Obraz�7

140 Podstawy dydaktyki ogólnej

w szczególności obejmuje wykład nauczyciela, wykład ucznia, sokratyczną oraz metodę „pytanie-odpowiedź”; rozmowę, dokładnej — rozmowę ucznia z nauczycielem i rozmowę ucznia z ucznięgoraft i grupową i indywidualną uczniów, oraz zajęcia zaplanowane przez nau< czyciela lub planowane przez ..niego_ wspólnie._z uczniami (Geissłer 1981).

W podobnej konwencji terminologicznej utrzymany jest podział I „metodoform nauczania" R.I. Arendsa na: nauczanie przez podawanie, nauczanie przez rozwiązywanie problemów, nauczanie indywidualne, | nauczanie grupowe, oraz „testowanie wyników nauczania" (Arends. 1988, s. 83; por. także Glóckel, 1990, s. 57 i nast.).

3. Metody oparte na obserwacji (oglądowe)

■ I

Dzięki „postrzeganiu" człowiek poznaje, .zewnętrzne właściwości I otaczających go rzeczy, a także-zachodzących wokół niego zjawisk. | wydarzeń i procesów. Poznanie to staje się możliwe przede wszystkim | w wyniku odpowiednio ukierunkowanego postrzegania, tj. obserwacji. I a także wskutek dokonywania różnego rodzaju pomiarów. Zespół | czynności dydaktycznych nauczyciela polegający na demonstrowania I uczniom naturalnych przedmiotów lub ichlroodeli, a takżgjakreślojiycłi zjawisk, wydarzeń lub procesów i stosownym objaśnianiu ich istotnych I cechruazywamy pokazem§ Z kolei~przez pomiar^pozwalający określić ilościową stronębadanej rzeczywistości, rozumiemy czynności wykonywane bądź przez nauczyciela w postaci pokazu, bądź bezpośrednio przez uczniów pracujących pod jego kierunkiem. PokazJjpomiar należą zatem i do grupy metod-oglądowych, mających dużą wartość dydaktyczną.

Dzięki pokazowi postrzeganie uczniów zostaje ukierunkowane na istotne, nie zaś na przypadkowo zaobserwowane, zewnętrzne właściwości I demonstrowanych im rzeczy i zjawisk. Powoduje to, że uczniowie szybciej i skuteczniej zaznajamiają się z tymi fragmentami rzeczywistości, którest przedmiotem pokazu, gromadząc zarazem poglądowy materiał, umoi-■ liwiający im słowne formułowanie odpowiednich uogólnień. Słowo bowiem — aczkolwiek nie spełnia w trakcie pokazu roli głównej, gdyż ta przypada w nim rzeczom — stale towarzyszy obserwacji i służy do wyjaśniania jej przebiegu i wyników. Zinterioryzowane obrazy F znanych tą drogą przedmiotów i wydarzeń nadają ich odpowiednikom słownym właściwą treść, dzięki czemu — w myśl znanego nam jo* postulatu — uczniowie uczą się „o rzeczach, a nie o cudzych wyobrażeniach tych rzeczy".

Największą wartość dydaktyczną ma ta forma pokazu, której przed-miotem są naturalne rzeczy, zjawiska i proceśyTTwystępujące w ich naturalnym otoczeniu. Jeśli tego rodzaju pokaz jest niemożliwy do zrealizowania, wówczas eksponuje się okazy naturalne w sztucznym środowisku, np. zwierzęta żyjące w ogrodzie zoologicznym, albo też pomoce naukowe będące zastępnikiem tych okazów. Pomoce te, mówiąc najogólniej, można podzielić na trójwymiarowe (należą tu przede wszystkim różnorakie modele) i dwuwymiarowe*-Łj*-obrazy.

Modele spełniają ważną rolę w nauczaniu różnych przedmiotów. Pozwalają one uczniom zapoznać się np. z budowją_Lzasadami .pracy silników spalinowych, przekrojami brył, ukształtowaniem terenu w wa-runkaćlT zbliżonych do autentycznych itp. Niekiedy model pozwala także^aznajomić uczniów z określonymi procesami technicznymi lub technologicznymi, których nie można by obserwować w warunkach naturalnych.

Z kolei obrazy dzieli się na ruchomej nieruchame,_przy czym w obrębie każdego z wymienionych członów podziału można dalej wyróżniać obrazy barwne i czarno-białe. Stosowane racjonalnie, zawsze w ścisłym powiązaniu z problemem, do którego rozwiązania mają się przyczynić, obrazy — podobnie jak modele — oddają nauczycielowi nieocenioną pomoc. Musi on jednak pamiętać, aby uczniowie byli właściwie przygotowani do ich obserwacji, tzn. aby dobrze znali jej cel, a także wykorzystywali jej wyniki zgodnie z realizowanym tematem zajęć.

Przedmiotem pokazu mogą być także tablice statystyczne, wykresy. schematyrsymbOlićzne zapisy itd. Przedstawiając w poglądowy sposób różnego rodzaju abstrakcyjne pojęcia, związki i zależności między danymi wielkościami, dynamikę określonych zjawisk itp., ułatwiają one uczniom zrozumienie materiału przede wszystkim dlatego, że stanowią podstawę do tworzenia konkretnych wyobrażeń. Podobną funkcję spełniają, także pokazy doświadczeń biologicznych, chemicznych i innych, wykonywane przez nauczycieli w tych przypadkach, kiedy wzgląd na bezpieczeństwo dzieci i młodzieży nie pozwala, aby uczniowie wykonywali je sami.

Pokaz jako metoda nauczania-wyst^uje-lączilie z innymi metodami, takimi jak opowiadanie lub wykład. O jego skuteczności decyduje przede wszystkim właściwa realizacja zasady poglądowości oraz wynikających z niej reguł, jak np.:

A,\), obserwacja powinna być tak zorganizowana, aby wszyscy mogli dokładnie obejrzeć demonstrowany przedmiot;

/ 2) pokaz powinien pozwalać uczniom na spostrzeganie przedmiotów w miarę możności różnymi zmysłami, a więc nie tylko wzrokiem: