IMAG0645

Żuchwa

W przeciwieństwie Jo szczęki, we wzroście żuchwy niezwykle istotne są obydwa mechanizmy: chrzęsmy i okoscnowy. Chrząstka pokrywa powierzchnie stawowe głów żuchwy w stawie skroniowo-żuchwowym. Nie jest to jednak cen sam rodzaj chrząstki, która występuję w plycce nasadowej i chnąstkozrostach. Wszystkie inne obszary tej kości rosną i są kształtowane poprzez bezpośrednią a pozycję powierzchniową i przemodelowanie. Całościowy wzorzec wzrostu żuchwy można przedstawić na dwa sposoby (ryc. 2.30). W zależności od zastosowanej metody oba są prawidłowe. Jeżeli punktem odniesienia jest czaszka, guzowatość bródkowa przemieszcza się do przodu i do dołu. Jeśli natomiast przeanalizuje się dane pochodzące z doświadczeń przeprowadzonych z przyżyciowym barwieniem tkanek okaże się, ze dominują-

Ryc, 2.29, Przebudowa sklepienia podniebienia (które jest także dnem nosa) przebiega w tym samym kierunku, w jakim jest przemieszczane. Kość jest resorbowana od strony dna nosa, a dodawana od sklepienia jamy ustnej. Na przedniej po-m ierrchru procesy resorpcji niwelują częściowo przemieszczanie do przodu. W czasie gdy podniebienie obniża się, następują także procesy poszerzania (z: Enłow D. H., Hans M. G.: Es-sendals ot facia! growth. Philadelphia. W. B. Saunders, 1996) cym ośrodkiem wzrostu jest tylna powierzchnia gałęzi żuchwy oraz wyrostek kłykciowy i dziobiasty. Tylko niewielkie zmiany kształtu można zaobserwować na powierzchni przedniej (ryc. 2.30.B), co jest stanem prawidłowym.

W bródce me obserwuje się wzmożonych oznak wzrostu. Co prawda, w czasie wzrostu żuchwa przemieszcza się w dól i do przodu, ale jest co wynik procesów zachodzących na tylnej powierzchni jej gałęzi i w obrębie wyrostka kłykciowego. Żuchwa (trzon -przyp. red. nauk.) wzrasta bardziej na długość prze: a pozycję kości na swej tylnej powierzchni, podczas gdy gałąź wzrasta na wysokość prze: przemianę chrząstki w kość, co towarzyszy powierzchniowej przebudowie wyrostka kłykciowego. Właściwe byłoby ocenianie wzrostu żuchwy jako całości w kierunku do przodu oraz dołu, przy czym powiększenie masy kostnej przybiera kierunek przeciwny.

Zarówno w obrębie kości, jak i tkanek miękkich zauważalny jest przyrost do dołu i do przodu. W czasie przemodelowywania kości następuje • pozycja na tylnej powierzchni gałęzi żuchwy i resorpcja na powierzchni przedniej. Mówiąc prościej, mon żuchwy wydłuża się szybciej niż ramię żuchwy oddala się od guzowatości bródkowej poprzez ubytek kości z przodu i nadbudowę z tylu (ryc. 2-31). Na pierwszy rzut oka wydawać by się mogło, że ośrodek wzrostu znajduje się w okolicy bródki, poniżej zębów siecznych i w ten sposób bródka rosnąc - oddala się od gałęzi żuchwy. Jest to jednak niemożliwe, ponieważ nie występuje tu chrząstka i nie obserwuje się wzrostu śródmiąższowego.

Gałąź żuchwy jest miejscem, w którym następuje przebudowa. W trakcie procesów przemodelowywania jej cylna powierzchnia staje się środkiem, by w końcu przekształcić się w brzeg przedni. W dzieciństwie kąc żuchwy znajduje się w miejscu wyrzynania pierwszego zęba trzonowego mlecznego. Progresywny proces przemo-detowywania stwarza miejsce dla drugiego zęba trzonowego mlecznego, a następnie dla zębów trzonowych stałych. Najczęściej jednak ilość miejsca jest niewystarczająca dla wszystkich zębów trzonowych i trzecie zęby trzonowe zostają zatrzymane w kości.

Ryc. 2.30. A. Wzrost żuchwy obserwowany od strony nieruchomej podstawy czaszki. Bródka przemieszcza się do przodu i do dołu. B. Wzrost żuchwy obserwowany na podstawie badań z barwnikami, które ujawniły minimalne zmiany w trzonie żuchwy i okolicy bródki, podczas gdy znaczne zmiany zachodzą w okolicy ramienia żuchwy, przesuwając ją do tylu. Prawidłowy wzrost żuchwy to przemieszczanie do dołu i do przodu, gdy procesy wzrostowe przybierają kierunek do tylu i góry, w odpowiedzi na przemieszczanie utrzymujące prawidłowy kontakt z kością czaszki

Ryc. 2.31. Gdy żuchwa rośnie na długość, ramię jest intensywnie remodelowane w raki sposób, że kość. w bardzo młodym wieku znajdująca się na szczycie wyrostka kłykciowego, może kilka lat później znaleźć się na przedniej powierzchni gałęzi żuchwy. Powyższy przykład jasno pokazuje, że błędem jest uważanie za główny mechanizm wzrostowy procesów we-wnątnchnąstkowego tworzenia kości w okolicy wyrostka kłykciowego żuchwy (z: Enlow D. H., Hans M. G.: Essentials ot faciaI growth, Philodelphia, W. B. Saunders, 1996)

TEORIE KONTROLI WZROSTU

Jest oczywiste, że na wzrost mają duży wpływ czynniki genetyczne, ale nie bez znaczenia pozostaje również odżywianie, stopień aktywności fizycznej, stan zdrowia i wiele innych. Ponieważ zachwianie proporcji pomiędzy wzrostem szczęki i żuchwy jest najczęstszą przyczyną leczenia ortodontycznego, niezbędne jest zrozumienie procesów wzrostowych i czynników je kontrolujących, poznanie etiologii wad zgryzu oraz zniekształceń twarzo-wo-szczękowych. W ostatnich latach poczyniono ogromne postępy w analizowaniu czynników kontrolujących wzrost, jednak na wiele pytań wciąż nie ma odpowiedzi

Trzy najważniejsze teorie, próbujące wyjaśnić to zjawisko, mówią o tym, że: l. kość, jak inne tkanki, jest czynnikiem decydującym o swoim wzroście, 2. chrząstka jest głównym czynnikiem powodującym wzrost szkieletu, ponieważ reakcja kości jest wtórna i pasywna, 3. tkanki miękkie, w których znajdują się elementy kostne, są czynnikiem decydującym o wzroście, a zmiany w kości i chrząstce są wtóme.

Zasadniczą cechą różniącą te teorie jest umiejscowienie determinanty genetycznej, decydującej o wzro

ście. Według paeswssej teorii jeu ona -»->    ;

poziomie kostnym, be^oiredruo w ofccaitó Wei^l

drugiej - wpływa głównie nawnocc rr,— wiedź kostna jest tylko zjawekiemt.err —. wiuma fenenczjnm. Trzecia teoria umtejscnia ten czynnik gdzieś poza układem kostnym i sugeruje, że tkanka kostna, jak i chrzestna odpowaJają u srgruh wysyłane z tkanek miękkich. Ostatnio jednak hadacre skłaniają się ku teorii będącej połączeniem dwóch ostatnich, całkowicie odrzucają zaś .teonę kostną”, która uznawana była za priorytetową jeszcze w latach ÓO. XX wieku.

Poziom kontroli wzrostu: miejsca 1 ośrodki wzrostu

Zrozumienie różnicy pomiędzy określeniami miejsce utrostu i ośrodek wztosiu pomaga wytłumaczyć, czym różnią się teorie kontroli wzrostu. Miejsce wzrostu jest tylko obszarem, na którym obserwuje się powiększanie się masy kości, natomiast ośrodek wzrostu jest tym miejscem, w którym wyzwalane są genetycznie sterowane procesy wzrostowe. Wszystkie ośrodki wzrostu są miejscami wzrostu, ale nie odwrotnie.

Większe znaczenie przypisuje się teorii, wedle której każda kość ma swój własny wzorzec wzrostowy. Pogląd ten opierał się na twierdzeniu o stałości wzorca wzrostowego czaszki twarzowej. Interpretacja taka pozwalała sądzić, że większość miejsc wzrostu jest także ośrodkami wzrostu. Szczególnie okolice szwów pomiędzy kośćmi czaszki i szczęk, miejsca kostnienia we-wnątrzchrzęstnego podstawy czaszki oraz wyrostek kłykciowy postrzegano jako ośrodki wzrostu. Według takiego poglądu, wzrost stal się procesem ekspresji genów w tych obszarach. Przemieszczenie szczęki byłoby więc wynikiem popychania przez przyrastającą masę kości w obrębie szwów.

jeżeli uznać prawdziwość wspomnianej teorii, na wzrost (kości - przyp- red. nauk.) w szwach otoczenie nie ma wpływu i przejawów wzrostu w szwach nie można zauważyć. Ponieważ była to dominująca teoria wzrostu, podejmowano niewiele prób, aby zmodyfikować wzrost twarzy - ortodonci uważali, że jest co niemożliwe. Obecnie wiadomo, że szwy i tkanki okoscnowe nie są głównymi wyznacznikami wzrostu czaszki twarzowej. Oo takich wniosków prowadzą dwa dowody. Po pierwsze, tkanka pobrana z któregokolwiek szwu czaszkowego nie będzie kontynuowała wzrostu, jeżeli przeszczepimy ją np. do jamy brzusznej (wskazuje to na brak możliwości zainicjowania wzrostu). Drugim dowodem jest zmiana wzrostu w szwach jako reakcja na działanie czynników zewnętrznych. Jeżeli szwy czaszki lub kości twarzy są mechanicznie od siebie odciągane, miejsca te wypełnia nowa tkanka kostna. Kości stają się większe niż byłyby w innej sytuacji (patrz ryc. 2.26). Jeśli szwy są ściskane, wzrosc w cym miejscu będzie zahamowany. Zatem szwy muszą być brane pod uwagę jako miejsca reakcji a nie głównego wyznacznika wzrostu. Szwy szczęki są miejscami wzrostu, ale nie są jego ośrodkami.