skanuj0114

230

szkoła

szkolnego, polegającego na istnieniu obok siebie 2 niezależnych torów kształcenia:

1)    szkoły elementarnej przeznaczonej dla ogółu i stanowiących jej przedłużenie szkół

0    profilu zaw., nie dających wykształcenia średniego i wstępu na wyższe uczelnie oraz

2)    szkoły średniej, zorganizowanej na odrębnych zasadach, prowadzącej do studiów wyższych. Pierwszy projekt jednolitego systemu szkolnego stworzył 1657 J.A. Komeński, ideę tę rozwijali następnie m.in. działacze rewolucji fr. (J. Condorcet, L. Lepeletier).

szkoła licealna -* liceum profilowane, -»liceum techniczne.

szkoła ludowa: 1) w średniowieczu typ szkoły uczącej podstaw pisania i czytania, skupiającej gl. kupców i rzemieślników; 2) w okresie reformacji i kontrreformacji typ szkoły katechetycznej, mającej na celu kształcenie elementarne i religijne; 3) od XVII w. typ szkoły prowadzącej nauczanie języka ojczystego

1    realizującej koncepcję kształcenia ogólnego.

szkoła Montessori (szkoła montessoriań-skaj, rodzaj szkoły alternatywnej, realizującej poglądy pedag. i założenia ruchu nowego wychowania według koncepcji M. Montessori; istotą edukacji montessoriańskiej jest przygotowanie jednostki do życia w społeczeństwie oraz wspieranie jej naturalnego rozwoju; zakłada się, że w każdym człowieku tkwi psychol.-duchowy potencjał wzrostu osobowego; kształcenie i wychowanie są zatem szczególnym rodzajem pomocy realizowanej w najkorzystniejszych dla osoby warunkach — w odpowiednio przygotowanym otoczeniu z uwzględnieniem tzw. wrażliwych faz rozwojowych. W wieku wczesnoszkolnym pojawia się u dzieci faza wrażliwości na zagadnienia moralności, religijności oraz na różne rodzaje doświadzceń i zainteresowań; w tej fazie proponuje się w szkołach tzw. wychowanie kosmiczne jako integralną wiedzę o ziemi łączącą wiele różnych podejść. W okresie między 13. a 18. rokiem życia występuje u osób szczególna wrażliwość na godność osobistą, odpowiedzialność i wiarę we własne siły, toteż w toku edukacji muszą mieć one okazję do poszukiwania własnego systemu wartości i norm, sensu życia, rozpoznawania własnych uzdolnień i możliwości działania. Ważnym składnikiem edukacji szkolnej jest przygotowanie otoczenia w aspekcie materialnym (budynek szkolny, wyposażenie, pomoce rozwojowe i pomoce dydaktyczne wspierające rozwój dzieci), strukturalno-dy-namicznym (zasady pracy nauczyciela z pomocami rozwojowymi oraz zasady porządku i wolności) i osobowym (heterogeniczne wis< kowo grupy uczniów, bliska i otwarta współ-praca z ich rodzicami oraz odpowiednie kont petencje i postawa nauczyciela); w klasach wykorzystuje się tzw. materiał rozwojowy, na który składają się pomoce do praktycy,! nych ćwiczeń dnia codziennego, do kształcenia zmysłów, do edukacji językowej, mal»-matycznej, wychowania kosmicznego, religijnego i inne pomoce do poznawania wiedzy z zakresu historii, muzyki, sztuki; istotny jen) przy tym układ tych pomocy w pomieszczeniach szkolnych, aby odzwierciedlał on harmonię świata i sprzyjał odkryciu przez uczniów wzajemnej logiki i powiązań zdarzeń, procesów i wiedzy; logiczna konstrukcja pomocy dydakt. sprzyja indywidualnemu tempu uczenia się, stopniowaniu trudności, samokontroli osiągnięć, transferowi wiedzy i kontynuacji procesu poznania.

Wśród komponentów procesu kształcenia i wychowania można wyróżnić: 1) kierowano przez nauczyciela zajęcia lekcyjne o trójfazowym cyklu pracy (faza nazwania i skojarzeń, faza przyporządkowania a zarazem ćwiczenia oraz faza kontroli), 2) bloki zajęć wolnych, w trakcie których uczniowie sami wybierają pomoc rozwojową oraz samodzielnie określają miejsce, tempo i czas pracy, 3) plan pracy tygodniowej, 4) metodę projektów i pracę w grupach, 5) rozmowę w kręgu, 6) uczenie się wszystkimi zmysłami, 7) kształcenie estetyczne oraz opanowywanie umiejętności w zakresie pracy i techniki. Rolą na-uczyciela-wychowawcy jest udzielenie pomocy osobie uczącej się w osiąganiu przez nią niezależności („pomóż mi zrobić to samemu”) i wspieranie jej rozwoju psychicznego, fizycznego oraz duchowego; nauczyciel powinien być „sługą ludzkiego ducha”, współpracownikiem dziecka, jego pomocnikiem, doradcą, przewodnikiem i organizatorem oraz animatorem dziecięcej wolności; nauczyciel powinien kierować się w toku procesu edukacyjnego następującymi zasadami dydakt.: indywidualizacji, samodzielności, samokontroli, wolnego wyboru materiału rozwojowego, czasu pracy i jej miejsca, stopniowania i izolacji trudności, ograniczania materiałów dydaktycznych (w danym momencie tylko w jednym egzemplarzu) oraz ładu i porządku.

E. LATACZ Recepcja teorii pedagogicznej Marii Montessori w Polsce do roku 1939, Łódź 1996; G. BADU-RA-STRZELCZYK Pomóż mi zrobić to samemu. Jak wykorzystać idee Marii Montessori we współczesności, Kraków 1998; M. MIKSZA Zrozumieć Montessori, Kraków 1998.

231 szkoła niepubliczna, typ instytucji edukacyjnej kształcącej uczniów na poziomie podstawowym i średnim, zakładanej przez osoby prawne bądź fiz.; po spełnieniu przewidzianych prawem wymogów formalnych mogą uzyskać uprawnienia szkół publ., przysługuje im wówczas dotacja z budżetu gminy lub państwa (-» szkoła publiczna).

szkoła ogólnokształcąca, pojęcie odniesione do instytucji oświatowej umożliwiającej zdobycie wykształcenia ogólnego, stanowiącego podstawę kształcenia zaw. lub studiów wyższych; zwykle składa się z 2 ogniw: szkoły podstawowej i średniej (w wielu sys-lemach szkolnych — dwustopniowej); pełny cykl kształcenia w sz.o. trwa 10-13 lat.

szkoła Otwarta, jeden z modeli edukacji liumanist. w szkołach zachodnioeur., zgodnie z którym gl. zadaniem szkoły jest stwarzanie uczniom warunków do samokształcenia i samowychowania; otwartość szkoły nie oznacza jednak, iż panuje w niej całkowita dowolność i swoboda; pedagodzy przeciwstawiają się w niej chaosowi, .bałaganowi czy alienacji w toku interakcji społecznych. Szkoła otwarta to taka, która stwarza dzieciom m.in.: 1) wielorakie okazje do samostanowienia o własnej aktywności w toku edukacji, 2) określone możliwości pozyskania pomocy ze strony dorosłych pedagogów, 3) doradztwa czy współpracy, 4) szansę na realizowanie osobistych celów bez uzależnienia od dorosłych, 5) możliwości integrowania indywidualnych faz uczenia się z fazami pracy zespołowej czy kierowanego samokształcenia, 6) okazje do wnikania w sens własnych działań, doświadczania indywidualnych zainteresowań, nowych koncepcji oraz poznawanie świata, 7) wolność w zakresie współdecydowania i współodpowiedzialności za własne uczenie się i podejmowane decyzje w toku edukacji.

Model szkoły otwartej tworzą następujące komponenty: 1) przyjazne dziecku środowisko uczenia się — klasa lekcyjna ma charakter pracowni, dominują w niej otwarte przestrzenie, nie ma w niej zakazanych sfer czy miejsc, natomiast znajduje się kącik do czytania, regały z otwartymi półkami (pełnymi pomocy i gier dydaktycznych), stolik do prowadzenia doświadczeń, pomiarów czy badań empirycznych, wspólny stół do zajęć zbiorowych, bogata szata roślin ozdobnych, kącik hodowli zwierząt domowych (akwarium, świnki morskie czy papugi), kącik do majsterkowania, wyodrębniona ściana na gazetkę klasową, materiały dla zapominalskich

szkoła

(np. kartony, zeszyty, kartki, pędzle, klej), 2) organizacja uczenia się — bazuje na swobodnej pracy uczniów, elastycznym planie zajęć dydakt. na każdy dzień lub tydzień, na metodzie projektów, indywidualnej możliwości zagospodarowania sobie przez uczniów czasu do uczenia się w szkole; rzadko stosuje się formy nauczania frontalnego, 3) metody uczenia się — uczenie się poprzez odkrywanie, praktykę, swobodną pracę indywidualną, swobodne decydowanie o współdziałaniu i wzajemnej pomocy, samokontrola, możliwości eksperymentowania, analiza doświadczeń w kręgu w oparciu o osobistą dokumentację z uczenia się, sprawozdania i relacje z własnych badań, wspólne waloryzowanie osiągnięć, 4) klimat i atmosfera edukacji — jednoznaczna akceptacja dzieci jako osób uczących się o indywidualnym potencjale rozwojowym oraz wspierające podejście nauczycieli do procesu uczenia się dzieci; atmosfera zaufania i obustronnej otwartości, jasne postanowienia (zasady, umowy, uzgodnienia czy kontrakty edukacyjne), doradztwo i pomoc, 5) formy aktywności edukacyjnej — podejmowanie działań prakt., wytwórczych, badanie, współdecydowanie o treściach, ustalanie pomysłów, eksperymentowanie, pozyskiwanie informacji, pisanie swobodnych tekstów, drukowanie, prezentowanie interesujących spraw i wydarzeń na forum klasy, opowiadanie, dokumentowanie, omawianie konfliktów, formułowanie własnych pytań i problemów, opracowywanie zasad współżycia czy uczenia się, tańce, zabawy, dyskusje, liczenie, opracowywanie gier i zabaw, zbieranie i porządkowanie rzeczy, hodowanie zwierząt i pielęgnowanie roślin, obserwacje, malowanie, dyktowanie sobie tekstów z trudnościami ortograficznymi, pisanie własnych książek, 6) wymierne efekty uczenia się — historyjki, wiersze, gazetki ścienne, obrazy, gry, plany, tabele i wykresy, wystawy, zbiory, przedstawienia teatralne, piosenki, własne środki dydaktyczne, indywidualne karty pracy, przedmioty, protokoły rozmów, sprawozdania, własne książki, listy.

szkoła pałacowa, rodzaj szkół zakładanych na dworach król. i arystokratycznych; pierwsza (schola palatina) powstała na dworze Karola Wielkiego (VIII w.); rozwój w okresie Odrodzenia.

szkoła parafialna, rodzaj szkól zakładanych przy kościołach parafialnych; pierwsze znane zarządzenia dotyczące obowiązku utrzymywania szkól przy wszystkich kościołach wydał 797 ces. Karol Wielki; zostało to