~LWF0038

jako zdanych wy łącznie na własne siły i pozbawionych opieki bogów ¹. Znaleziony w Szwecji rysunek skalny z epoki brązu przedstawiający procesję phaliicznyck postaci, z których jedna niesie przewyższający rozmiarami inne, również phalliczny posąg, świadczy, że kulty płodności miały już wówczas charakter publiczny (patrz ryc. 5, s. 106). Odkryte w Norwegii, w pobliżu ruin dworów starszyzny rodowej, poprzednio wspomniane hęrg, wskazują również na kult publiczny ^{2 3}. Nie jest tedy słuszne przeciwstawianie kultów prywatnych publicznym bez zwrócenia uwagi na charakter przymusu stosowanego dla zapewnienia sobie udziału w nich oraz na jego społeczno-polityczną treść.

W wypadku norweskiego sambar dar ól mamy do czynienia z przymusem egzekwowanym przez biskupa, a więc zorganizowanym przez kościół i władzę państwową. Tekst odpowiedniego przepisu Gulatliingslęg sugeruje, że w czasach przedchrześcijańskich w grę wchodził tu najprawdopodobniej możny — kapłan. Wspomniany zwód postanawia bowiem, że najmniej trzech bonder— tj. wolnych kmieci — ma zebrać się wspólnie w celu urządzenia święta. Każdy z nich ma wraz z żoną przygotować odpowiednią ilość piw^ra^8C. W razie ociągania się bonde, biskup ściągał zeń grzywnę w wysokości trzech ore⁴. Otóż punkt przepisu określający ilośó piwa — obok oczywiście całkowitej nieznajomości takiego święta w obrzędowości chrześcijańskiej oraz występowania takich samych jak w skandynawskim julu (patrz s. 62) toastów — pozwala widzieć w nim bezpośrednią kontynuację publicznych, poddanych już jednak odpowiedniemu przymusowi, obrzędów.

Odkryte w Islandii ruiny świątyń — hov (słowo to występuje dość licznie w nazwach miejscowych poza Islandią również w Norwegii) mają oddzielne pomieszczenie na posąg bóstwa, kilkakrotnie mniejsze niż obszerna hala, gdzie miały odbywać się rytualne uczty, stanowiące kulminacyjny punkt wszelkich uroczystości religijnych ⁵. Podczas nich właśnie spełniano toasty na cześć bogów. Udział w tych uroczystościach nie opierał się jednakże na zasadach dobrowolności. Snorre Sturlason podkreślał bowiem, że jarl Hakon, polityczny przeciwnik Hakona Dobrego (połowa X w.) był tak szczodry, że sam na własny koszt urządzał te uczty ⁶. Były one — notabene — ziemskim pierwowzorem uczt przygotowywanych przez Odyna w Wal-halli dla dzielnych wojów. Nie chodzi w tym wypadku oczywiście o jarla H&kona i o historyczną ścisłość przekazu sagamadra w sprawie jego szczodrości. Z naszego punktu widzenia istotne znaczenie ma fakt przymusowego udziału w uroczystościach religijnych, organizo-

79

1

⁶ⁱ F. Stroni, Ben egna kraftens, s. 16; W. Lange, op. cit. s. 174 i nast., łączy pojawienie się w literaturze wiadomości o tego typu ludziach raczej z początkami chrystianizacji.

2

⁸⁶ Opis wykopalisk norweskich A. Hagen, Studier i jernal-derens gdrdssamjunn, Universitetets Oldsaksamlings skrifter, b. IV, Oslo 1953, s. 180 i nast.; patrz też A. Ohlmarks, Studien zur aUgennanisclien Beligionsgeschichte, Leipzig 1943, s. 19.

3

Gul. I, § 6: „... ]>at kalla menn samburdar ol. mscles ol boande. en annat huspreya...“ (to nazywa się samburdar [dosł. — na wspólny koszt] ol [piwo]. Bonde ma przygotować piwo z miary słodu, z drugiej miary jego żona).

4

   })a scal giallda aura iii biscope..." (wów^rczas zapłaci 3 óre kary biskupowi).

5

   Wyrażał się w ten sposób oczywiście społeczno-towarzyski charakter obrzędów'.

6

   Snorri Sturlason, IJ'eimshringla I, Saga HdJconar goda,

cap. 14:    ham gerdi mikla yeizla & Hlędum ok kelt einn upp

ęllum kostnadi" („... on [tj. H&kon] urządził wielkie uroczystości religijne w^r Illodum i sam poniósł wszystkie koszty").