[jaźń]05

Jeśli więc przy badaniu treści psychicznych weźmiemy pod uwagę nic tylko sąd intelektualny, lecz także sąd wartościujący, to z konieczności nic tylko otrzymamy pełny obraz danej treści, ale ujawni się szczególna pozycja, jaką zajmuje ona w hierarchii treści psychicznych w ogóle. Wartość uczuciowa stanowi niezwykle istotne kryterium, bez którego psychologia nie może dać sobie rady, albowiem wartość ta w wysokim stopniu określa rolę, jaką zaakcentowana przez nią treść odegra w ekonomii psychicznej. Wartość efektywna stanowi mianowicie miernik intensywności jakiegoś wyobrażenia, a z kolei intensywność wyraża napięcie energetyczne, skuteczność jego oddziaływania. Np. cień ma z reguły wyraźnie negatywną wartość uczuciową, natomiast

wi najczęściej towarzyszą wyraźne i dające się ustalić tony uczuciowe, o tyle anima, jak i animus wykazują trudniejsze do zdefiniowania właściwości uczuciowe. Najczęściej mianowicie doznawane są jako fascynujące lub numinalne. Często otacza je atmosfera drażliwości, nietykalności, tajemnicy, męczącej intymności, a nawet konieczności. We właściwościach tych wyraża się relatywna autonomia obu tych postaci. Z punktu widzenia afektywnej hierarchii animus i anima mają się do cienia mniej więcej tak, jak on do ^o-świado-mości. Wydaje się, że tej ostatniej przysługuje główny akcent afektywny; w każdym razie udaje się jej, przynajmniej na pewien czas, stłumić cień dzięki niemałemu wysiłkowi energii. Jeśli jednak £jakichśj3r<j^cz£nj>ór^weźm^^ to proporcjonalnie do tego wzrośnie wartość cienia itd., i by tak rzec — skala wartości ulegnie odwróceniu. To, co znajdowało się najdalej od świadomości i zdawało się nieświadome, przyjmuje niejako groźną postać, przy czym afektywna wartość—kolejno: fgo-świadomości, cienia, animy, jaźni — wyrasta. Do takiego odwrócenia stanu świadomości dochodzi z reguły przy przejściu od jawy do snu, w którym najczęściej pojawia się właśnie to, co za dnia było nieświadome. Każde abaissement du niveau mentol wywołuje relatywne odwóccnie wartości.

Mówię tu o subiektywnym zaakcentowaniu uczuciowym, które ulega przedstawionej powyżej, periodycznej zmianie. Jednakże istnieją również wartości obiektywne, które opierają się na powszechnym consensusy np. wartości moralne, estetyczne i religijne, tj. powszechnie uznane ideały lub zaakcentowane uczuciowo wyobrażenia kolektywne (representałions collectwes Lćvy-Bruhla^T). Występowanie subiektywnych akcentów uczuciowych czy „ilości wartości” można łatwo stwierdzić dzięki rodzajowi i liczbie wywołanych przez nic konstelacji psychicznych lub symptomów zaburzeń⁸. Ideały zbiorowe często nic mają żadnych subiektywnych akcentów' uczuciowych, a mimo to zachowują swą wartość uczuciowy. Dlatego też wartości tej nic da się dowieść za pomocą subiektywnych symptomów', można to natomiast zrobić z jednej strony — za pomocą atrybutów wartości cechujących wyobrażenia kolektywne, z drugiej — przez charakterystyczną symbolikę, pomijając już ich sugestywne działanie.

Problem ten ma pewien aspekt praktyczny o tyle, żc łatwo może się zdarzyć, ii jakaś — sama w sobie w^fażna — idea kolektywna, z braku subiektywnego zaakcentowania uczuciowego, reprezentowana będzie wc śnie jedynie przez jakiś podrzędny atrybut (np. Bóg przez jakiś atrybut teriomor-ficzny), lub też odwrotnie — idea, pozbawiona przysługującego jej w'łaściw'cgo afektywnego zaakcentowania w świadomości, zostanie w rezultacie przeniesiona z powrotem do swego kontekstu archetypowego — zadanie, jakie z reguły przypada poetom i prorokom. Tak np. pojęcie wolności,

’ La foncliom mcniala dani la sociłtłi in/erieura, Paris 1912.

* Ober psychisch* Energeńk und das Wtsen der Trdurne, Zilrich 1948, «. 16n i 2'in.

8*