IMAG0696 (4)

łoruskich przedostawały się dudy nn. Litwę, gdzie były mniej znane i popularne w po-równaniu z innymi krajami bałtyckimi. Przypuszcza się, że dotarły tam już w XIII wieku, jednak najstarsze o nich wzmianki zawierają źródła z drugiej połowy XVI wieku: Otausa Magnusa Historia de gentibus scptcntrumalibus z 1555 roku (por. s. 224), statuty sejmu wileńskiego (od 1565 r.) czy Postilla, Zatai esti trumpas ir prastas iSguldynins eoange-pierwsze tłumaczenie Biblii na język litewski Jonasa BretkOnasa, wydane w Królewcu w 1591 roku (Bretkunas 1591, &. 2,28-29; Fókas 1989:5; Sliużiriskas 1998:113-115).

Na Białorusi najwcześniejsze wzmianki na temat dud pojawiają się w przekładowej literaturze starobłałoruskiej, jak Powiesi' o triech korolach-zoołcłrwach z końca XV wieku czy Powiesi' o Tristanie i Izoldie, powstała u schyłku XVI wieku. Dudy odnotowuje też Leksikon słaioienarosski i imion tlumaczermie Pamwy Biaryndy (wydany w 1627 \ 1653 r.), wzmiankę o dudziarzu zawiera siedemnastowieczny rękopiśmienny Sbontik żytij swia-łych (Nazina 1979:115-116). CM końca XVI wieku przekazy źródłowe wskazują czynną białoruską praktykę dudziarską, cieszącą się dużym wzięciem wśród ludu:

Pierszy uspamin pra dudy adnosicca da kanca XVI st.. Łamu siarod pierszych arcielau byli dudarskija („dudni kau"). „Dudary u dauninu jaszcze nie wielmi dallokuju karystalisia wialikaj pasza na j u narodzie; ich było wielmi mnoha i u inszych miescach (naprykład, u Barysauskim ujezdzię Minskaj hubemi), na zwiestkach miascowych starażyłau, jany składali cclyja zhurtawanyja arde-li" [Nikonorow 1980:171; Skorabagatczanka 2001:34j.

Od schyłku XVI aż do początku XX wieku należą dudy, a także skrzypce, cymbały i bęben, do instrumentów akompaniujących podczas przedstawień białoruskiego ludowego teatru „batlęjki" (w ich drugiej części, będącej obrazkami z ludowego życia). Wykonywane wówczas instrumentalne przygrywki muzykanci przekazywali w wielkiej tajemnicy z pokolenia na pokolenie (Baryszau, Sannikau 1962: 63; Nazina 1979:116-117). Aktywność dudziarską w XVIII stuleciu potwierdził Aleksandr Mśsłow, wskazując na opis „Czemigo wskogo namiestnicziestwa", w którym odnotowano, iż „litwiaki na wołynkach igrajut" (Misiów 1911:5; Nazina 1979:116). Chodzi tu oczywiście o białoruskich dudziarzy. Uwieczniła ich też ówczesna dramaturgia, a mianowicie Komedia białorusko-polskiego dramaturga Kajetana Maraszewskiego (Kaja tan Maraszeuski), wystawiona w 1787 roku (por. s. 341).

W Rosji najstarsze źródła ikonograficzne ukazujące dudy sięgają Xn-XTV wieku. Wiążą się z Wiatyczami, wschodniosłowiańskim plemieniem, osiedlonym pod koniec pierwszego tysiąclecia w dorzeczu górnej i średniej Oki (z ich grodu, istniejącego co najmniej od końca XI wieku, rozwinęła się Moskwa). W wykopaliskach archeologicznych z tych terenów znaleziono formę odlewniczą do bransolet ze scenką rodzajową wyobrażającą mężczyznę z pucharem i kobietę tańczącą przy muzyce grającego na d udach skoromo-cha. W piętnasłowiecznym letopisie, będącym odpisem wcześniejszego źródła, znajduje się miruatura przedstawiająca również tańczącą niewiastę, której przygrywa zespół

56 ; • Zasięgi praktyki dudziarskicj