IMG35 (12)

HEGELEOS

120

pracuje zc swymi pomocnikami, cyklopami (przynąj-mnig według mitów późniejszych). Do niego to zwróciła się Tet yda "Z prośbą o wykucie zbroi dla Achillesa. O wielkim jego talencie świadczył już złoty tron, który sporządził dla matki. Hefajstos zajmuje wśród bogów to samo miejsce, które Dedal ząimuie wśród ludzi. Jest wynalazcą i żaden cud techniczny nie jest dla niego niemożliwy.

Hefajstos, upośledzony fizycznie, miał się cieszyć względami najpięknięjszych kobiet. Już Iliada przypisuje mu a żonę Charis (Wdzięk). Hezjod żoną jego czy ni Agłaję, najmłodszą z Charyt. Ale powszechnie znano jego przeprawy z Afrodytą, opowiedziane już w Odysei: Zeus oddał mu za żonę Afrodytę, ta jednak wkrótce została kochanką Aresa. Jednakże Helios (Słońce), który widzi wszystko, dostrzegł pewnego dnia leżących obok siebie kochanków i pospieszył opowie* dzieć o wszystkim mężowi. Ten, nic nie mówiąc, przygotował niewidzialną sieć, którą rozpostarł nad łożem małżonki. Gdy weszła doń, by spotkać się z kochankiem, sieć zacisnęła się, unieruchamiając winowajców i nie pozwalając na żaden ruch. Wtedy Hełaj-stas zwołał wszystkich bogów, by mogli obejrzeć to widowisko. Afrodyta płonąc ze wstydu uciekła, kiedy tylko uwolniła się z więzów, a wszyscy bogowie wybuchnęli niepohamowanym śmiechem.

Tradycja przypisuje Hefajstosowi kilku synów. Synem jego był Argonauta Palajmon oraz mityczny rzeźbiarz Ardałps, który. tak jak Palajmon odziedziczył po ojcu jego zręczność techniczną. Wśród synów Hefajstosa wymienia się też słynnego rozbójnika Perifetesa. zabitego przez Tezeusza. Co do -» Erichtoniosa. mity cznego bohatera Ateńczyków. miał on narodzić się z ziemi i niespełnionego pożądania Hefajstosa wobec dziewiczej Ateny. Sam Hefajstos pomógł przy narodzinach Ateny, rozłupując głowę Zeusa, skąd wyskoczyła dziewicza bogini (mit ten stanowi odpowiednik tego, który przypisuje urodzenie Hefajstosa samej tylko Herze, rozgniewanej za sposób przyjścia na świat Ateny. p. wyżej). Hefajstos brał też udział w stworzeniu - Pandory. Ulepił jej ciało z błota. W tym samym czasie uczestniczył w ukaraniu — Prometeusza. Przykuł go do skał Kaukazu jako łup dla sępa, który codziennie szarpał jego wątrobę, js

AISTI mschoLad.1609;XIV338ischoLad292;XVIII395n.;por. Eon. rr1 p 9S7. ś: Hes. Th. 570:927 Op 60: Paus. 120.3; II31.3;

VIII 53.5:OJ YUI266 n.:/:. Hom.Ap<?IL 140:317;Pi.0.7.3; Apd.Bibl. 1 3.5 o . 6.2:9.16:Sen. m Veig. Aen. Ul35 \ II!454;fol IV62;Ov. Fosl V 229 n. H>X- Fab.158; l66;SchoL in Tbeoc. VU 149. Por. L Malten.»: 1PAJ. XXVII 1912. s. 232 n.; F. Brommer. Die Ruckfiihraiig des HefkiLtios. ibid. 1937 i 198-219; M. Ddcourt. Hephaium on k tegende du magiom. Boi. Fac. Ućfr CUCY1. Pare 1957.

HEGELEOS CHye^aaę) - wnuk Heraklesa, syn Tyrsenosa. który był synem Heraklesa i Om fali. Tyrse-nos uchodził za wynalazcę trąbki. Syn jego. Hegeleos, wprowadził użycie tego instrumentu do sygnałów wojennych u Herakłidów i Dorów. Wzniósł w Argos świątynię poświęconą Atenie Salpinks(— także Melas). on

Psus> U 21. y

HEJ ŁEBIE (EttcfUąl-Jeden z zalotników -* lo, Lyrkos. syn Foroneusa, otrzy mał od Inachosa polecenie odszukania porwanej przez Zeusa dziewczyny. Wyruszył w drogę, nie odnalazł jej jednak. Ponieważ bał się wrócić bez niej do Argos, osiedlił się w Kaunos w Karii i

poślubił tam Hejlebie, córkę króla tego kraju. Małżeństwo to okazało się bezpotomne. Chcąc poznać przyczynę braku potomstwa, Lyrkos udał się do wyroczni; w czasie tg podróży złamał wierność małżonce(-* Lyrkos I). Oburzony teść usiłował go wygnać. Hejlebie pozostała mu jednak wierna i pomogła mu przemóc gniew swego ojca. Js.

Parth. I wg AR. i Nike tor*.

HEKABE CEKopą) - druga żona Priama. Już w starożytności jej pochodzenie było przedmiotem sporu. Różniły się tu dwie tradycje: jedna uważała ją za córkę Dymasa. jednego z królów Frygii, według innej ojcem jej był Kisseus, król Tracji. W pierwszym wypadku należałaby do potomstwa rzeki Sangariosa. Jeden z wariantów tej wersji uważa Sangariosa nie za jej pradziada. lecz za jej ojca, który miałby ją spłodzićz nimfą Euagore. Inni dają jej za matkę Glaukippe, córkę Ksantosa. Autorzy, którzy uważają Hekabe za córkę króla Tracji, Kisseusa. dają jej za matkę Telekleję. Żoną Dymasa była nimfa Eunoe. W Iliadzie ojcem Hekabe jest Dymas z Frygii. Tragicy, zwłaszcza Eurypides, wiążą ją z Tracją. Problem pochodzenia Hekabe był tak niejasny, że cesarz Tyberiusz, chętnie ironizujący, lubił proponować go do rozwiązania gramatykom swej epoki.    g    H

Hekabe wsławiła się płodnością. Niektórzy twierdzą, że dała Priamowi dziewiętnaścioro dzieci, Eurypides podnosi tę liczbę do pięćdziesięciu. Apollodor wymienia cztemaścioro: najstarszy był Hektor. Parys, zwany Aleksandrem, był młodszy i jego przyjście na świat było zapowiedziane proroczym snem (por. poniżej). Były potem cztery córki: Kreusa. Laodike, Polyksena i -* Kassandra (tę ostatnią uważa się zwykle za bliźniaczkę Troilosa lub — Helenosa, który posiadał również dar wróżebny). Pb nich synowie: Deifobos. Hele-nos, Pammon, Polites. Antifos. Hipponoos, Polydoros i -» Troiłoś, najmłodszy i najbardziej kochany, zwłaszcza przez Hektora. Przypisują Hekabe i piętnaste dziecko, Polydamasa (tab. 34 i -• Priam).

U Homera Hekabe jest na dalszym planie. Stara się powściągnąć odwagę Hektora, płacze nad zabitym, błaga Atenę o odwrócenie zguby od miasta. Lecz w epopejach cyklicznych, a zwłaszcza u tragików, postać Hekabe potężnieje, stając się symbolem rozpaczy. Opowiadano, że przed urodzeniem drugiego syna miała dziwaczny sen: śniło się jej. że urodziła głownię, od której spłonęła Troja i lasy na górze Ida. Zapytani wróżbici oświadczyli, że dziecko, które ma się narodzić, przyniesie zgubę miastu. Lecz gdy — Parys przyszedł na świat, Hekabe nie pozwoliła go zabić, zgodziła się tylko na porzucenie go w górach. Dziecko ocalało i z czasem powróciło do Troi Inna wersja podaje, że wróżbici (a zwłaszcza -» Ajsakos, jeden z synów Priama) ostrzegli tylko Priama, informując go. że dziecko, które ma się narodzić w określonym dniu, stanie się przyczyną ruiny miasta. Należałoby więc zabić dziecko i matkę. W wyznaczonym dniu urodził się Parys i Munippos, syn Killi i Tymojtesa, brata lub szwagra Priama (— Killa). Priam kazał zabić Kallę i Munippo-sa.

Opowieść o śnie Hekabe ma obciążyć ją odpowiedzialnością za zagładę miasta bądź przez fakt, że była matką Parysa, bądź też, że nie zgodziła się mimo wyroku bogów na śmierć niemowlęcia. W ten sposób

innych branek dziewczynę imieniem Hekamede, córkę Arsinoosa. Dostał ją potem jako niewolnicę Nestor. an

II XI624; XIV 6; Suid. tv.

HEKATE CEkuth) - bogini spokrewniona z Artemidą, nie posiada własnego mitu. Otoczona tajemnicą, znana raczej przez wykonywane funkcje i przypisywane jej cechy, nie gra większej roli w mitach. Hezjod uważa ją za córkę Asterii i Persesa i zalicza do pokolenia tytanów (tab. 32). Nie należy więc do bóstw olimpijskich, lecz Zeus zachował jej dawne przywileje, a nawet obdarzył nowymi. Życzliwa ludziom, wysłuchuje zanoszonych do niej próśb. Udziela dóbr materialnych, daru wymowy na zgromadzeniach politycznych, zwycięstwa w boju i powodzenia w igrzyskach. Rybakom zapewnia obfitość połowu, z jej łaski rozmnaża się bydło, ale może też działać na jego szkodę. Jej moc rozciąga się na wszystkie dziedziny życia, nie jest ograniczona, jak to bywa zazwyczaj z mocą innych bóstw. Wzywa się jej pomocy jako „bogini żywicielki" potomstwa, podobnie jak Artemidy i A poi łona.

Takie były cechy Hekate w epoce najdawniejszej. Z czasem odmienił się jej charakter. Zaczęto ją uważać za bóstwo opiekuńcze wszelkich praktyk magicznych i czarów. Została przypisana do krainy Cieni Objawia się magom i czarownicom z pochodniami w obu rękach lub też pod postacią zwierząt: klaczy, suki. wilczycy itd. Ona miała dać początek czarom, mit wprowadził ją w rodzinę znamienitych czarodziei. Ajetesa i Medei z Kolchidy (— Perses). Późniejsze tradycje uważają Hekate za matkę -* Kirke. Otóż Kirke była ciotką Medei. Niektórzy uważąją. że była jej matką.

I Jako czarownica Hekate jest patronką rozdroży, Pktóre są miejscami szczególnie sprzyjającymi czarom. Wznosi się tam jej posągi. Przedstawiają niewiastę o trzech tułowiach lub o trzech głowach. W starożytności po wsiach liczne były takie posągi i składano przed nimi ofiary, an.

Hes. Th. 404-452; h. Horn V 24 n.: Apd BiN 12.4: Schol. in A R. III 200:242:467:861:1035: IV 828: D.S IV4$ n : Apul. Met XI2:Cic. Sal deor. III 18. 46

HEKATEROS CEKarepoę) - cytowany tylko przez Strabona według zaginionego ustępu z Hezjoda o niepewnej interpretacji. U Hezjoda Hekateros z córką Foroneusa (prawdopodobnie z Niobe) miał spłodzić całe pokolenie stworów: nimfy górskie, saty rów i ku retów; jest to jedna z prób wyjaśnienia ich genealogii. an

Sir. X 3. 19. p. 471. Idzie może o lyiuihe imię Apollona (por. Hekąeigos).

HEKATONCHEJROWIE fEKaróy^eipeę) - ród olbrzymów sturamiennych i stugłowych. Jest ich trzech: Kottos. Briareus (albo — Ajgajon) i Gyges łub Gyes. Są synami Uranosa i Gai (tab. 12). Należą wraz z cyklopami do jednego pokolenia. Pomagali również Olimpijczykom i Zeusowi w pokonaniu tytanów.

W interpretacji euhemerystycznej hekatonchejrowie nie są olbrzymami, lecz zwykłymi ludźmi, mieszkańcami miasta Hekatonchejria w Macedonii. Mieli przyjść z pomocą mieszkańcom Olimpii (Olimpijczykom) w pokonaniu tytanów i wypędzić ich z okolicy. an

Apd. Btbl I I. I Hes. Th 147 l. PadaepK. 20.

121

HEKATONCH EJ ROWIE

zostały usprawiedliwione w pewnej mierze późniejsze klęski, które ją dotknęły.

W czasie oblężenia Troi straciła już prawie wszystkich swych synów. Jednego z nich, Polydorosa, Priam powierzył był Polymestorowi. królowi Chersonezu, który, jak twierdzi mit, był mężem jego córki Ilione (-» Deipyle i Polymestor). Chciał go w ten sposób ocalić. Równocześnie Priam powierzył Polymestorowi znaczne skarby dla syna. Lecz po upadku Troi i po śmierci Priama Polymestor postanowił przywłaszczyć sobie skarby, których był strażnikiem. Zabiwszy Polydorosa wrzucił zwłoki do morza (według innej wersji zabił przez pomyłkę własnego syna, Deipylosa). Trupa morze wyrzuciło na wybrzeże Troady, w chwili gdy Hekabe, która losem została przydzielona Odyseuszowi wśród innych branek trojańskich, miała wejść na okręt. Stara królowa rozpoznała zwłoki syna. Natychmiast postanowiła go pomścić. Posłała jedną ze służebnych po Polymestora pod zmyślonym pozorem: udąjąc, że nie wie o niczym, pragnie mu wyjawić, gdzie są ukryte skarby, które nie wpadły w ręce zwycięzców. Zwiedziony chęcią zysku Polymestor przybiegł do Hekabe: gdy stanął przed nią, wydarła mu oczy, a przedtem branki trojańskie zabiły na jego oczach dwoje dzieci, które ze sobą przywiódł. Aby ją ukarać za zbrodnię Grecy postanowili Hekabe ukamienować. Pod stosem kamieni znaleziono jednak nie trupa, ale sukę o gorejących oczach. Inna wersja powiada, że Hekabe została przemieniona w sukę, gdy gonili ją ludzie Polymestora, chcąc pomścić jego śmierć. Jeszcze inny wariant podaje, że Hekabe została przemieniona w sukę na okręcie, który ją wiózł do Grecji, i że rzuciła się w morze (inne wersje jej śmierci -* Helenos) an

IL VI293 iu XVI718 i schol.: XXII82 n.: 405 n.:430 n.; XXIV 200 n.; 286 n.: 746 n.: Schol. ad III 325: Apd Bibl III 12. 5; E. Hec. passim: 7>. passim:Schol. in Hec. 3:1261; por. Sen. 7>.;Ov. Her. XVI44 n.; Mei. XIU 422 a; 534 n.: TzeL A nich. 41 n.; Posihom. 366 n.; in Lyc. praef. (początek):86:224 n.: 1176; Hyg. Fab. 90: III:249: Serv. in Verg. Aen. II 32: III 15; VII 320; X 705; por. Suet. 7V> 70. Por. M. L. Deflandre. Htrube-.. Rev. B. de Ph. 1939. s. 283 n.

HEKATEROS CEKarepoę) - cytowany tylko przez Strabona według zaginionego ustępu z Hezjoda o niepewnej interpretacji. U Hezjoda Hekateros z córką Foroneusa (prawdopodobnie z Niobe) miał spłodzić cafe pokolenie stworów: nimfy górskie, satyrów i kure-tów: jest to jedna z prób wyjaśnienia ich genealogii. an

Sir. X 3, 19, p. 471. Idzie może o lytualne imię Apollom (por. Hekaeigos).

HEKALE CEkoAi}) - Gdy — Tezeusz wyruszył, aby zmierzyć się z bykiem w Maratonie, przepędził jedną noc w małej wiosce attyckiej, w gościnie u staruszki imieniem Hekale. Czuwali razem, a nazajutrz, gdy Tezeusz udał się w drogę, Hekale złożyła Zeusowi ofiarę na intencję szczęśliwego powrotu młodzieńca. Tezeusz zabił byka, lecz gdy w drodze powrotnej wstąpił do chaty, Hekale już nie żyła. Aby uczcić jej pamięć, zbudował sanktuarium Zeusa Hekalesjosa i ustanowił święto ku czci Hekale an

Cali. Hecalc. Plu. Thet 14; por. APIX 546; Sieph- Był. i Cl Va.»n s.v. EnUaoę.

HEKAMEDE CEKoprjSn) ^— Gdy Achilles w drodze pod Troję zdobył wyspę Tenedos, uprowadził wśród