[jaźń]08

120 Jaźń

Pozornie każdą dyscyplinę naukową można uprawiać posługując się samym intelektem, jedynym wyjątkiem jest tu psychologia, której przedmiot posiada więcej niż te dwa aspekty, jakie mogą nam przekazać postrzeżenia zmysłowe i myślenie. Funkcja wartości — właśnie uczuciestanowi integrujący składnik orientacji świadomości, toteż nic może jej brakować w mniej lub bardziej kompletnym sądzie psychologicznym, ponieważ w przeciwnym razie model rzeczywistego procesu, jaki mamy stworzyć, byłby niepełny. Z każdym procesem psychicznym Łączy się cecha wartości, a mianowicie ton uczuciowy. Ton ten pokazuje, w jakim stopniu podmiot został pobudzony przez ów proces, czyli jak wielkie ma on dla niego znaczenie Cieśli dany proces w ogóle dotarł do świadomości podmiotu). „Afekt” ogarnia podmiot, który tym samym zaczyna odczuwać cały ciężar rzeczywistości. Różnica między poznaniem czysto intelektualnym a poznaniem psychologicznym odpowiada więc mniej więcej różnicy między opisem jakiejś ciężkiej choroby, który znajdujemy w podręczniku, a rzeczywistą chorobą, na którą sami cierpimy. Psychologicznie rzecz biorąc, nic posiadamy niczego, czego rzeczywiście nie doświadczyliśmy. Dlatego też poznanie wyłącznic intelektualne to za mało, albowiem wtedy poznajemy jedynie słowa, natomiast nic poznajemy samej substancji od wewnątrz.

Ludzi, którzy lękają się nieświadomości, jest o wiele więcej, niż można by się spodziewać. Boją się oni własnego cienia. A kiedy w grę wenodzą anima i animus, ich lęk przeradza się w panikę. W istocie, syzygia reprezentuje owe treści psychiczne, które wdzierają się do świadomości w psychozie (najwyraźniej w paranoidalnych formach schizofrenii).¹ Już samo przezwyciężenie tego lęku oznacza niekiedy osiągnięcie moralne niezwykłej miary, a przy tym nic jest ono jedynym warunkiem, który trzeba spełnić na drodze do rzeczywistego doświadczenia jaźni.

Cień, syzygia i jaźń są czynnikami psychicznymi, których dostatecznie dokładny obraz można sobie wytworzyć jedynie na podstawie mniej lub bardziej pełnego doświadczenia. Podobnie jak pojęcia tc powstały dzięki przeżyciu rzeczywistości, tak też wyjaśnione być mogą znowu tylko dzięki doświadczeniu. Krytyka filozoficzna wszystko będzie miała im do zarzucenia, jeśli nie zauważy, żc chodzi tu o fakty i że w tym wypadku tzw. pojęcie nic oznacza nic innego, jak tylko skrócony opis, czyli definicję tegoż faktu. Samemu przedmiotowi może ona zarzucić nie więcej, niż krytyka zoologiczna dziobakowi. Nie chodzi tu o pojęcie; jest ono jedynie słowem i liczmanem i ma znaczenie i zastosowanie jedynie dlatego, żc reprezentuje pewną sumę doświadczenia. A tej, niestety, nic mogę przekazać mojej publiczności, jakkolwiek w kilku publikacjach podjąłem próbę pokazania na licznych przykładach istoty tych doświadczeń, a zarazem metody, która tego rodzaju doświadczeń dostarcza. Już za czasów Galileusza można było zobaczyć księżyce Jowisza, jeśli ktoś zadał sobie trud skorzystania z jego teleskopu.

Poza wąskim kręgiem fachowców-psychologów postaci te znajdują zrozumienie u tych wszystkich, którzy posiadają pewną znajomość mitologii porównawczej. W „cieniu” rozeznają oni bez trudu wrogiego przcdstawiael3_chtoni^ncgo świata ciemności, którego postać nosi cechy uniwcrsainc? Syzygię rozumieją natychmiast jako psychiczny model wszelkich par bogów. Jaźń w końcu — dzięki swym empirycznym własnościom — okazuje się eidos (ideą) wszelkich najwyższych wyobrażeń całości i jedności, właściwych przede wszystkim systemom monoteistycznym i monistycznym.

1

Klasyczny jest przypadek opublikowany przez J. Nelkena (JaJir-buch Jar psychoanalytischc wid psychopaihoJogischc Porschimgen, 1<H2, r. IV). To samo dotyczy autobiografii D. P. Schrcbera, Denkv.ardig-keiten tines Nenenkrankcn, 1903.