DSCN4740

ii

i Jana Chrzciciela, pochodzących z okresu od XI do XV wieku, dowodzi, iż w większości przypadków na oznaczenie modlitwy używano słów Utai oraz ikesia (błaganie), natomiast ter min deesis pojawiał się jedynie tam, gdzie przedstawiano fundatorów malowidła zanoszących prośby do Chrystusa sa wstawiennictwem Maryi i Jana Chrzciciela²⁰. Na terenie Bizancjum nazwa deesis pojawiająca się w inwentarzach zabytków w okresie od XII do XV stulecia niekoniecznie zatem oznaczała kompozycję przedstawiającą Chrystusa z Bogarodzicą i Prodromosem jako orędownikami, z drugiej zaś strony dzisiejszy sens słowa deesis nie był jego prymamym ani jedynym²¹.

Najstarszą inskrypcją oznaczającą przedstawienie określane dzisiaj w historii sztuki jako Deesis jest napis 7Kfoa (Triada) na tryptyku z kości słoniowej z Palazzo di Yenezia w Rzymie (poł. X w.). Ukazano tu w górnym środkowym polu stojącego Zbawiciela, po jego prawicy św. Jana, po lewicy zaś Maryję w postawach błagalnych²³. W XIX w. podobne kompozycje określano także w języku nowogreckim jako tnmórfion (trimórfon) lub triprósopos paróstasis; nie wiemy jednak, odkąd używano owych słów w takim właśnie znaczeniu²².

Termin trimórfion (od gr. trimorfos - trój kształtny, tróffo-remny, trójpostaciowy) odnosi się wyłącznie do formalną) struktury przedstawienia Deesis, nie zawiera natomiast żadnych odniesień do jego wewnętrznej treści teologiczną), tj idei modlitewnego orędownictwa Maryi i Jana Chrzciciela przed Chrystusem. Podobne, czysto formalno-komposycyjne znaczenie posiadają terminy triton i triprósopos, mówiące jedynie

²⁰    Istniały jednak także przedstawienia Deesis Łrimorfion bet donatora opatrzone inskrypcją „DEESIS”, jak np. bizantyńska ikona t XI prnrfci wywarta obecnie w Luwrze (nr AG 863).

²¹    Ch. Walter, Further Notes on the Deesis, JUnw des żtudea BytaaU Sm* 28 (1970). a. 161.

L ⁿ Zob. A. Goldschmidt. K. Wutsmann. Die bjoanluuechsm tifenke*a-tkulpluren des X-XIŁI. Jahrhunderts, t, 2. Berlin 1934, il. 31 e-£

[** Th. von Bogyay. op. cit., e. 494.