~LWF0076

tylko do środowisk dworskich i tam przetrwały. Poznane w rozdziale poprzednim przejawy kultowe wskazują na to, że w najszerszych kręgach społeczeństwa Skandynawii bóstwa występowały przede wszystkim jako siły kierujące urodzajem i płodnością, najściślej związane z produkcją, z pracą człowieka. Przedstawiony niski poziom etyczny większości bóstw, który odczytać można na podstawie zachowanych materiałów świadczy, że i ich twórcy nie mogli wyzwolić się spod uroku zastanych* treści wyobrażeniowych. Dopiero pod wpływem zetknięcia się z kulturą chrześcijańską, a przede wszystkim w warunkach zaostrzającej się walki ideologicznej, i to prowadzonej na dwa fronty: przeciwko nowej religii i o dostosowanie starej do zmieniających się potrzeb, nowa treść zaczyna przenikać do uwięzionej w formalnych rygorach poezji skaldów.

Proces narzucania przez górne warstwy społeczne swojej nowej, dostosowanej do stosunków klasowych, interpretacji dawnych wierzeń i kultów, którego szereg przejawów mogliśmy śledzić w niniejszym rozdziale, nie został przeto zakończony. Pośrednim na to dowodem jest istnienie w pierwszych wiekach po oficjalnym przyjęciu chrztu w krajach skandynawskich obok podporządkowanych możnym kościołów prywatnych, również kościołów wiejskich, których kler traktowany był w pełni jako wykonawca woli wsi i w szeregu spraw przed nią był odpowiedzialny, jak świadczą o tym liczne przepisy Vdstgóialagen ¹³².

¹³² Vd$t(jdtalagen, Kirkiyu balkar 7 § 1 wprowadza np. odpowiedzialność księdza za kradzieże popełnione w kościele, do którego drzwi były otwarte. § 1 o wprowadza obowiązek oddawania przez księdza posług religijnych hondę i jego żonie, dzieciom oraz najstarszemu wnukowi „za dziesięcinę⁴⁴. Za posługi świadczone innym osobom należała mu się osobna zapłata. Ksiądz był odpowiedzialny (rozdz. 9) za szaty liturgiczne, które zabrał ze sobą do domu, w wypadku gdy uległy one zniszczeniu.

WŁADZA KRÓLEWSKA W SKANDYNAWII A RELIGIA

PRZEDCHRZEŚCIJAŃSKA

Wierzenia i kulty w Skandynawii spełniały rolę czynnika ochraniającego nowy, tworzący się ustrój społeczno-polityczny nie tylko przy pomocy środków, które poddaliśmy analizie w rozdziale poprzednim. Wypadkową możliwości stwarzanych przez te środki, a zarazem ich kulminacyjny składnik, najbardziej w dotychczasowych badaniach wyeksponowany, traktowany jednak rzadko na szerokiej płaszczyźnie społecznych funkcji religii, tworzy szereg prerogatyw, które przedchrześcijańska religia oddawała do dyspozycji królom: nieznanym z imienia władcom ponadplemien-nych organizacji państwowych, a później już często przez źródła bliżej określanym wyrazicielom tendencji zjednoczeniowych, twórcom terytorialnych podstaw wczesnofeudalnych monarchii w Szwecji, Norwegii i Danii. Oni to właśnie, mimo wszelkich tarć i kontrowersji z kontrkandydatami do wdadzy, uosabiali rozwijające się w ogniu zaostrzających się konfliktów^ klasowych podstawowe tendencje swych czasów. Ich zaś powiązania z religią uwarunkowane były m. in. właśnie zasobem środków wzmacniających ustrój, którymi dysponowały już wierzenia i kulty, lub które mogły być w ich ramach wypracowane.

Przejrzyjmy najpierw postulaty z życia politycznego, stojące przed królami skandynawskich państewek po-nadplemiennych aż do momentu wyraźnego przekształ-

155