~LWF0034

Istoty kultów płodności, przynajmniej w okresie dostępnym dla badań ze względu na posiadane źródła, należałoby doszukiwać się raczej biorąc pod uwagę innego rodzaju wyobrażenia o stosunku człowieka do bóstwa.

W toku dotychczasowych rozważań zdołaliśmy zebrać dostateczną ilość materiałów, świadczących o braku elementów refleksji w kultach urodzaju. Możemy poprzeć je dodatkowo nader znamiennym faktem, stwierdzonym zresztą od dawna: język staroskandynawski nie miał słowa, które swym zakresem znaczeniowym odpowiadałoby polskiemu wierzyć, wyznawać. Używane przez źródła, dające się odnieść i to w tym wypadku nie bez zastrzeżeń, do czasów przedchrześcijańskich (Edda, skaldyka) określenie iftia d (jod należałoby przetłumaczyć jako „mieć zaufanie do bogów⁴⁴. Rzeczownik tro (por. niemieckie Yertrauen) oznacza nie tyle wiarę, ile właśnie zaufanie. Dopiero średniowiecze chrześcijańskie i to dość późne, przesunęło zakres semantyczny tro właśnie na „wyznawanie⁴⁴, „wiarę⁴⁴, a więc terminy odpowiadające zjawiskom psychicznym innego rodzaju, w których występuje wyraźnie element refleksji i aktu woli. Zwody prawne oraz inne źródła, gdzie mowa jest o walce z dawną religią, występują początkowo nie przeciwko „wierze⁴⁴, ale „dawnemu obyczajowi⁴⁴ — fornum sidr. W usta Phorgeira, lęgsygumadra, przemawiającego podczas wiecu na alltliingu w Reykjayiku w 1000 r., kiedy to miała zadecydować się sprawa akceptacji chrześcijaństwa w Islandii, kronikarz Are włożył słowa: „[powinniśmy] wszyscy mieć jedno prawo i jeden zwyczaj^{44 70} jako argument przemawiający za nową religią.

⁷⁰ Ares Islanderbuch, ed. W. Goltłier, Altnordisclie Saga-Bi-bliotliek, I B., Halle a. s. 1923, cap. 7: „...oc hęrum aller ein lęg oc eiiin si[)“.

Z przytoczonego zakresu znaczeniowego słów tro i trua nie wynika jednak, by zawsze, we wszystkich •okolicznościach przedchrześcijańscy Normanie mieli mieć do swych bogów pełne zaufanie, by bogowie ci byli dla nich „godnymi zaufania przyjaciółmi*⁴ n. Przykłady, których używa się na ogól na potwierdzenie istnienia tego rodzaju stosunku, zaczerpnięte zostały głównie z sag, gdzie niektórzy bohaterowie określani są jako szczególnie oddani niektórym bogom ⁷². Wprawdzie nie_% można zgodzić się również z opinią niektórych badaczy, jakoby dopiero chrześcijaństwo miało przynieść ze sobą „nawiązanie osobistego stosunku⁴⁴ między człowiekiem i bóstwem⁷³, a polityczny charakter walki o jego wprowadzenie raczej możliwościom takim, przynajmniej w ciągu następnego stulecia, przeczy, to jednak podkreślanie pełnego zaufania do dawnych bogów na podstawie późniejszych źródeł nie jest metodologicznie poprawne. Pomija się bowiem w tym wypadku sprawę szczególnie ważną: w sagach, gdzie pojawia się element pełnego zaufania do bogów, problematyka religijna — z różnych zresztą powodów, odgrywa rolę decydującą. Akcja ich odbywa się na ogół w dramatycznym okresie chrystianizacji. Dla podkreślenia dramatyczności sytuacji oraz zasług prozelitów, ich przeciwników wyposaża się w cechy ufności do dawnych bóstw.

Jedynym właściwie fragmentem Eddy — materiały skaldyczne należy tu całkowicie pominąć — który przytacza się jako przykład zaufania do dawnych bogów jest strofa z późnej pieśni tego cyklu, tzw. Jlyndluljód. P>rzmi ona: „On zbudował mi harg [ołtarz na otwartym powietrzu] z ułożonych kamieni; teraz kamienie zrobiły

⁷¹    Zestawienie materiałów podaje F. Strórn, Den egna kraftens.

⁷²    Typowa jest pod tym względem znana praca A. Holtsmark, Yitazgjcifi, „Maal og Minne“, Oslo 1933, s. 111—133.

⁷³    Tak W. Baetke, Christliches Lelmgut, s. 34 i nast.

71