~LWF0011 (2)

II. ZMIERZCH ŚWIATA EODOWO-PLEMIEhTNEGO (OD KOtfCA V DO KOtfCA YIII WIEKU)

SCHYŁEK WĘDRÓWEK LUDÓW

Ruchy ludnościowe, tak częste w pierwszych wiekach n.e., w Europie „poza granicami imperium” wzmożone gwałtownie wskutek uderzenia Hunów w końcu IV w., z chwilą załamania się państwa zachodniorzym-skiego zdawały się w połowie I tysiąclecia dobiegać końca¹. W północnej Afryce usadowili się Wandalowie, na Półwyspie Iberyjskim i w Galii plemiona Wizygotów, Franków, Burgundów, nad górnym Renem i Dunajem — Alemanów, w Italii i Panonii umacniał swe władztwo ostrogocki Teodoryk Wielki, próbując przystosować barbarzyńskie otoczenie do spuścizny antycznej. Bekonkwista podjęta przez państwo bizantyńskie w latach 533-555 doprowadziła wprawdzie do zniszczenia głównych germańskich organizacji politycznych w zachodniej strefie Morza Śródziemnego, lecz uderzenie Longobardów w 568 r. przywróciło znów barbarzyńcom władzę na znacznej części Półwyspu Apenińskiego. Bizancjum zagrożone przez nową falę koczowników — Awarów, jak też rolników słowiańskich, przekraczających coraz częściej linię Dunaju, nękane również wewnętrznymi trudnościami, musiało zrezygnować z myśli o odnowie imperium.

Wydarzenia te nie mogły pozostać bez echa na dalekiej, skandynawskiej Północy. W połowie V wieku z Półwyspu Jutlandzkiego i znad dolnej Łaby osadnicy, należący do plemion Anglów, Sasów, Jutów, zaczęli penetrować opuszczoną przez garnizony rzymskie Wielką Brytanię. Występując początkowo może jako foeclerati tamtejszych rodzimych władców, sami później przejęli władzę polityczną. Był to długotrwały proces, lecz w ciągu VI w. dobiegł on już w zasadzie końca. Wyrazem stabilizacji było utwierdzenie się władzy anglosaskich królów Wessexu i chrystianizacja przybyszów, dokonana u schyłku stulecia z inicjatywy papieża Grzegorza Wielkiego.

Mieszkańcy Skandynawii utrzymywali też kontakty z pobratymcami przemieszczającymi się na rozległych przestrzeniach Europy Środkowej. Poglądowym przykładem są losy Herulów, niegdyś sojuszników gockich, teraz zagrożonych przez władców bizantyńskich i Longobardów. Część z nich w krytycznej sytuacji zdecydowała się powrócić ok. 512 r. do swej dawnej ojczyzny. Według Prokopa z Cezarei przeszedłszy przez ziemie Słowian, Warnów, Danów osiedli oni wśród środkowoszwedzkich Gotów. Kiedy jednak zginął władca tej części Herulów, która pozostała w granicach Bizancjum, wysłano na Północ posłów z poleceniem znalezienia i sprowadzenia kogoś „królewskiej” krwi. Pierwszy kandydat zmarł w drodze na wyspach duńskich, lecz następny imieniem Todas dotarł już szczęśliwie nad Dunaj. „Za nim poszedł jego brat Aord — jak zapisał Prokop — i dwustu junaków z przebywającej na Thule młodzieży herulskiej” (VI, 15).

Mieszkańcy Północy niepokoili również niekiedy zajęte przez barbarzyńców dawne prowincje zachodniorzymskie. Jedną z takich wypraw odnotował Grzegorz z Tours, a ze względu na sposób jej przeprowadzenia zasługuje ona na szczególną uwagę. Około 515 r. „Danowie ze swym królem Chlochilaichem napadli Galię flotą przez morze. Wylądowawszy zniszczyli jeden okręg w królestwie Teodoryka i zagarnęli jeńców” (III, 3). Obładowali łupem statki i chcieli wracać do ojczyzny, lecz dopadł ich syn władcy frankijskiego; w bitwie zginął wódz duński, zdobycz została odzyskana. Wiele tu cech typowych dla późniejszych wypraw wikingów. Postać władcy duńskiego jest przy tym o tyle interesująca, że podobne imię Hygelac nosił legendarny władca Gotów lub Jutów, znany z anglosaskiego eposu o Beowulfie. Czy chodzi tu o jedną i tę samą postać, jak chcą niektórzy badacze, pozostać jednak musi niesprawdzalnym domysłem.

Wspomniana wyprawa nie była wydarzeniem odosobnionym. Około 565 r. ludzie Północy znowu niepokoili ujście Renu, lecz ogólnie rzecz biorąc, wyprawy zmierzające do zdobycia łupu lub zajęcia jakiegoś terenu miały coraz skromniejsze rozmiary. Sama Skandynawia przechodziła przy tym w VI w. okres znacznych niepokojów wewnętrznych, walk i zniszczeń². Świadectwa archeologiczne tych wypadków nie dają jednoznacznej odpowiedzi, kto występował przeciw komu, lecz istnienie objawów kryzysu nie ulega wątpliwości.

Pewien wgląd w te sprawy dają znaleziska złotych monet i ozdób, ukrytych w postaci skarbów szczególnie licznie na wyspach bałtyckich: Bornholmie, Olandii, Gotlandii, niekiedy też jednak w innych zakątkach, jak np. w środkowej Szwecji i południowej Korwegii. Było to świadectwo ożywionych kontaktów handlowych ze śródziemnomorskim Południem, czy też łupy, trybuty bądź zgoła żołd otrzymywany często od władców

1

Ogólna charakterystyka tego okresu: Dopsch 1923-1924, t. 1, s. 94 n.; Daw-son 1961, s. 110 n.; Lopez 1962, s. 14 n.; Lc Goff 1970, s. 21 n.; o penetracji anglosaskiej na Wyspach Brytyjskich Ilodgkin 1952; Musset 1969, s. 149 n.; Wilson 1972, duńskiej na wybrzeżu frankońskim — W a ds tein 1952, s. 10 n.

2

Shetelig, Falk 1937, s. 230 u.; Brondsted 1961-1963, t. 3, s. 283 n.; Sfcen-berger 1964, s. 450 n.; Hagen 1967, s. 134 n.