~LWF0094 (4)

'nią kraju. Ukształtowana koniec końców klasa feudałów składała się zarówno z ocalałych potomków dawnych stor-manów, jak i ze związanych z królem nowych ludzi, niektórych przedstawicieli małych rodów⁷, ze wzbogaconych bondów⁷ i wyższego duchowieństwa. Na schyłku epoki wikingów w Europie północnej panowała wieloukładowość form społecznych i różnorodność ustrojów społecznych oraz istniały zaledwie zalążki feudalizmu. Problem genezy stosunków feudalnych w krajach skandynawskich jest jeszcze daleki od rozwiązania.

Nie istnieje też całkowicie jednoznaczna definicja okresu, w którym kształtowały się państwa skandynawskie. Mimo iż część historyków, zwłaszcza Szwedzi, przesuwa jego początki nieomal do epoki wędrówek ludów, są podstawy do wysunięcia tezy, iż jeszcze w XI w. trwało w Skandynawii przechodzenie od stadium związków plemiennych do wczesnofeudalnego państwa. Procesy społeczno-polityczne, o których była mowa, rozpoczęły się przed epoką wikingów, a zakończyły się już po niej. Wyprawy wikingów, które wywarły na nie wielki, choć pełen sprzeczności wpływ, nie wyznaczyły całkowicie ich przebiegu.

Przepisy

1.    J. A. Rydzewskaja, Niekotoryje dannyje iz istorii ziemledielija w Norwiegii i w Islandii w IX—XIII ww._y „Istoriczeskij archiw”, t. III, Moskwa—Leningrad 1940, s. 14.

2.    A. Hagen, Studier i jernalderens gdrdssamfunn, „Uni-versitetets oldsaksamlings skrifter”, Bd. IV, Oslo 1953; J. Peterson, Gamie gdrdsanlegg i Rogaland, Bd. I—II, Oslo 1933, 1936; G. Hatt, Oldtidsagre, „Det Kongelige Danske Videnskabemes Selskab. Arkeologisk-Kunst-historiske Skrifter”, Br. II, nr 1. Kobenhawi 1949, G. Hatt, Norre Fjand. An Early Iron-Age Village Site in West Jutland, „Arkeologisk-Kunsthistoriske Skrifter utgivet af Det Kongelige Danske Videnskabernes Selskab”, Bd. II, nr 2, Kobenhavn 1957.

3.    A. J. Guriewicz, Bolszaja siemja to Siewiero-Zapadnoj Norwiegii w rannie je sriedniewiekoioje, „Sriednije wieka”, z. VIII, Moskwa 1956.

4.    S. Lindqvist, Uppsala hogar och Ottarshogen, Stock-holm 1936; N. Aberg, Vendelgraimrna och Uppsala hogar i deras historiska miljó, „Fornvannen” 1949, s. 193—204.

5.    Vdrt folks historie, Bd. I, Oslo 1962, s. 242—244.

6.    A. Steinnes, Husebyar, Oslo 1955; A. J. Guriewicz, Drieionienorwieżskaja wiejcla, „Naucznyje dokłady wysszej szkoły. Istoriczeskije nauki”, 1958, nr 3.

7.    S. Piekarczyk, O społeczeństwie i religii w Skandynawii VIII—XI w., Warszawa 1963, rozdz. III.

8.    I. Martens, Vikingetogene i arkeologisk belysning, „Viking”, Bd. XXIV, 1960, s. 112—113.

9.    J. Brondsted, Vikingerne, Kobenhavn 1960, s. 23.

10. O. Almgren, Nordische Fclszeichnungen ais religiose

193