IMG48

ENEASZ jol bohaterem Mrużonym pna bogów. posłusznym ich nakazom i przeznaczomm do wielkich zadań: z nim zwiąunc *^,M**^ł; przyśle losy Trojan. Wszystkie te motywy zostały przyjęte przez Wapliusp w Eneidzie i cantupi uowanc v ramach nutu rzymskiego.

Po Homerze poeci przedstawiali Eneasza jako następcę Hektora w ostatnim okresie walk o Troję. Lecz znaczenie jego toinie bardziej po upadku miasta. Zrażaniawsz> po złowróżbnej śmierci — Laokoona i jego syo&m. że zagłada miasta jest nieuchronna, posłuszny ojcu i Afrodycie udaje się w góry z Anchizc-Kst, małym synkiem Askaniosem i żoną Kreusą. Bardziej romantyczna srtęs mitu podaje, z c Eneasza zaskoczył podczas wyjścia z miasta atak Greków. Uchodził wśród pożaru, dźwigając na plecach ojca, unosząc ze sobą najświętszych bogów Troi (Penaty) i pallad i on Znalazł schronienie na szczycie Idy. gdzie midi się przy nim zebrać pozostali przy życiu Trojanie. Założył tam nowe miasto, objął nad nim panowanie, spełniając w ten sposób wróżbę Afrodyty, która podobno wywołała wojnę trojańską jedynie w celu odebrania władzy Pnamowi i przekazania jej swemu synowi (zob. także Askanios)

Jednak nąjbsrdzig rozpowszechnionym mitem jest opowieść o wędrówkach Eneasza, na której oparł się WaplinsŁ Bohater po krótkim pobycie na górze Ida ( — Oksynios) miał się udać do Hesperii. to znaczy do kraju w zachodniej części Morza Śródziemnego Oto etapy jego wędrówki: Tracja. Macedonia po łądo waniu aa Samotraee. Kreta : Delos, Rytera, Lakonia i Arkadia: stamtąd udał saę na wyspy jońskie (Leukada i Zakyntos). a żeglując wzdłuż wybrzeży Epiru dobił do Buiroton. gdzie spotkał Helenę i — Andromacbę. Przy był wreszcie do południowej Italii, gdzie natknął się na liczne kolonie greckie. Zdecydował się więc opłynąć Sycylię, unikając Cieśniny Mesyńskiej (gdzie czyhały Skyiła i Charybda). Zatrzymał się w Drepanon. gdzie umiera Aachizes. Gdy ponownie wyruszył na morze, burza rzuciła go na wybrzeże kartagińskie ( -» Dydo-nak Bogowie nie chcieli jednak, aby osiadł spokojnie w mieście, któremu sądzona była rola rywala Rzymu. Na ich rozkaz wyrusza więc na dalszą wędrówkę i przybija do miasta Rynie. W tym miejscu Wergiłiusz umieszcza jego odwiedziny u ŚybilJi i zejście do Podziemia. Wkrótce Eneasz opuszcza Kyme i żegluje wzdłuż wybrzeży italskich w kierunku północno-zachodnim Zatrzymuje się w Rajcie (Gaetej, aby oddać ostatnią posługę swej piastunce ( — Kajeta), gdzie czeka go rozprawa z Rut ulami. Pozostawiwszy znaczną część towarzyszy w założonym na wybrzeżu obozie, udaje się w górę Tybru, dochodząc do miasta Pallanieum. na którego miejscu później zostanie założony Rzym (Pala-tyn). Pragnie przymierza ze starym królem Ewandrem, pochodzącym z Arkadii. Przyjęty niegdyś gościnnie przez Anchizesa, przychylnie usposobiony dla T rojan, Ewwader okazuje życzliwość Eneaszowi, zawiera z nim przymierze i wysyła mu jako posiłki oddział wojowników pod dowództwem swego własnego syna Pal łasa. Eneasz za radą Ewandra udaje się do AgyUi w Etrurii, gdzie formuje wojsko ze zbuntowanych przeciwko królowi Mezencjuszowi poddanych. Lecz w czasie jego nieobecności we własnym obozie wojska Tumusa, króla Rutułów, napadają na Trojan i usiłują spalić okręty . Przybycie Eneasza z posiłkami ratuje sytuację w ostatniej chwili. Eneasz zabija w pojedynku króla T urousa i tu, z jego zwycięstwem, kończy się poemat

84

Wergiliusza. Poeta nie podaje w bezpośredniej narracji przebiegu dalszych wypadków, o których mówią historycy: założenia Lavinium. wałki z tubylcami, zniknięcia Eneasza podczas burzy. Rzym zostanie założony przez — Romułusa. potomka Eneasza. Syn jego Aska-niusz (Iulus) założy Alba Lonea. miasto macierzyste Rzymu. O mitach wcześniejszych od Wergiliusza-. — Latinus. Niektóre wersje podają niejasno, ze Eneasz sam był założycielem Rzymu ( — Nanos i Odyseusz). W innych występuje jego czterech synów: Askaniu&z,-Euryleon. — Romulus i — Remus. Jest jednak oczy-, wiste. że za wersją Wergiliańską poszli wszyscy późniejsi pisarze i że od I w. naszej ery ona jedna pozostała żywotna. M:t o Eneaszu nadał Rzymianom znamię szlachectwa, wskazując na dawne pochodzenie naroduj boskie jego początki: pierwszymi ich przodkami mieli być Zeus t Afrodyta. Wielkość Rzymu poza tym była jakoby przepowiedziana przez samego Homera. Rzym wreszcie zdawał się urzeczywistniać pogodzenie dwóch wrogich sobie narodów: Trojan i Greków, an

Ho. 71 IOOIa,Ł Horn I k passim szczecólnie 196 n.: //. 11819 n4 V ! 66-275:297-317; 431-470; 512-5IS; 541-572: XO 98: XIII458-505; 540-544; XV 332-338; XVI600-631; XVD 333 n.: 491-536:752; 761; XX 75-352. Por. zwłaszcza XX 307n.; D.H. 146 n.; 72; Liv. 11 n.; Va*. •v- p—B. 0> Her VII; Ara. II 7 i. Niezliczone są antyczne nawiązania do Hgo mitu Por. mesie:;, prawie całkowicie negatywną analizę w: J. Perm. On pnes de la legende tnryenne de Romę, Paris 1942. Por Hild, La Iłęende d’Enee ara a llrgile, Paris 1883.0 Eneaszu i jego przybyciu do luhipor. J Carcopuio. llr&Jeeile;OriginesdOaie.Paris 1919:H. Boas. dwapArrimli* Lmium. .Amsterdam 1936; L.-A. Constans, L Eneide de ł rgiie. Paris 1943; E. Howaia. Aiaeias, Mus. Hetv. 1947, s. 67-73; L. Malien. Aimttas, AJLW. 1931. s. 33-59.

ENIPEUS (Evuteuę)- bóg-rzeka w Tesałii, do którego Tyto, córka Salmoneusa i Alkidike. zapałała namiętnym uczuciem. Posejdon, który zakochał się w Tyro, przyjął kształt Enipeusa i spłodził z dziewczyną bliźniaków: Peliasa i Neleusa (tab. 21). an

Od XI 238: Apd. BibL I 9, 8; DS. IV 68. 3; Eust. in Horn., p. 1681; — Tyro. Por. Ot. Met. VI116.

* ENTORIA rEvrcop(a> - mówi o niej mit rzymski cytowany przez Płutarcha, związany ze świątynią Saturna. Zdaje się być konstrukcją sztuczną, niejasną, naśladownictwem mitu o -* Erigone. W czasach, gdy Saturn żył w Italii ( -* Złoty wiek), pewien chłop imieniem Ikari os ugościł boga, który uwiódł córkę gospodarza, Entorię, i miał z nią czterech synów. Byli to: Janus, Hymnus, Faustus i Feliks. Saturn nauczył Ikariosa uprawy winnej latorośli i pokazał, jak wyrabiać wino. Polecił mu podzielić się z sąsiadami tą umiejętnością. Ikarios zaprosił sąsiadów, ugościł ich winem. Popadli w głęboki sen, a obudziwszy się sądzili, że Ikarios otruł ich i ukamienowali go. Wnukowie jego z rozpaczy powiesili się. Gdy wybuchła potem zaraza wśród Rzymian, wyrocznia delficka orzekła, że jest to kara zesłana przez rozgniewanego Saturna. Aby ułagodzić boga, Lutatius Catulus (sic) zbudował Saturnowi świątynię u stóp Rapitolu i ołtarz ozdobiony wizerunkami czterech twarzy (czterech synów Entorii). Nazwał również miesiąc styczeń boskim imieniem: Januarius, miesiąc Janusa. Saturn przemienił całą rodzinę Ikariosa w konstelację gwiezdną, an

PI u. ParalL Cr. et Bom. hut 9; AraL Phaen. 137.

ENYO fEvurf>) - bogini wojny występująca zwykle w orszaku — Aresa, uchodzi często za jego córkę, niekiedy za matkę lub siostrę. Krwawa jej postać uosabiała

85

EOS

gwałt i przemoc. W Rzymie identyfikowano ją z Belloną, boginią wojny, an

11 V 592 i schoL in IL V 333: Comut. 21; Q.S. VIII425; Paus. 11.

KOL (Ajołos) (AioXoę) - imię kilku nie zawsze rozróżnianych postaci

1.    Syn Hellena i nimfy Orseis (tab. 8), wnuk Deuka-liona i Pyrry. Brat Do rosa i Ksutosa. Od niego pochodzą Eolowie. Eol był królem Magnezji w Tesalii. Tam poślubił Enarete, córkę Dejmachosa, i miał z nią siedmiu synów (Kreteus, Syzyf, A ta mas. Salmoneus, Dejon, Magnes, Perieres). według niektórych tradycji także Makareus, Aetlios i Mim as. Miał też pięć córek: Kanake, Alkyone, Pejsidike. Kalyke, Perimede (niektórzy dodają również Tanagrę i Ame). Identyfikuje się go niekiedy z Eolem. synem Hellena, władcą wiatrów (—■ poniżej). Najczęściej jednak za władcę wiatrów uważa się innego Eola, syna Posejdona (jak twierdzi Diodor) i Ame. Natomiast Eol, syn Hellena i ojciec -* Kanake, gra pewną rolę w historii nieszczęsnej miłości swej córki i Makareusa.

2.    EoL syn Ame i Posejdona, ze strony matki wnuk Eola, syna Hellena. Często uważa się za jego matkę Melanippe (tę wersję przyjął Eurypides w dwóch zaginionych tragediach o Melanippe). Melanippe (lub Ame) ze związku z Posejdonem urodziła bliźnięta, Eola i Bojotosa. Po urodzeniu dzieci ojciec Melanippy (Eol, syn Hellena, lub Desmontes, jak podaje Hyginus; imię zapewne jest wynikiem pomyłki kompilatora, który streszczał tragedię Eurypidesa: Melanippe w pętach) oślepia córkę i zamykają w lochu. Następnie rozkazuje porzucić niemowlęta w górach. Tam krowa żywiła dzieci mlekiem do czasu, gdy pasterze, świadkowie tego cudu, zaopiekowali się bliźniętami. Tymczasem Meta-pontos. król Ikarii (według Hygina należy bez wątpienia czytać: Italii), nie mógł mieć dziecka ze swą małżonką Teano. Zagroził więc jej rozwodem. Teano rozkazała pasterzom, aby znaleźli dla niej niemowlęta, które mogłyby uchodzić za jej własne. Pasterze przynieśli jej Eola i Bojotosa i wmówiła mężowi, że urodziła mu obu chłopców. Lecz gdy później Teano wydała sama na świat dwóch synów, zapragnęła pozbyć się przybłędów, których niebacznie przyjęła do domu, zwłaszcza że obaj, piękniejsi od jej własnych synów, stali się ulubieńcami Metapontosa. Gdy więc pewnego dnia Metapon-tos udał się do świątyni Diany w Metaponcie, aby złożyć ofiarę, Teano wyjawiła synom tajemnicę urodzenia Eola i Bojotosa i rozkazała własnym dzieciom zabić ich podczas polowania. Z bójki, którą wszczęli w górach młodzieńcy, Eol i Bojotos wyszli zwycięsko, dzięki pomocy Posejdona. Zabiwszy synów Teano, szukali schronienia u pasterzy, którzy ich ongiś przygarnęli. Tam Posejdon wyjawił im, że są jego dziećmi i że ich matka jest jeszcze uwięziona. Młodzieńcy pośpieszyli ją uwolnić. Posejdon przywrócił jej wzrok. Wówczas synowie przywiedli ją do Metapontu i wyjawili królowi Metapontosowi zbrodnie Teano. Król poślubi! Melanippę, a obaj młodzieńcy wyruszyli w świat. Jeden założył Beocję (w Tracji?), drugi Ajołię w Proponty-dzie.

Istnieją odmienne wersje tego samego mitu: według jednej, Ame-Melanippe, brzemienna za sprawą Posejdona nie została przez ojca wtrącona do lochu, lecz oddana pewnemu mieszkańcowi Metapontu, bawiącemu przejazdem w Tesalii. Ten, wróciwszy do ojczyzny, za radą wieszczki uznał za swoje zrodzone z Posejdona bliźnięta. Obaj, dorósłszy, korzystając z zamieszek, zawładnęli królestwem Metapontu. Zabili żonę przybranego ojca (Autolyte lub Siris), która wdała się w spór z ich matką. Po tym zabójstwie musieli uciekać. Eol schronił się na wyspę na Morzu Eolskim i założył tam miasto Lipara, Bojotos udał się do Eol idy, zwanej później Tesalią.

Opowiadano jeszcze, że Eol, opuściwszy Metapont, został ugoszczony na Wyspach Eolskich przez króla Liparosa, syna Ausona, który oddał mu za żonę swą córkę Kyane i odstąpił władzę nad krajem, sam zaś udał się do Sorrento nad Zatoką Neapolitańską. Kyane urodziła Eolowi sześciu synów: Astyochosa, Ksutosa, Androklesa, Ferajmona, lokastosa i Agatymosa.

3. Eol, syn Posejdona, bywa często identyfikowany z Eolem, władcą wiatrów, który występuje w Odysei: czasem jednak odróżnia się ich (patrz powyżej pod 1). Gdy — Odyseusz podczas swej tułaczki przybił do wyspy Eolii, został przez tego Eola przyjęty przyjaźnie i gościł u niego przez miesiąc. Wyjeżdżając otrzymał miech: w nim były zamknięte wszystkie wichry oprócz tego, któr/miał go zawieść wprost do Itaki. Lecz gdy Odyseusz zasnął, towarzysze jego otworzyli miech sądząc, że znajdą w nim wino, i wypuścili wichry. Rozpętała się nawałnica, która rzuciła statek z powrotem na wybrzeże Eolii. Eol sądząc, że bohater ściągnął na siebie gniew bogów, odwrócił się od niego i wypędził go. an

1.    Apd. BtL 17.3; Sn. VD. p. 383;Cooon27; Paus. X 8.4; 38.4; IX 20.

1.40.5; ScboL in Pi. P. 4.253; D.S. IV 67.2;Ov. Hor. XI; 77 II384; Hyg. Fab. 125. 2. E. niezach. tragedie (por. Naucfc, p. 157 i 186 oraz studium Wunscha, w; Rhein Muł 1894, s. 91 n, jak również J. Berard, Cabmsa-/ion. ł 344 n.); Hyg. Fab. 157 i 186 (por. H. I Rosę ad far.): sdiol. in D.P. 46I-.D.S. IV67.304Sir. VI265. 3. Od X \-lbMy%.Fab. 125:0*. Met XIV 223 n; Verg. Aen. 1 52 04 AJL IV 761 n. i schol. ad 764. Por. R. Sirómbcrg.»: Symb. Philol. Gotobuigenses 1950. s. 71-84.

EOLIA (AioAla). 1. W Odysei wyspa, siedziba Eola, króla wiatrów. Pływa po morzu, skalista, otoczona murem z brązu. Identyfikowano ją później już to ze Strongyle (dziś Stromboli), już to z wyspą Lipari - obie należą do Wysp EoiskichL

2.    Imię Ajolia nosi też mityczna bohaterka, córka Amytaona i małżonka Kalydona (tab. I). an

I. Od. X 1114 Ser. I 40; D.S. V 9.2. Apd. BiU I 7,7.

EOS (!Hóę)- personifikacja Jutrzenki. Należy do pierwszego pokolenia bogów (-* tytani; tab. 14). Jest córką Hyperiona i Tei i siostrą Heliosa i Seiene: według innej tradycji córka -* Pal łasa. Ze związku z Astrajo-sem, bogiem tej samej generacji, synem Kri osa i Eury-bie, bratem olbrzyma Pallasa (tab. 32) urodziła wichry: Zefira, Boreasza, Notosa, także gwiazdę poranną Eosfo-ros i inne gwiazdy. Przedstawiają Eos jako boginię „o różanych palcach”, którymi otwiera bramę nieba przed wozem słonecznym. Mit opowiada jej wszystkie miłosne przeżycia. Była, jak mówią, kochanką Aresa, przez co ściągnęła na siebie gniew Afrodyty, która skazała ją na miłosne udręki.

Kochankami Eos byli: olbrzym Orion, syn Posejdona, którego uwiodła i porwała na Delos Kefalos, syn Dejona i Diomede (córki Ksutosa) lub według innych, syn Herse i Hermesa. Uprowadziła go do Syrii, gdzie z ich związku narodził się — Faeton (częściej uważany za syna Słońca). Wreszcie uprowadziła do Etiopii, która w starych mitach jest krainą Słońca, Titonosa, syna liosa i