IMAG0258 (4)

54 Kazimierz Rywal

ogólnego, literackiego. Zaczął się kształtować polski język ogólny, ponad* gwarowy, już w średniowieczu, a zakończył dopiero w czasach nowożytnych. W trakcie formowania nę polszczyzny ogólnej, literackiej, zachodziły w niej dwie przeciwstawne tendencje — usuwanie cech wyracżnie gwarowych, a z drugiej strony wprowadzanie do niej cech języka regionu dominującego w życiu społecznym i kulturalnym w danej epoce Te dwa procesy — kształtowanie nę polskiego języka ogólnego, literackiego i kształtowanie nę polskich nazwisk przebiegały równolegle, w tym samym czasie Podobnie jak z systemu kształtującego nę języka ogólnego z jednej strony usuwane były wyraźne cechy gwarowe, a równocześnie wprowadzane inne cechy regionalne, tak z nazw osobowych usuwane były wyraźne cechy gwarowe, a równocześnie powstawały nazwy nacechowane językiem regionu, w którym były tworzone. Porównując postać językową dzisiejszych nazwisk z cechami współczesnego języka ogólnego można stwierdzić, że w nazwiskach pozostało sporo cech gwarowych, których nie ma w języku ogólnym. Ale te cechy gwarowe w nazwiskach pojawiają się sporadycznie, bez wyraźnej konsekwencji. Nic można np. powiedzieć, że na obszarach Polski, na których występuje tzw mazurzenie (wymowa s, c, z w miejsce literackiego sz, cz. ż) nazwiska mają postać zmazurzoną Ludzie wymawiają np. syja. ale odpowiednie nazwisko piszą Szyja, a wymawiają Syja lub Szyja W postaci pisanej zachowały się cechy gwarowe głównie w nazwiskach, w których zerwana została więź z odpowiednim wyrazem pospolitym. Dziś mamy np. dwa nazwiska Czaban i Caban Oba pochodzą od tego samego wyrazu czaban 'pasterz turecki, duży barun' poświadczonego w wieku XVI. Postać Caban to forma /mazurzona Uchowała się dlatego, ze dziś czaban nie jest już znuny i nazwisko me ma już wyraźnego nawiązania do jakiegokolwiek wyrazu. Formu /mazurzona powstała wtedy, gdy i wyraz, pospolity był wymawiany caban względnie, gdy już samo nazwisko podporządkowane zostało wymowie gwarowej. Raz utrwalona postać Caban zakrzepła i dzisiejszy nosiciel nazwiska zapewne nic zdaje sobie sprawy, skąd się wzięło. Inaczej będzie natomiast z nazwiskiem Szyja. Nie ma dziś osób o nazwisku pisanym Syja, bo niezależnie jak to nazwisko się wymawia (Syja c/> Szyja) pisze się je Szyja, gdyż zachowana została wyraźna więź nazwiska z wyrazem pospolitym.

Nazwa osobowa nabiera cech gwarowych tego regionu, w którym została utworzona, lub na którym funkcjonowała. Jeśli jest nazwisko Caban, to musiało powstać na terenie, na którym występuje zjawisko mazurzenia, tzn na Mazowszu lub w Maiopolsce, lub też, że człowiek o tym nazwisku przebywał jakiś czas na tym obszarze. Nie mogła taka forma powstać w Wielkopołscc czy na Kresach Wschodnich, bo tam nie ma mazurzenia Z nazwiska posiadającego cechy gwarowe można zatem wnioskować, skąd pochodziła dana rodzina, z jakiego obszaru językowego.

Język podlega stałym zmianom. Zmieniają nę też gwary ludowe. Pewne cechy zamierają w ciągu wieków, wytwarzają nę nowe inaczej trochę brzmiał język w Maiopolsce, np. w wieku piętnastym, a inaczej brzmi oo w ustach chłopa obecnie. Różnice gwarowe obejmowały i nadal obejmują wszystkie działy języka, a więc fonetykę, słowotwórstwo, fleksję, składnię i słownictwo.