0165

i56

Badanie powierzchni ziemi.

zawrócić. Toż samo spotkało go, gdy próbował przedostać się z cieśniny Beringa do oceanu Lodowatego na północ. Niechętnie, ale jak zawsze z prędką decyzją, zwrócił się na południe, by uzupełnić zbadanie nowo odkrytych wysp Sandwichskich, a już 14 lutego 1779 r. w zatoce Kealakeakua na wyspie Ilawai wywiązały się z krajowcami spory, przy których Cook został zabity. Taki był tragiczny koniec człowieka, który cało zawsze wychodził z tysiąca groźniejszych daleko niebezpieczeństw. Mówią, że śmierć poniósł nie bez własnej winy, spowodował ją bowiem naruszeniem hawajskich praw tabu. Może to prawda; kto jednak wie, jak niesłychanie zawiłe są osobliwe te prawa religijne Polinezji i jak nawet krajowcy wciąż wykraczają przeciw nim, ten pojmie łatwo i wybaczy przewinienie obcemu zupełnie przybyszowi. Tak wielka była wściekłość fanatycznych krajowców, że zwłoki rozerwali, mięśnie spalili, a część jego kości przechowali w świątyni pewnego bożka, oddając im cześć. Skąpe tylko szczątki po porozumieniu wydane zostały Anglikom i 21 lutego uroczyście pochowane.

Co Cook uczynił dla wykończenia obrazu ziemi, najdobitniej i najtreściwiej wyraził Peschel, który w swej historji ziemioznawstw^ra tak się o nim wyraża: Żeglarz ten stoi „w jednym rzędzie obok Krysztofa Kolumba, Magellana, Vasco da Gamy i Abla Tasmana. Zawdzięczamy mu znajomość natury wyspiarskiej Nowej Zelandji i Nowej Gwinei, odsłonienie wybrzeża wschodniego Australji, odkrycie nowych wysp oceanu Południowego, a między niemi Nowej Kaledonji i grupy Sandwich, zbadanie wybrzeża zachodniego Ameryki północnej pomiędzy 44 a 70 stopniem szerokości północnej, usunięcie nieznanego lądu południowego poza 60 stopień szerokości, oraz, jak następca jego w rozkazie swym słusznie mówi, wykończenie hydro-grafji naszej ziemi. Podróże jego rozstrzygnęły stary spór pomiędzy szkołą Homera a Hipparcha, czy sucha powierzchnia ziemi góruje przestrzennie nad mokrą lub z nią się przynajmniej równoważy, czy lądy ziemskie są to wyspy na wielkim oceanie, czy też morza są to tylko kotliny śród większych obszarów lądowych. Po podróżach Cooka wiedziano niewątpliwie, że woda zajmuje przeszło dwa razy większą przestrzeń aniżeli ląd, i że ląd ten składa się z dwóch wielkich wysp, którym łączność wydziera na dalekiej północy jedynie wązka cieśnina "