IMAG0508

ii_ Język p olski

ni, Słowacy, allochtoniczne — Niemcy, Żydzi, Romowie Rosjame^B nie, Tatarzy, Karaimi, Grecy i Macedończycy oraz mieszane 5 Czesf Brzezinowa 1999, a także Tomaszewski 1991, Kurcz 1997). O statusi^H szubów i kaszubszczyzny zob. rozdz. 3.121 Breza 2001.

Sytuacja językowa poszczególnych mniejszości jest swoista - zależy od wielu czynników o charakterze historycznym i współczesnym. Oto krótkie charakterystyki tej sytuacji.

Białorusinów w Polsce międzywojennej było około 2 min. Współczte-śnie ich liczba wynosi 200-230 tys. Mieszkają głównie w zwartej społmi nośei w północno-wschodniej Polsce, w Białostockiem. Dominuje wśród nich dwujęźyczność białorusko-polska w kształcie: gwara białoruska w kontaktach nieoficjalnych, a język polskie w oficjalnych. W młodszym pokoleniu widoczne jest przechodzenie wyłącznie na język polski. Jednak w ostatnich latach zaznacza się zjawisko rebiatorutenizacji. Pozostaje to w związku z ożywieniem życia stowarzyszeniowego i wytworzeniem się białoruskiej inteligencji. Białoruski literacki funkcjonuje w edukacji szkolnej, w sferze medialnej, artystycznej i religijnej. Charakterystyczne jest występowanie idiolektów mieszanych - polsko-białoruskich. (Zob. m.in. Sadowski 1991).

W U Rzeczypospolitej Ukraińcy stanowili najliczniejszą mniejszość narodową (ok. 5 min.). Większość z nich w sferze prywatnej posługiwała się ukraińskimi dialektami. Ukraiński literacki wszedł do sfery edukacyjnej medialnej, artystycznej, naukowej i religijnej. Jego upowszechnianiu służyła działalność ukraińskich stowarzyszeń, które walczyły z poloniza-cyjnymi zabiegami władz polskich. Dramatyczny rozwój sytuacji w stosunkach polsko-ukraińskich w czasie II wojny i bezpośrednio po niej zaważył na losach mniejszości ukraińskiej w Polsce powojennej. Przesunięcie granicy państwowej i wymuszone ruchy migracyjne doprowadziły do zmniejszenia się liczby Ukraińców w Polsce (do ok. 250 tys.) oraz do ich rozproszenia (m.in, na ziemiach zachodnich i północnych).

Do 11956 r, Ukraińcy mogli używać swojego języka głównie w sferze prywatną. Wraz z wycofaniem się władz polskich z polityki odgórnej polo-m/łu ji zaistniały warunki do wprowndznnin Języka ukraińskiego do komunikacji publicznej (szkolnej, medialnej, artystycznej, stowarzyszeniowej), /słotne o/ywirnie kulturalne i językowe Ukraińców nastąpiło w latach 80, i 90 tastoak ogólnie i/trz bumie, język ukraiński w Polsce tworzy z jtpzy-k" ni pulikim uliliirl ilyyliłsyjny j uje mu zbył silnej po/yojl kulturowej, Po-kmtmjs •l<i/uow«dzil,i •(<> dwtikiiluiniwoici większości Ukraińców, nawet

■ludności wiejskiej (zwłaszcza młodszego pokolenia). Gwary ukraińskie ■(czyste, przejściowe; i mieszane) utrzymują się we wschodniej Polsce.

' Łemkowie, ożyli żyjący w Polsce Rusini Karpaccy (ok. 120 tys.), w 11 H|Kzec2ypospolftęjlyli traktowani jako Ukraińcy. Ich etnołekt-dialekt łem-kowski - funkcjonował w kontakcie z językiem polskim jako państwowym ■oraz z ukraińskim i starocerkiewnosłowiańskim w sferze religijnej (ko

ścioły: unicki¹ i prawosławny). Po wojnie zostali deportowani na Ukrainę

oraz ńa ziemie zachodnie Polski. Powolne odrodzenie łemkowskie zaczęło

się po 1955 r. Odradza się życie stowarzyszeniowe. Pozwolono Łemkom Br (ich liczbę szaćujte się na ok. 80 tys.) na powrót do ich górskich siedzib. Jr Prawdziwy renesans nastąpił w latach 80. i 90., zwłaszcza w sferze stowa-T izyszeniowej, edukacyjnej, artystycznej i dziennikarskiej. Starania o auto-■ nomię kulturalną wzmogły jednak dualizm polityczno-etnicżny - Łemko-■ wie-Rusini i Łemkowie-Ukraińcy. W sferze językowej słabnie pozycja łemkowskich gwar ludowych (m.in. na skutek rozproszenia i polonizacji), natomiast wykształca się łemkowski etnołekt literacki (ma on pewne tradycje piśmiennicze sięgające XVI w.). Wchodzi on w układ dyglosyjny z językiem polskim (zob. Magoesi 1996 i 2002).

WII Rzeczypospolitej mniejszość litewska liczyła około 200 tys. ludzi (96%-chłopi, 4% - inteligencja i rzemieślnicy). W wyniku prężnej działalności stowarzyszeniowej wspieranej ż zagranicy (Litwa oraz Litwini i USA) mniejszość ta zdołała się skonsolidować, broniąc się przed poloniza-cją, m.in. dzięki polityce językowej nakierowanej na utrzymanie języka litewskiego (gwar) i poszerzenie zakresu jego użycia w sferze publicznej (języka literackiego). Tym, niemniej Litwini jako obywatele państwa polskiego musieli poznawać język polski i używać go we wszystkich zewnętrznych w stosunku do języka litewskiego sferach komunikacji, m.in. w kontaktach z Polakami.

Po II wojnie zostało w Polsce kilkanaście tysięcy Litwinów (głównie na Suwalszczyźnie). W sferze prywatnej posługują się oni gwarami litewskimi. Litewski literacki jest obecny w życiu stowarzyszeniowym, w sferze oświatowej i medialnej.

Słowacy znaleźli się w Polsce po I wojnie światowej, gdy granica państwa przecięła Spisz i Orawę, Od wieków współistniały tu dwie nacje - słowacka i polska (napływająca tu od XIV w, i slowacząca się). Administarcyjny nacisk polonlzaoyjny ograniczył funkcjonowanie języka słowackiego do sfery prywatnej i religijnej, Po okresie wojennej lesłowticyzacji, gdy Spisz i Orwa zostały włączone do Republiki Słowaekiąf, nastąpiło powojenne /rekonstruowanie granicy npr/od 1939 r, i repolonizacjn odzyskanego terenu win/ / ok 20 tys. Słowaków, Język alownrkl po/n sferą prywatną (gwary) llinkcjomnv.tł w słabo