej, hydraulicznej bądź pneumatycznej. Łącznikami kształtowymi są kły lub zęby. od których biorą nazwy poszczególne typy sprzęgieł sterowanych włączanych synchronicznie.

W sprzęgłach zębaty ch sterowanych mechanicznie człony sprzęgła mają często wieńce zębate. Jeden z wieńców ma uzębienie zewnętrzne, drugi wewnętrzne (rys. 1.67). Jeden z członów musi być przesuwny. Człony mogą mieć również uzębienie zewnętrzne, przesuwna jest wtedy tuleja o uzębieniu wewnętrznym (rys. I.67a). W celu ułatwienia włączania sprzęgła przy istnieniu różnicy prędkości obrotowej jego członów używa się synchronizatorów. Są to małe sprzęgiełka stożkowe (rys. 1.67b), których zadaniem jest wyrównanie prędkości obrotowych

RYS. 1.67. Sprzęgło zębate sterowane mechanicznie: a) człony o uzębieniu wewnętrznym i zewnętrznym. b) człony o uzębieniu zewnętrznym

łączonych członów. W położeniu przedstawionym na rys. 1.67b sprzęgło jest rozłączone. Przy przesuwaniu w prawo lub w lewo następuje połączenie wału z prawym lub z lewym kołem zębatym. W początkowej fazie przesuwania synchronizatora 3 następuje dociśnięcie sprzęgiełka ciernego, które powoduje wyrównanie prędkości obrotowych obydwu członów. Następnie przy dalszym ruchu, po pokonaniu opora zatrzasku, tuleja 2 nasuwa się na wieniec zębaty 1, sprzęgając wały. Tego typu synchronizacja jest stosowana w samochodowych skrzynkach biegów.

W sprzęgłach kłowych na czołach obydwu członów są rozmieszczone odpowiedniego kształtu kły (rys. 1.68). W stanie włączonym kły wchodzą w wy-

RYS, 1.68. Sprzęgło kłowe włączalne; aj widok, b) przekrój osiowy

cięcia współpracującego członu. Poszczególne typy sprzęgieł kłowych różnią się przede wszystkim kształtem kłów. Spotykane kształty kłów w przekroju poprzecznym i wzdłużnym pokazano na rys. 1.69. O ich wyborze decyduje najczęściej to. czy sprzęgła są włączane w spoczynku, czy w ruchu oraz to. czy są rozłączane pod obciążeniem, czy też na biegu luzem. W typowych sprzęgłach kłowych kąt nachylenia tworzącej kła eto = 3-rl0°. Im większy kąt c*o. tym łatwiejsze jest rozłączanie sprzęgła. Przy jednokierunkowym momencie obrotowym dla ułatwienia włączania sprzęgła stosuje się duży kąt nachylenia (i przeciwnego boku kła dochodzący do 60°. Gdy moment jest przenoszony w obydwu kierunkach, wówczas zęby muszą być symetryczne (rys. 1.69b, c, d).

RYS. 1.69. Kształty kłów sprzęgieł rozłącznych: a) przekrój poprzeczny, b) kły prostokątne, c) kły trapezowe symetryczne, d) kły trójkątne, e) kły trapezowe niesymetryczne, f) kły samoblokujące

Kształty kłów stosowane w sprzęgłach (rys. 1.69) wpływają na ich liczbę w członie sprzęgła. Profil trójkątny jest stosowany przy niedużych momentach i prędkościach obrotowych sprzęgła. Zaletą tego profilu jest łatwość i szybkość włączenia; zalecana liczba kłów wynosi z = 15-r60. Kształt trapezowy kłów zaleca się stosować w przypadku znacznych momentów oraz prędkości obrotowych przenoszonych przez sprzęgło. Liczba kłów w sprzęgle z = 6-M2. Profil prostokątny kłów jest stosowany w przypadkach ciężkiej pracy sprzęgła w napędzie oraz w przypadku ręcznego włączania sprzęgła. Profil ten nie wymaga stałej osiowej siły włączającej i cechuje się prawidłowym kontaktem kłów nawet przy niepełnym ich włączeniu. Wadą zarysu prostokątnego jest powiększenie się luzów między kłami w trakcie zużycia i zwiększenie uderzeń przy włączaniu, zwłaszcza przy pracy rewersyjnej, oraz trudności włączenia. W przypadku sprzęgieł sterowanych, w których łącznikiem są zęby zewnętrzne lub wewnętrzne, kształt ich może być identyczny jak w kołach zębatych z zarysem ewolwentowym lub mieć profil wie-lowypustu. W celu ułatwienia procesu włączania sprzęgła zaleca się odpowiednio ukształtować boki zębów od strony wsuwania (rys. 1.69c). Zęby na długości mogą

79