Obraz�5

276 Podstawy dydaktyki ogólnej

szczególne dyscypliny naukowe. Można sądzić, że przyczyną tego stanu rzeczy jest nie tylko stały wzrost znaczenia badań interdyscyplinarnych, wymagających przygotowania wykraczającego poza zakres jednej specjalności, lecz również podnoszenie się poziomu wykształcenia ogólnego ludzi wykonujących różne zawody.

Postulat drożności. Jest to jeden z najważniejszych postulatów dotyczących unowocześnienia systemu szkolnego. Od jego respektowania zależy ścisła więź między poszczególnymi elementami składowymi szkolnictwa, tak w układzie pionowym, jak i poziomym.

Zapewnienie drożności nauki i studiów w układzie pionowym jest stosunkowo proste i sprowadza się głównie do likwidacji tzw. ślepych uliczek szkolnych. Znacznie trudniejsza jest realizacja omawianego postulatu w układzie poziomym. W tym przypadku zmiany organizacyj-no-strukturalne w systemie szkolnym, dostateczne dla zapewnienia drożności pionowej, okazują się niewystarczające. Konieczne są również określone zmiany programowe, „zbliżające” do siebie treści nauczania w zakresie pokrewnych przedmiotów i kierunków studiów, takich jak np. biologia i chemia, matematyka i fizyka, pedagogika i psychologia. Jest rzeczą zrozumiałą, że w tym zakresie postulat drożności poziomej może być realizowany tylko w pierwszych latach nauki w szkole średniej i na pierwszych latach studiów, nie zaś w pełnym cyklu kształcenia, jak to występuje w przypadku drożności o układzie pionowym. Niemniej, nawet ta częściowa drożność pozioma zapewnia liczne korzyści, umożliwiając np. zmianę przypadkowo wybranego przedmiotu lub kierunku studiów na zgodny z zainteresowaniami oraz możliwościami ucznia czy studenta i chociażby z tego tylko powodu zasługuje na uwagę.

Można przypuszczać, że respektowanie postulatu drożności poziomej stanie się łatwiejsze, gdy kształcenie specjalistyczne będzie się opierać na znacznie szerszej niż obecnie podbudowie ogólnoteoretycznej i w związku z tym zostanie przesunięte na wyższe lata nauki w szkole średniej oraz studiów.

*

O ile scharakteryzowane wyżej postulaty, dotyczące modernizacji systemu szkolnego, odnosiły się głównie do spraw natury organizacyj-no-strukturalnej i tylko częściowo — jak np. w przypadku drożności — również do zagadnień programowych, o tyle trzy następne dotyczą przede wszystkim tych właśnie zagadnień.

Postulat szerokiego frontu kształcenia i wychowania. Zarówno uczniowie, jak i studenci, rozpoczynając naukę w szkole średniej lub studia

w uczelni wyższej, są już w niemałym stopniu ukształtowani pod względem intelektualnym, dysponują określonym zasobem wiadomości i umiejętności, zdobytym ze źródeł pozaszkolnych, mają pewne potrzeby poznawcze i krystalizujące się zainteresowania, zaczątki formującego się lub uformowany już charakter, słowem — nie rozpoczynają swej edukacji szkolnej od punktu zerowego. Z kolei, podczas pobytu w szkole średniej lub w uczelni wyższej podlegają w dalszym ciągu rozlicznym oddziaływaniom z zewnątrz: środowisko rodzinne, rówieśnicy, pozaprogramowa lektura, środki masowego przekazu informacji itd. nadal kształtują poglądy i zainteresowania młodzieży, są bowiem dla nich źródłem wielu wiadomości o świecie, dostarczają im materiału do refleksji, a nierzadko nawet gotowych wzorów do naśladowania. Szkoła i uczelnia wyższa są zatem dla uczniów i studentów ważnymi, ale bynajmniej nie jedynymi źródłami wiedzy i czynnikami kształtującymi osobowość.

Byłoby błędem, gdyby nowoczesny system szkolny nie uwzględniał tych oczywistych faktów. Dlatego też jego twórcy dążą na ogół do harmonijnego zespolenia różnych pozaszkolnych oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych na uczniów' i studentów z pracą programową, czyniąc zarazem tę pracę swoistą wytyczną kierunkową kształcenia i podporządkowując jej celom oddziaływania pozaszkolne.

Postulat szerokiego profilu kształcenia. Zgodnie z nim kształcenie zawodowe na poziomie szkoły średniej i specjalistyczne w szkołach wyższych powino być oparte na możliwie szerokiej podstawie wykształcenia ogólnego. Wykształcenie to bowiem pozwala człowiekowi —co jest wręcz niezbędne w epoce mechanizacji, automatyzacji i komputeryzacji — zrozumieć teoretyczne podstawy wy konywanego zawodu, a ponadto umożliwia mu szybkie przekwalifikowanie się. co także nie jest bez znaczenia w tej epoce.

Chcąc zatem sprostać tym wymaganiom, szkoły zawodowe i wyższe muszą zapewnić swoim absolwentom wykształcenie o możliwie szerokim profilu. Na treść tego wykształcenia powinny się przy tym składać tzw. dyscypliny instrumentalne, a więc język ojczysty, co najmniej dwa języki obce i matematyka oraz dyscypliny kierunkowe. Pierwsze byłyby wspólne dla wszystkich kierunków kształcenia zawodowego i niektórych specjalizacji w uczelniach wyższych. Drugie natomiast, odpowiadałoby głównym rodzajom ludzkiej pracy i stanowiły obszerną podstawę teoretyczną dla szerokiego zakresu zawodów pokrewnych.

Postulat elastyczności. Szybkie tempo przyrostu wiedzy oraz zachodzące w związku z tym zmiany w życiu gospodarczym, społecznym i kulturalnym z jednej strony, z drugiej zaś niespotykana dotąd akcelera-