IMAG0257 (3)

uguiucgu. uu;ruiiucgu. z&cząt się kszuiuowuc puisKi język ogólny, gwarowy, już w średniowieczu, a zakończył dopiero w czasach nowożytn"*’^1,

W trakcie formowania się polszczyzny ogólnej, literackiej, zachodziły ji dwie przeciwstawne tendencje — usuwanie cech wyraźnie gwarowych, y ^ giej strony wprowadzanie do niej cech języka regionu dominującego 1 ^ społecznym i kulturalnym w danej epoce. Te dwa procesy — kształtowanie*! polskiego języka ogólnego, literackiego i kształtowanie się polskich nazwja przebiegały równolegle, w tym samym czasie. Podobnie jak z systet^ kształtującego się języka ogólnego z jednej strony usuwane były wyrażą cechy gwarowe, a równocześnie wprowadzane inne cechy regionalne, || z nazw osobowych usuwane były wyraźne cechy gwarowe, a równoczesna powstawały nazwy nacechowane językiem regionu, w którym były tworzone Porównując postać językową dzisiejszych nazwisk z cechami współczesnego języka ogólnego można stwierdzić, że w nazwiskach pozostało sporo cech gwarowych, których nie ma w języku ogólnym. Ale te cechy gwarowe w nazwiskach pojawiają się sporadycznie, bez wyraźnej konsekwencji. || można np. powiedzieć, że na obszarach Polski, na których występuje tzw. mazurzenie (wymowa „v, c, z w miejsce literackiego sz, cz, i) nazwiska mają postać zmazurzoną. Ludzie wymawiają np. syja, ale odpowiednie nazwisko piszą Szyja, a wymawiają Syja lub Szyja. W postaci pisanej zachowały się cechy gwarowe głównie w nazwiskach, w których zerwana została więź z odpowiednim wyrazem pospolitym. Dziś mamy np. dwa nazwiska Czaban i Caban. Oba pochodzą od tego samego wyrazu czaban 'pasterz turecki, duży baran' poświadczonego w wieku XVI. Postać Caban to forma zmazurzona. Uchowała się dlatego, że dziś czaban nie jest już znany i nazwisko nie ma już wyraźnego nawiązania do jakiegokolwiek wyrazu. Forma zmazurzona powstała wtedy, gdy i wyraz pospolity był wymawiany caban względnie, gdy już samo nazwisko podporządkowane zostało wymowie gwarowej. Raz utrwalona postać Caban zakrzepła i dzisiejszy nosiciel nazwiska zapewne nie zdaje sobie sprawy, skąd się wzięło. Inaczej będzie natomiast z nazwiskiem Szyja. Nie ma dziś osób o nazwisku pisanym Syja, bo niezależnie jak to nazwisko się wymawia (Syja czy Szyja) pisze się je Szyja, gdyż zachowana została wyraźna więź nazwiska z wyrazem pospolitym.

Nazwa osobowa nabiera cech gwarowych tego regionu, w którym została utworzona, lub na którym funkcjonowała. Jeśli jest nazwisko Caban, to musiało powstać na terenie, na którym występuje zjawisko mazurzenia, tzn. na Mazowszu lub w Małopolsce, lub też, że człowiek o tym nazwisku przebywał jakiś czas na tym obszarze. Nie mogła taka forma powstać w Wielkopolsce czy na Kresach Wschodnich, bo tam nie ma mazurzenia. Z nazwiska posiadającego cechy gwarowe można zatem wnioskować, skąd pochodziła dana rodzina, z jakiego obszaru językowego.

Język podlega stałym zmianom. Zmieniają się też gwary ludowe. Pewne cechy zamierają w ciągu wieków, wytwarzają się nowe. Inaczej trochę brzmiał język w Małopolsce, np. w wieku piętnastym, a inaczej brzmi on w ustach chłopa obecnie. Różnice gwarowe obejmowały i nadal obejmują wszystkie działy języka, a więc fonetykę, słowotwórstwo, fleksję, składnię i słownictwo.