IMAG0033

jedynie przypadkowym narzędziem rozwiązywania specyficznych problemów komunikacji, czy refleksji. Faktem jest, że ,świat rzeczywisty ' w dużej mierze jest zbudowany na zachowaniach językowych konkretnej grupy. Nie ma dwóch języków, które byłyby do siebie na tyle podobne, by je uważać za reprezentujące tę samą rzeczywistość społecznoi Światy, w których żyją różne społeczeństwa są to osobnymi światami, nie zaś po prostu tym samym światem, któremu przypięto różne etykiety.

(Humań bceings do not live in the objective world alonc, nor alonc in the world of social activity as ordinarily understood, but arc very much at the mercy of the particular languagc which has bccomc the medium cxpression for their society. It is quitc an illusion to imaginc that one adjusts to reality csscntiaUy without the use of languagc and that language is merely an incidental raeans of soh ing specific problcms of communication or reflection. The fact of the matter is that the „rcal world” is to a large extent unconsciously built upon the language habits of the group. No rwo languagcs are ever sufficiently similar to be considc-red as representing the same social reality. The worlds in which different socictics live are distinct worlds, not merely the same world with different labels attached | Sapir 1929:2090.

Relatywizm lingwistyczny przyjął się pierwotnie w wersji skrajnej, zakładającej, że struktura języka ojczystego poznającego podmiotu całkowicie determinuje sposób postrzegania i klasyfikowania rzeczywistości zewnętrznej. Stanowisko to w formie radykalnej było reprezentowane przez Benjamina Whorfa, który twierdził, że te same zjawiska zachodzące w obiektywnej rzeczywistości - kantowskich rzeczy samych w sobie - są różnie interpretowane w sposób bezpośrednio zależny od języka obserwatora. Samo myślenie odbywa się bowiem według Whorfa nie w jakimś, lecz zawsze w konkretnie danym języku. Jest to negacja formalizmu poznawczego w stylu Santa, który' przyjmował istnienie i funkcjonowanie uniwersalnych, intersubiektywnie weryfikowalnych kategorii intelektu, dzięki którym rzeczywistość transcendentalna jest skutecznie wtłaczana w siatkę pojęciową (skutecznie, gdyż istnieje praktyczne przełożenie tego ujęcia). Mówiąc, że każdy język czyni z nieprzerwanego strumienia bytu sztuczną siekaninę (Whorf 1982:341), Whorf wysuwa w zasadzie trzy tezy naraz. Znaczy to bowiem, że:

-    istnieje pewna uniwersalna, obiektywna, niezależna od ludzkich władz poznawczych rzeczywistość transcendentna,

-    rzeczywistość ta jawi się człowiekowi przez pryzmat jego języka, -żaden językowy obraz rzeczywistości nie jest jakimś jedynie

prawdziwym, do końca adekwatnym jej uchwyceniem.

Konsekwencja tego stanowiska dla przekładoznawstwa wydaje się być bardzo doniosła. W procesie translacyjnym uwidoczniają się bowiem najwyraźniej kategorialne różnice pomiędzy poszczególnymi parami języków, które można by następnie uogólniać i klasyfikować. W efekcie opracowania tego rodzaju taksonomii powstałby obraz sumy kategorii, przy pomocy których człowiek wyraża w języku swoje doświadczenie ze światem. Byłby to pośredni przyczynek przekładoznawstwa do metafizyki.

Podobnie jak Sapir, Whorf wywodzi swoją teorię z obserwacji kategorii gramatycznych Indian amerykańskich, zwłaszcza plemienia Hopi. Kategorie gramatyczne mają jego zdaniem istotny wpływ na myślenie, więc w konsekwencji wyrażenie tego samego stanu rzeczy, np. przy użyciu frazy nominalnej, czasownik lub przymiotnik nadaje obserwowanej i segmentowanej rzeczywistości odpowiednio statyczny, dynamiczny lub jakościowy. W języku Hopi Whorf stwierdza brak kategorii czasu i przestrzeni, w postaci uznanej przez Kanta za aprioryczne formy umysłu, dostępne przed wszelkim doświadczeniem, a więc wrodzone, powszechne i niezbywalne. Whorf konstatuje, iż bezzasadne jest twierdzenie, jakoby Indianin Hopi, znający tylko własny język i kulturowe zaplecze własnej społeczności, miał te same, co my pojęcia czasu i przestrzeni, które uważa się za intuicyjne i na ogół traktuje jako uniwersalne (Whorf 1982:98).

Wniosek ten wynika z faktu, że język Hopi jest zupełnie pozbawiony słów, form gramatycznych, konstrukcji czy wyrażeń, które odnosiłyby się bezpośrednio do tego, co my zwiemy czasem; do przeszłości, przyszłości i teraźniejszości, do trwania i do ciągłości (...), a jednocześnie język ten potrafi zdać sprawę z wszelkich zauważalnych zjawisk świata i poprawnie - w sensie pragmatycznym, operacyjnym - je opisać (ib. 98).

5