MIEDZYNARODOWE STOSUNKI EKONOMICZNE




MIEDZYNARODOWE
STOSUNKI EKONOMICZNE

WYKŁAD
1


PODSTAWOWE
POJĘCIA DYSCYPLINY NAUKOWEJ - STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE


WYKŁAD
2


GOSPODARKA
ŚWIATOWA


WYKŁAD
3


MIĘDZYNARODOWA
MIGRACJA CZYNNIKÓW PRODUKCJI FORMY
INTEGRACJI


WYKŁAD
4


PIENIĄDZ
ŚWIATOWY IMECHANIZMY ROZLICZEŃ MIĘDZYNARODOWYCH


WYKŁAD
5


SKUTECZNOŚĆ
ROZLICZEŃ MIĘDZYNARODOWYCH


WYKŁAD
6


ZAGRANICZNA POLITYKA EKONOMICZNA


WYKŁAD
7


INTEGRACJA GOSPODARCZA
UWARUNKOWANIA I FORMY MIĘDZYNARODOWEJ INTEGRACJI



INTEGRACJA EUROPEJSKA


 

WYKŁAD 1

PODSTAWOWE POJĘCIA DYSCYPLINY NAUKOWEJ
- STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE

MIĘDZ.STOS.GOSP.więzi
i zależności między istotnymi elementami podmiotami gosp. z
otoczeniem w aspekcie regionalnym oraz w aspektach gosp.
światowej jako całości.

Przedmiotem stosunków
międzynarodowych jest szeroka płaszczyzna aspektów związanych
z takimi płaszczyznami gospodarczymi jak:


międzynarodową
wymianę towarów i usług opartą na międzynarodowym
podziale pracy a więc rozwoju specjalizacji
migracja kapitału
tzn. kredyty, transfer kapitału w formie inwestycji
portfelowych oraz zagraniczne inwestycje bezpośrednie
nowoczesna
technologia, która poważnie nowelizuje lub ogranicza
sprzedaż zagraniczną czyli eksport oraz import oraz
wpływa na samą migrację kapitału
zagraniczna polityka
która przechodziła różne trendy w związku z
pojawieniem się protekcjonizmu i poważnych barier
ograniczających kupno i sprzedaż wobec otoczenia
(polityka wolnego handlu, protekcjonistyczny,
neoliberalny)
problem ratowania
sytuacji gospodarczej lub kryzysowej na świcie - teoria
gosp. światowej
integracja
gospodarcza, jeżeli dotyczy całego świata ma charakter
integracji globalnej ; gdy dotyczy najważniejszych
regionów to mamy do czynienia z integracją regionalną
problem zadłużenia
międzynarodowego, które poważnie wzrasta i jest próba
ograniczenia go w różne formy
rola org.
międzynarodowych np. GATT (WTO) - układ o cłach i
taryfach celnych, ONZ, KBWE, (dziś OBWE), Bank Światowy
- ich zadanie to doprowadzić do tego aby gospodarka
światowa nie doprowadziła do kryzysu gospodarczego.


Centrum gospodarki
światowej:


USA, Kanada, Meksyk
Japonia z wpływami w
Azji SE, kraje tygrysie: Korea, Singapur
kraje Europy zach. UE


Pozostałe kraje są
krajami peryferyjnymi.

Semiperyferyjne - element
pośredni między, krajami centrum a peryferiami.

Najważniejsze aspekty w
Polsce: inflacja, bezrobocie, zadłużenie, deficyt budżetowy.

WYKŁAD 2

GOSPODARKA ŚWIATOWA

Zróżnicowanie
okoliczności a szczególnie warunki formułujące globalną
strategię rozwojową doprowadziły do pojawienia się nowych
analiz i spostrzeżeń na całokształt gospodarki światowej.
Różne teorie modernizacji powstały na początku lat 50-tych.
Ich twórcy zakładają, że stały kontakt podsystemów
zwłaszcza peryferyjnych z semiperyferyjnymi z rozwiniętym
kręgiem kulturowo - cywilizacyjnym jest nieodzowny i bardzo
pożyteczny.

Efektem tego miało być
zmniejszenie się zacofania i rozpoczęcie rozwoju nawet w
krajach słabo rozwiniętych zgodnie z optyką eurocentryczną w
Europie, Ameryce Pn. i sfer wpływów w Japonii, mimo
zróżnicowań kulturowych, społecznych, politycznych a
zwłaszcza ekonomicznych.

Autorzy polskiej
transformacji ustrojowej byli zafascynowani aktualnymi teoriami
modernizacyjnymi pojmując rozwój społeczny jako ewolucyjny, bo
prowadzący od stadium zacofania do stadium rozwoju
przemysłowego, a nawet informatycznego i przebiegający we
wszystkich społeczeństwach konwergencyjny . Takie pojmowanie
rozwoju prognostycznego i jego atrybutów było wyrazem
pobożnych życzeń wynikających z przekonania, że etapy
rozwojowe doprowadzą do niwelowania różnic ekonomicznych,
kulturowych, a nawet i politycznych. W polskich opracowaniach
poświeconych problematyce globalnej zauważa się strukturę
gospodarki światowej oraz ugrupowań integracyjnych w podziale
na dwa rynki czy systemy tzn. kraje wysokorozwinięte i kraje
rozwijające się, mimo różnych struktur i układów
ekonomiczno - politycznych. Obecnie można stwierdzić, że
jednolita koncepcja gosp. światowej znajduje się w formie
przyszłościowej gdyż rozwiązanie wielu nowych problemów
ekonomiczno- politycznych stoi jeszcze pod znakiem zapytania.
Większość autorów przyjmuje założenie mające dość
ogólne ale zbyt wygodne brzmienie, że istnieje jedna gospodarka
światowa mimo występowania różnych typów gospodarek, a nawet
ugrupowań. Twierdzą, że gospodarkę światową należy
rozumieć jako system, który wiąże wchodzące w jego skład
gospodarki narodowe a zjednoczenie jako całość oddziałowuje
na procesy funkcjonowania i wzrostu swych części składowych.
Zwolennicy powyższej koncepcji unikający odpowiedzi na pytanie:
�czy dominującą i niezbędną rolę w przechodzeniu
gospodarki z form indywidualnych do regionalnych spełnia szybko
dokonująca się integracja regionalna czy globalna ?".
Poważnym błędem jest utożsamianie obu wspomnianych form
integracji gdyż integracja regionalna zdominowała globalną
gospodarkę światową na przestrzeni i płaszczyźnie dynamiki
rozwojowej. Współczesny regionalizm stał się zjawiskiem
dominującym we wszystkich ważniejszych ośrodkach gospodarczych
współ czesnego świata. Odmienna od koncepcji modernizacji i
naśladownictwa była jedna z interesujących szkół,
specjalistyczna dla współczesnego świata, której podstawowym
tezą była zależność centrum, semiperyferie i peryferie
będąca w istocie ostrzeżeniem przed niekontrolowanym procesem
modernizacji i bezkrytycznym importem.

Powyższa teza została
sformułowana na przełomie lat 60 i 70 i szybko znalazła
poparcie w Ameryce Środkowej, Azji oraz w wielu krajach Europy
Zach.. Najnowsza jej wersja opracowana przez Franka określana
bywa mianem TEORII SYSTEMU ŚWIATOWEGO, a opiera się na
zależności krajów peryferyjnych od centrum gospodarczego i
zauważa się pogłębiający się proces �rozwój
niedorozwoju". W 1993 r. Szwedzka Akademia Nauk przyznała
nagrodę za osiągnięcia w historii ekonomii. i stosunków
międzynarodowych, za badania dotyczące odnowy nowych struktur
ekonom. Jej autorem jest prof. Fogel z Uniwersytetu Chicago,
który stwierdził " do analizy i roli instytucji oraz norm
prawnych w globalnym rozwoju gospodarki należy podchodzić
bardzo ostrożnie ". Jego koncepcja jest kontynuacją
zależności centrum - peryferia, cała problematyka sprowadza
się do odpowiedzi i wyjaśnienia, że zmiana instytucjonalna
będąca trudnym procesem rozwojowym jest konsekwencją
zmieniających się reguł formalnych i nieformalnych. Reguły
formalne można zmieniać jednorazowo, nieformalne (tradycje,
zwyczaje) wymagają dłuższych okresów dla każdego kraju
peryferyjnego. Autor odpowiada na pytanie: dlaczego niektóre
kraje są i pozostaną bogate a inne biedne.

Zależności między
centrum, peryferiami i globalną gospodarką światową
posługuje się do dnia dzisiejszego prof. Zbigniew Brzeziński.

W swych opracowaniach o
peryferyjnych sferach wrażliwości, którymi dla USA były
i pozostają kraje Ameryki Środkowej i Południowej a obecnej
Rosji i UE cała Europa Środkowa i Południowa.

Przy uwzględnianiu
aspektów cykliczności powyższa koncepcja stosunków
międzynarodowych nazywana KAPITALIZMEM ZALEŻNYM oznacza, że
każda gospodarka i jej struktura kształtowana jest w głównej
mierze przez oddziaływanie czynników zewnętrznych. Poważne
czynniki zew. bardzo często nie przyspieszają lecz opóźniają
proces przemian.

Każdy rozwój gospodarczy
jest wypadkową oddziaływań zewnętrznych i wewnętrznych, a
prowadzenie gospodarki autarkicznej jest wykluczone w dniu
dzisiejszym.

Wyjaśnienie powyższych
problemów i wątpliwych wypowiedzi przynosi historia, gdyż na
przełomie lat 80-90 w całej Europie Środkowej doszło do
poważnych zmian systemowych. Proces ten wskazał odpowiednią
przynależność i miejsce w hierarchii zależności gospodarki
światowej od indywidualnych krajów europejskich. Wiele
wątpliwości i nieporozumień wyjaśnia się dopiero w dniu
dzisiejszym gdyż reformowane gospodarki przez stosunki
międzynarodowe łagodzą procesy cykliczności, warunkujący
współprace, przystąpienie do międzynarodowego podziału
pracy, exportu kapitału i procesy integracji międzynarodowej w
każdym regionie gospodarczym. Na podkreślenie zasługuje
aspekt, w okresach kryzysowych najgłębsze przemiany polityczne
następujące w krajach rozwijających się. Warunkują także
sprawiedliwy podział pracy oraz skuteczne przemiany
strukturalne. Wyjcie z obecnego kryzysu światowego nie będzie
możliwe bez gruntownych zmian w teorii i polityce stosunków
międzynarodowych. Koncepcja światowego kapitalizmu w tak
prezentowanej formie przybiera na znaczeniu w całej Europie
Środkowej.

Projektując awans
ekonomiczny Polski i zauważmy rozwój nie można bagatelizować
a przede wszystkim zapominać o kredytowanej modernizacji
opartej na importowanych technologiach, kapitałach czy wzrostach
organizacyjnych gdyż prowadzą one (nie zawsze) do
asymetrycznej współzależności pociągając za sobą wiele
negatywnych następstw. Petryfikacja podziału pracy miedzy
centrum, peryferiami i semiperyferiami powoduje, że ewolucja
pojedynczych państw jest poważnie utrudniona, ale możliwa
Przykładem awansu z peryferii do centrum gospodarki światowej
jest Japonia w dniu dzisiejszym. Spektakularny awans w systemie
światowym odnotowały również kraje azjatyckie, chociaż w ich
przypadku groźna okazuje się luka między zaawansowaniem
techniczno - technologicznym a postępem społeczno -
politycznym. Nie mogły o tym zapominać takie kraje jak Polska z
Europy Wschodniej. Koncepcja światowego kapitalizmu w
powyższych formach przybiera na znaczeniu, a w miejsce
tradycyjnego podziału pracy pojawia się nowy międzynarodowy
podział pracy oparty na odmiennym podłożu, które tworzy nowa
technika i technologia. Oprócz tradycyjnych regionów
geograficznych, nowych trans granicznych oraz międzynarodowych
mówi się o zupełnie nowych podmiotach gospodarczych, które
warunkują ukształtowanie się zupełnie odmiennego podziału
regionalnego opierając się na tezie, że w całym procesie
stabilizacji światowej w tym na starym kontynencie nie może
pojawić się taka forma współpracy jak �Europa Ojczyzn"
lecz będzie to �Europa Regionów". Proces globalizacji może
przebiegać w odmienny sposób jedynie w krajach o znaczeniu
mocarstwowym wsparte filarem czynników politycznych, który jest
problemem militaryzacji. W aspektach gospodarczych wyższe tempo
gospodarki nie zapowiada niwelowania i wyrównywania
poszczególnych krajów. Może ono występować jedynie w
przypadku ugrupowań integracyjnych, które zapewniają
przeobrażenia strukturalne, socjalne i przebudową gospodarki w
kierunku efektywności. Podstawowym parametrem świadczącym o
rozwoju gospodarczym światowej jest DOCHÓD NARODOWY, którego
koncepcje można stosować jedynie w dojrzałej i otwartej gosp.
rynkowej.

Wyrażany przez nią poziom
zależy od działania rynku międzynarodowego, którego reguluje
pieniężne glosy społeczeństwa. W literaturze ekonomicznej
przyjmuje się błędnie utożsamiane PNB z rozwojem.
Sprzeczność tą w stosunku do gospodarki światowej wyjaśnia
prof. Galbraith. W obecnej sytuacji gospodarki, globalnej
gospodarki światowej i międzynarodowych stosunków gosp. na
plan pierwszy wysuwają się łagodzenia takich negatywnych
przejawów jak inflacja, bezrobocie, zadłużenie
międzynarodowe. Głównym celem stosunków międzynarodowych
jest wprowadzenie mechanizmu funkcjonowania i takiej struktury
gospodarki na świecie, aby zależności między powyższymi
parametrami ulegały łagodzeniu. Ważnym generatorem
współczesnych stosunków międzynarodowych jest nauka, technika
i technologia, która obok kapitału, ziemi i pracy jest
głównym filarem rozwoju współczesnej cywilizacji.

WYKŁAD 3

MIĘDZYNARODOWA MIGRACJA CZYNNIKÓW
PRODUKCJI

Najważniejszą rolę
odgrywa migracja kapitału (import, eksport) i nowoczesnej
technologii.

Zdolności rozwojowe
każdej gospodarki ogranicza niedostateczność zasobów
kapitałowych wykorzystywanych na zaplanowane i nie prognozowane
cele inwestycyjne lub przemiany strukturalne Przemiany
strukturalne każdej gospodarki wynikające z dotychczas
popełnianych

błędów w dotychczasowej
gospodarce (np. Polska) nadmiernie obciążają wszelkie procesy
akumulacji i główne źródła rozwojowe. Zmiana celów i
priorytetów polityki makroekonomicznej a szczególnie
międzynarodowej ma na celu poprawić warunki w kierunku
akumulacji kapitałowej, która w ramach gospodarek
indywidualnych są niewystarczające lub nieprawidłowo
wykorzystywane.

Kapitał zagraniczny
wykorzystywany dla potrzeb rozwoju i restrukturyzacji każdej
gospodarki może pochodzić z trzech źródeł:


z kredytów
udostępnionych przez oficjalnych pożyczkodawców,
którymi są międzynarodowe instytucje finansowe i
rządy krajów udzielających kredytów
z inwestycji
realizowanych w danym kraju przez zagraniczne firmy
narodowe i korporacje międzynarodowe lub wielonarodowe
z bezzwrotnej pomocy
finansowej różnych instytucji i organizacji np. PHARE
(pomoc dla Polski)


Kredyty zagraniczne
udzielane przez oficjalnych pożyczkodawców

kredyty międzynarodowych
instytucji finansowych tzn.: Bank Światowy, Europejski Bank
Inwestycyjny, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. Zaciąganie
powyższych kredytów załatwia rząd danego kraju i jest
głównym gwarantem jego zwrotu.

kredyty udzielane przez
rządy państw w ramach plafonów gwarancyjnych zagranicznych
wszelkich instytucji ubezpieczeniowych.

Ze względu na
czas dzielimy je na:


kredyty długookresowe
pow. 5lat
kredyty
średniookresowe 1-5 lat
kredyty
krótkookresowe do 1 roku


Kredyty udzielane
Polsce dzielą się na:


Kredyty budżetowe,
które zaciąga rząd
Kredyty gwarantowane,
za które odpowiada rząd lub Ministerstwo Finansów.


Z punktu widzenia
rodzajów udzielanych kredytów wyróżniamy 4 rodzaje kredytów:


strukturalne kredyty
dostosowawcze udzielane przez Bank Światowy dla
zasilania budżetów i wspierania reform oraz
finansowania konkretnych działań wynikających z umowy
bezpośrednie kredyty
inwestycyjne dla konkretnych podmiotów gospodarczych
kredyty inwestycyjne w
formie linii kredytowych dostępnych dla podmiotów
gospodarczych bez względu na formę własności za
pośrednictwem banków krajowych. W przypadku kredytów
instytucji rządowych dla poszczególnych krajów linie
są udostępniane bankom krajów dłużniczych w ramach
plafonów gwarancyjnych, za które gwarantuje czy też
odpowiada instytucja rządowa lub poręczyciel finansowy
np. Ministerstwo Finansów
pozostałe kredyty nie
spełniające powyższych kryteriów, a które udziela
Bank Światowy na specyficzne na specyficzne sytuacje
gospodarcze np. promocję zatrudnienia, rozwój służby
zdrowia, rozwój przemysłu, przyspieszenie prywatyzacji
czy restrukturyzacji.


Chociaż kredyty udzielane
Polsce charakteryzowały się zróżnicowaniem geograficznym,
warunkami spłaty odsetek to w dniu dzisiejszym 90% kredytów
udzielanych Polsce pochodzi z następujących podmiotów
gospodarczych:


Światowy 40%
Niemcy 20%
Bank Europejski Bank
Inwestycyjny 12%
USA 11, 8 %
Francja 7, 9%, Włochy
5% 1994- - 1995
Korea Pd. 4, 9%




W przekroju geograficzno -
instytucjonalnym na przestrzeni lat 1950 -1990 kredyty
pochodziły z krajów, z którymi polska utrzymywała dobre
stosunki gospodarcze, a termin spłacanych odsetek ulega
odroczeniu z wyjątkiem Klubu Londyńskiego, którego kapitał
czy kredyty miały być spłacane na bieżąco, co umorzeniach,
przesunięciach spłaty kredytu nie było mowy. Pozostałe
instytucje finansowe: Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz
Walutowy, Klub Paryski przesunięcia możliwe - polskie
zadłużenie rosło.

Dzisiaj nasze zadłużenie
= 42 mdl $.

Głównymi barierami
wpływającymi na życzliwość kredytodawców zalicza się:
obawę przed ponoszeniem ryzyka i obwarowywanie niektórych
kredytów nadmierną liczbą klauzul zabezpieczających (jeśli
brak zaufania do kredytobiorcy). Drugą przyczyna ograniczającą
możliwości swobodnego kredytowania jest długa i uciążliwa
procedura załatwiania wszelkich spraw administracyjnych, nawet w
instytucjach ponadnarodowych. Trzecią barierą jest ściśle
podporządkowanie przedmiotu planowanych kredytów, a więc z
góry ustalenie na co ma być on przeznaczony.

Drugą formą exportu
kapitału są inwestycje zagraniczne, które realizowane przez
firmy krajowe stanowią źródło uzupełniania krajowych
zasobów kapitałowych. Według kryterium możliwości zachowania
kontroli nad procesem podejmowania decyzji.

Inwestycje
zagraniczne dzieli się na 2 grupy:


Inwestycje zagraniczne
portfelowe (oparte wyłącznie na papierach
wartościowych)
Inwestycje zagraniczne
bezpośrednie (decydują w dniu dzisiejszym o
gospodarczym porządku świata, gdyż w 80% inwestycje
bezpośrednie są stymulatorem obrotów towarów ma
świecie i głównym czynnikiem napędowym exportu
każdego kraju.


Zagraniczne Inwestycyjne
Bezpośrednie (ZIB) występują gdy inwestor w firmie
zagranicznej zachowuje znaczny stopień kontroli nad procesami
podejmowania decyzji dotyczących wytwarzania dochodu w firmie
krajowej oraz w jej filiach i oddziałach. Na poziomie
mikroekonomicznych takich możliwości nie zapewniają inwestycje
portfelowe, które często wiążą się z działaniami
wyłącznie spekulacyjnymi z racji zmian sytuacji na giełdach
papierów wartościowych. Dlatego zagraniczne inwestycje
bezpośrednie w każdym cywilizowanym kraju świata wychodzą w
płaszczyznę stosunków międzynarodowych na pierwszy plan,
przyczyniają się do przyspieszenia prywatyzacji stanowiąc
ważny kanał transmisji nowych rozwiązań technicznych,
technologicznych i nowoczesnych metod zarządzania a nawet
marketingu. Stymulując poprawę nowoczesności i jakości
produkcji nawet krajowej, ZIB -y oddziaływają na rozwój
eksportu i importu, wzmacniają gospodarkę danego kraju na
rynkach międzynarodowych w okresie ostrej rywalizacji i
współzawodnictwa współczesnego świata. Dynamika ZIB dwa razy
przewyższa dynamikę obrotów towarowych, a głównym inwestorem
tej formy kapitału na świecie są: USA, JAPONIA, WIELKA
BRYTANIA, NIEMCY, FRANCJA, KORPORACJE MIĘDZYNARODOWE.

Na przestrzeni lat
1950-1995 w dynamice bezwzględnie dominował kapitał
amerykański, a głównym terenem lokowania inwestycji
bezpośrednich od lat 60- tych były kraje peryferyjne.

Od początku lat 80- tych,
70 % lokat inwestycyjnych dokonują kraje wysoko rozwinięte. W
dynamice i strukturze ZIB występują poważne zmiany ilościowe
i jakościowe.

W latach 90-95 na
głównego inwestora na świecie wysuwa się gospodarka japońska
dystansując USA i Europę Zachodnią. Z aspektów współpracy
gospodarczej a nawet teorii MSE wynika że między obrotami
towarowymi a migracją kapitału powinny występować ścisłe
korelacje.

W polskiej gospodarce po 89
roku zauważa się dość paradoksalny przypadek i trudną do
wyjaśnienia sytuację kapitałową, gdyż głównym inwestorem
lokat kapitałowych w Polsce są USA, a w obrotach towarowych
Niemcy. W hierarchii krajów Europy Środkowej pod względem
lokowanego w Polsce kapitału zajmujemy 2 miejsce po Węgrach. Ze
względu na ZIB per capita Polskę wyprzedza Norwegia, Czechy,
Słowacja i wszystkie kraje nadbałtyckie. O prawidłowej formie
lokowania kapitału w każdej formie decyduje skuteczność
specyficznych podmiotów gospodarczych, którymi w stosunkach
międzynarodowych są:


korporacje
międzynarodowe
korporacje
wielonarodowe
korporacje
transkontynentalne
korporacje światowe
korporacje globalne


O dynamice i strukturze ZIB
decyduje nie tylko kraj ale też firma macierzysta decydująca
się na ZIB w wybranym kraju świata (mogą być to filie i
oddziały).

definicja:

Korporacje
międzynarodowe to przedsiębiorstwa działające w co najmniej 6
krajach, których kapitał może pochodzić z jednego kraju.

definicja:

Korporacje wielonarodowe
to przedsiębiorstwa ponadnarodowe, których kapitał musi
pochodzić z co najmniej 2 krajów, a miejsce i zróżnicowanie
lokowania inwestycji bezpośrednich nie odgrywa w tym zakresie
decydującego znaczenia.

Z tendencji które
kształtują współczesne MSE, na pierwszy plan wysunęły się
korporacje międzynarodowe eliminując wielonarodowe gdyż w
aspektach wielonarodowości pojawiły się sprzeczności
wynikające z problemu warunków lokowania kapitału, struktury
produkcji oraz podziału wygospodarowanego zysku.

FORMY
INTEGRACJI

regionalna - zdominowała
globalizm dlatego korporacje o zasięgu regionalnym odgrywają
ważniejszą rolę niż niektóre korporacje o zasięgu
światowym. Sytuacja ta ma zostać ustabilizowana na początku 21
wieku.

globalna

Obok kredytów
portfelowych, ZIB dołącza nowoczesną technikę, technologię.
Technologia, wiedza, wysokie kwalifikacje decydują o kształcie
zagranicznej polityki gospodarczej każdego kraju. W zakresie
nowoczesnej technologii (eksport) dominują: USA, Japonia. W
zakresie eksportu towarów o średniej technologii na 1- wszy
plan wysunęli się Niemcy i najprawdopodobniej utrzymają się
przez najbliższe 20 lat.

Zróżnicowanie inwestycji
bezpośrednich, nowoczesnej techniki i technologii wynika z
nakładów środków finansowych przeznaczonych przez dane kraje
na B+R.

W tym zakresie zajmujemy
przedostatnie miejsce w Europie (tylko przed Bałkanami).

WYKŁAD 4

PIENIĄDZ ŚWIATOWY I MECHANIZMY
ROZLICZEŃ MIĘDZYNARODOWYCH

Według ekonomistów: dolar

pieniądz światowy -
każda waluta wymienialna

od momentu wstrzymania
wymienialności dolara na złoto dolar przestaje pełnić
podstawową funkcję. Pieniądzem światowym jest więc samo
złoto.

Pierwszą formą rozliczeń
międzynarodowych, która jest rezultatem stosunków
gospodarczych danego kraju z otoczeniem jest forma dewizowa,
która dokonuje się dzięki wszelkim świadczeniom płatniczym
występującym w skali międzynarodowej. Są to więc wszelkiego
rodzaju papiery wartościowe łącznie z pieniądzem używanym do
form zapłaty, czy uregulowania należności, czy rozbieżności
finansowych. Dewizowa forma rozliczeń pozwala na uzyskanie
pełnych korzyści z wymiany międzynarodowej racjonalne
rozszerzenie zagranicznych stosunków gospodarczych (ZSG) w tym
kierunku, aby zapewniały największą rentowność. Z biegiem
czasu pojawiają się kolejne formy rozliczeń rozliczenia
bezdewizowe (stosunki dwustronne lub wielostronne,
międzynarodowe)

Rozliczenia bezdewizowe
(RBd) - jest to forma powszechna i wygodna, używana w
większości krajów świata a szczególnie zauważalna w
gospodarkach posiadających waluty częściowo wymienialne lub
nie wymienialne w ogóle. RBd polega na tym że w transakcji
międzynarodowej nie bierze udziału pieniądz a wymiana
dokonywana jest w formie naturalnej towar za towar (wymiana
barterowa). Podstawowe formy RBd stosowane w praktyce to
transakcje kompensacyjne, clearing dwustronny (bilateralny) i
wielostronny (multilateralny).

I. TRANSAKCJE
KOMPENSACYJNE - polegają na procesie wymiany, w którym dwa
państwa uzgadniają wzajemne dostawy towarów o różnej
wartości. Taki sposób zawierania transakcji nie pozostaje zbyt
wygodny, gdyż rodzi negocjacje między państwami nie zawsze
kończące się pozytywnie. Konieczne jest również znalezienie
odpowiednich partnerów oferujących sobie na wzajem atrakcyjne
towary. Dlatego ta forma ogranicza elastyczność wymiany i nie
może rozwijać się na szeroką skalę w gospodarce globalnej.

II. Częściej
stosowanym sposobem prowadzenia wymiany bez użycia dewiz jest
system rozliczeń w CLEARINGU BILATERALNYM (dwustronnym). ta
forma jest najczęstszą formą w stosunkach wzajemnych między
krajami o walutach wymienialnych i niewymienialnych lub w ramach
krajów posiadających nieustabilizowane sytuacje płatnicze.

Zasada rozliczenia
dwustronnego jest to próba uelastycznienia transakcji
kompensacyjnych, dlatego twierdzi się, że jest to szereg
rozłożonych w czasie transakcji barterowych. Podstawą
rozliczeń są dwustronne umowy między dwoma krajami dotyczące
wzajemnych płatności wynikających z bilansu płatniczego.

W każdej umowie
dewizowej określa się:


sumę globalnej
płatności
okres ważności
walutę rozliczenia
sposób postępowania
w przypadku niezbilansowania własnych obrotów.


Poza tym umowy te
zawierają dodatkowe postanowienia dotyczące ilości lub
wartości obrotów kontyngentowych lub rozbieżności płatniczej
między dwoma krajami. Każda umowa obejmuje część handlową
(1) i część płatniczą (2):


obejmuje ilościowa
lub wartościową specyfikację dostaw
określa
sposób rozliczeń umowy handlowej


Na podstawie umowy
bilateralnej większość krajów rozlicza wszelkie obroty
towarowe w ciągu roku lub kilku lat, które dokonuje się
ilościowo lub wartościowo. Wartość wzajemnych obrotów jest
ustalona w umownej walucie clearingowej, która może być
jednostką narodową lub walutą trzeciego kraju. Ważnym
elementem umowy bilateralnej jest określenie sposobu
postępowania w przypadku niezbilansowania obrotów, który
wynika z umowy. jest to istotne, gdyż bardzo często wartość
wzajemnych obrotów pod koniec okresu obrachunkowego nie ulega
zrównoważeniu. W tym celu w umowach bilateralnych stosuje się
kredyt techniczny, który udziela dany wierzyciel. Wysokość
kredytu technicznego jest to określony % wartości wzajemnych
dostaw, ma on na celu utrzymania stabilności wymiany
gospodarczej, aby następowała dalsza współpraca gdyż w
przypadku np. towarów konsumpcyjnych doprowadziłoby to do
bardzo negatywnych sytuacji. Kiedy kredyt techniczny nie
równoważy rozbieżności przystępuje się do definitywnego
rozliczenia między stronami. Wyróżniamy 2 formy w tych
okolicznościach:


tzw. zamrożenie
clearingowe - dodatkowe dostawy dóbr i usług nie
przekraczające 3 - miesięcy
spłata rozbieżności
w dowolnej walucie wymienialnej sprzedaż taka może być
rozliczona dewizowo lub przy pomocy specyficznych
towarów np. ropa naftowa, gaz, atrakcyjne towary o innym
klimacie dojrzewania.


W rozliczeniu bilateralnym
stosuje się wymianę naturalną a niezbędnym warunkiem
sprawnego funkcjonowania takiego systemu jest wartościowe
równoważenie wzajemnych obrotów.

Nie mile widziana jest
duża rozbieżność między eksportem a importem dwóch
współpracujących ze sobą krajów. Ze względu na ograniczenia
postęp w organizacjach nie utrzymał się na stałe a w handlu
międzynarodowym jego miejsce zajęły rozliczenia wielostronne
podnoszące efektywność organizacyjno - finansową. Rozliczenia
2-stronne pobudzały inflację w gospodarce całego świata,
gdyż chwilowo wolne środki pieniężne, importerzy i
eksporterzy wykorzystują w pierwszej kolejności. Ponadto w
rozliczeniach dwustronnych dochodzi do współpracy a nawet grupy
towarowej, które z rachunku ekonomicznego można było nabyć w
innych krajach. Zmodyfikowaną i bardziej rozwiniętą formą
rozliczeń bezdewizowych jest:

III. CLEARING
WIELOSTRONNY

Ten sposób rozliczeń jest
swoistą formą terytorialną, podmiotową ograniczonych
rozliczeń dewizowych. Forma wielostronna różni się od
2-stronnego tym, że umowa na podstawie której dokonuje się
rozliczeń podpisywana jest przez więcej niż dwa kraje a obroty
nie muszą się wzajemnie bilansować. Na mocy tej umowy
nadwyżki uzyskane z jednym krajem mogą pokrywać deficyt w
stosunkach z pozostałymi sygnatariuszami w umowie. Rozliczenie
wielostronne sugeruje, że dany kraj powinien zachować
równowagę nie indywidualną lecz z wybrana grupą krajów, z
którymi najczęściej są ugrupowania integracyjne. Rozliczenia
wielostronne w clearingu są dużo korzystniejsze od rozliczeń
2-stronnych, gdyż przyczyniają się do wzrostu racjonalności
gospodarowania, pogłębiają proces specjalizacji a zapewniają
możliwość wyboru dostawcy lub odbiorcy danej grupy towarowej,
szczególnie o niższej jakości lub po wyższych cenach, co
okazuje się niemożliwe w rozliczeniu dwustronnym. Kolejną
zaletą rozliczeń wielostronnych jest wzrost znaczenia waluty
rozliczeniowej, która nie pełni już funkcji wyłącznie
technicznych ale może spełniać rolę pieniądza
międzynarodowego na całym obszarze, którą objęta jest umowa.
Można wreszcie uznać, że przejście do wielostronnych
rozliczeń dewizowych zmusza do regularnych płatności
dewizowych słusznie uważanych za najwygodniejszy i
najefektywniejszy sposób rozliczeń międzynarodowych a
potwierdza to próba wprowadzenia wspólnej waluty w UE od 1999
roku pod nazwą �EURO" mająca być ukoronowaniem całego
procesu pogłębiania współpracy gospodarczej a z biegiem czasu
może otworzyć szansę do głównego jądra europejskiego nowych
krajów takich jak: Polska Czechy, Słowacja, Węgry. Warunkiem
rozliczeń wielostronnych jest prawidłowe funkcjonowanie i
relacje pieniędzy krajowych w stosunku do zagranicy, który
reguluje najważniejszy problem pieniądza światowego a jest nim
polityka kursu walutowego.

WYKŁAD 5

SKUTECZNOŚĆ ROZLICZEŃ
MIĘDZYNARODOWYCH

Problem pieniądza
światowego, jego skuteczność w funkcjonowaniu w gospodarce,
którego forma rozliczeń są kursy walutowe.

Rezultat wymiany towarowej
zależy nie tylko od czynnika ekonomicznego ale skuteczność
oddziaływania określonych przepisów wynika z relacji która
zależy od ceny pieniądza krajowego. Kurs walutowy - cena
pieniądza krajowego wyrażona w walucie zagranicznej.

Rezultaty rozliczeń
międzynarodowych zależą od wymienialności waluty a
skuteczność od wielkości kształtowania się kursu walutowego.
Aby skuteczność rozliczeń międzynarodowych była wysoka musi
być odpowiednia relacja między waluta jednego i drugiego kraju.
Niezbędne jest wprowadzenie kursu walutowego dla prawidłowego
wyrażenia ceny pieniądza zagranicznego w walucie krajowej (i na
odwrót). Problem komplikują bariery (rozbieżność, odchylenia
kursów walutowych)

miernik wartości

środek tezauryzacji 4
funkcje pieniądza, aby mógł pełnić funkcję pieniądza

środek płatniczy
światowego

Kursy walut z przyczyn
ekonomicznych (cykl koniunkturalny) i pozaekonomicznych (wojny,
klęski, nieurodzaje) mogą się. Zmienić. Ceny i relacje
środków płatniczych mogą ulegać zmianie. Granice tych
rozbieżności są obwarowane 2 punktami, które nazywamy
złotymi punktami dewiz. Jest to górna i dolna granica do jakiej
może odchylić się waluta 1 -go kraju w stosunku do waluty
zagranicznej (na wykresie -x-) np. kurs dolara do marki gdy 1$ =
1, 1862 DM czyli jest to dopuszczalna rozbieżność, aby nie
dopuścić do zachwiania waluty i amerykańskiej i niemieckiej.
Był czas gdy 1$ =2, 9 DM lub też 1$ = 1, 26 DM (pod koniec 80
roku) Wynikało to z nadwyżki importu. i. waluta została
zagrożona. W tym czasie największymi posiadaczami dewiz na
świecie były Niemcy, Japonia, co wynikało z nadwyżki eksportu
nad importem. Wówczas ropa podrożała o 400 % (Japonia
sprowadza aż 60 % ropy, głównie z Ameryki). To spowodowało
wzrost kursu marki w stosunku do dolara. Do pewnego czasu każdy
kraj pozwala na rozbieżności w stosunku do waluty innego kraju,
ale w tych okolicznościach złote punkty dewiz między DM, $ i
japońskim jenem nie zostały naruszone. Gdy zostaje złamany
złoty punkt dewiz dany pieniądz traci swój parytet i staje
się pieniądzem niepełnowartościowym (niewymienialnym) a
często nawet zwykłym biletem odpowiedniej instytucji finansowej
(np. Polska).

Gdy następuje wzrost
czy poprawa kursu walutowego kraju w stosunku do zagranicy mamy
do czynienia z rewaloryzacją gdy jest na odwrót pieniądz ulega
dewaluacji.

Granica rozbieżności
kursu walutowego mogą zostać obwarowane specyficznymi
okolicznościami i sytuacjami, gdyż przez formy manipulowania
kursem walutowym, który można sztucznie obniżać lub
podwyższać mamy możliwość wyboru i kontynuacji wybranej
przez nas polityki zagranicznej. 1$ = 2, 9 DM - dla gospodarki
niemieckiej był korzystny eksport towarów, nie eksportując
kapitału 1$ = 1, 26 DM - zapomina się o sprzedaży towarów za
granicę, jak największą ilość kapitału niemieckiego do USA
lub tam gdzie płacimy $.

Gdy występuje odpowiednia
relacja kursu jednej waluty do drugiej to dany kraj ma
możliwość wyboru korzystniejszej dla siebie polityki
zagranicznej (albo inwestycje zagraniczne albo eksport towarów).
Taki manewr sztucznego zaniżania kursu walutowego był w
Niemczech po II Wojnie Światowej -rozbudowa przemysłu i
postawienie gospodarki na nogi -tzw. � cud nad Łabą " Taka
sytuacja była w gospodarce japońskiej.

Z Japonii wzór wzięła
Korea i kraje tygrysie. Pieniądz - � n " -ty zmysł
człowieka, który decyduje o rezultatach gospodarki regionalnej.
- za niego można zrobić wszystko.

W Polsce o tym procesie
zapomniano.

Kurs walutowy - liczba
mówiąca ile jednostek waluty danego kraju trzeba zapłacić za
jednostkę walutową w innym kraju, gdyż jest to cena waluty
zewnętrznej wyrażona w walucie krajowej lub odwrotnie.

Oprócz kursu walutowego
jest kurs dewizowy.

Kurs dewizowy -
wyrażona w walucie krajowej cena jednostki waluty zewnętrznej
przy zakupie dewiz opiewających na tę walutę.

Kurs walutowy jest
pojęciem szerszym niż kurs dewizowy.

W zależności od sposobu
ustalania kursu wyróżniamy:

kursy urzędowe czyli
oficjalne, ustalane przez odpowiednie organizacje, najczęściej
bank centralny a w specyficznych okolicznościach nawet giełdy
pieniężne

kursy prywatne - oparte na
faktycznie dokonywanych transakcjach, niekoniecznie ustalane
urzędowo lecz publikowane w prasie lub w biuletynach bankowych

W zależności od
skali amplitudy wyróżniamy 3 rodzaje kursów:


kurs sztywny -
ustalany przez oficjalny organ państwowy nie podlega
wahaniom i utrzymuje się na niezmienionym poziomie, mimo
czynników ekonomicznych czy politycznych
kurs stały -
(stabilny) ulega zmianie w skutek fluktuacji popytu,
podaży, jednak jego granice są ściśle określone
kurs zmienny -
(płynny) kształtuje się jedynie pod wpływem
czynników rynkowych a wahań jego nie ograniczają
przepisy prawno-administracyjne


W zależności od
zakresu stosowania wyróżniamy 2 rodzaje kursu walutowego:


kursy jednolite - kurs
liczony jest na takim samym poziomie mimo zmian warunków
ekonomicznych i poza ekonomicznych
kurs zróżnicowany -
jego poziom zależy od rodzaju transakcji, podmiotu
zawierającego transakcję lub geograficznego kierunku
wymiany


W transakcjach handlowych
kurs walutowy danego kraju może być wyższy niż płatnościach
niehandlowych (w sytuacjach turystyki międzynarodowej).

Należy odpowiedzieć na
podstawowe pytanie � kiedy stosuje się poszczególne rodzaje
kursów?", które wynika z wymienialności lub braku
wymienialności waluty. Waluta danego kraju jest wymienialna
gdy istnieje zagwarantowana i nieograniczona swoboda jej wymiany
na walutę zewnętrzną ; niewymienialna gdy istnieje formalny
zakaz jej wymiany, mówi się tu o stosowaniu przez władzę
finansowych ograniczeń dewizowych.

Władza danego kraju
wprowadzając ograniczenia dewizowe przejmuje kontrolę nad
formami rozliczania i wpływają na podmioty gospodarcze do
dodatkowej odsprzedaży lub zakupu zagranicznych środków
płatniczych danemu bankowi po określonym kursie jednolitym lub
zróżnicowanym.

Osoby fizyczne lub prawne
chcące dokonać płatności na rzecz zagranicy muszą uzyskać
od oficjalnych organów zezwolenie na zakup, wywóz a nawet
transfer obcych środków płatniczych. W tym przypadku nie
istnieje swobodny obrót dewizowy a kurs walutowy spełnia
wyłącznie funkcję techniczno-rozliczeniową.

Należy rozróżnić
wymienialność waluty na walutę niewymienialną lub waluty na
złoto. Przed I Wojną Światową przy systemie waluty złotej
istniała nieograniczona wymienialność na złoto. Skończyła
się ona w momencie wstrzymania wymiany na złoto najmocniejszego
środka wymiany na świecie -dolara (1971 r.).

Wymienialność waluty -
zagwarantowana i nieograniczona swoboda konwersji waluty obcej
na walutę krajową, tak rozumianą, aby nie wpływała
negatywnie na proces wymiany towarowo-usługowej podmiotowy
przedmiot a nawet ilościowy, nie była bariera w migracji
kapitału a szczególnie ZIB.

Stały lub zmienny kurs
walutowy można stosować tylko w warunkach wymienialności.
Wymaga to jednolitej polityki zagranicznej.

Czynniki
wpływające na ograniczenia dewizowe:


oprocentowanie
kapitałów krótkoterminowych - może pojawić się
nawet ujemna stopa oprocentowania, która ma na celu
zahamować kapitał zagraniczny, często spekulacyjny i
negatywnie wpływający na nasz bilans płatniczy
wymienialność
kursów walutowych podlega szybkim wahaniom, często są
to momenty w dniu a nawet godziny.


Podstawą określenia kursu
danej waluty był złoty parytet.

Złoty parytet -
ustawowo określona ilość złota w danej jednostce monetarnej
;do 1971 parytet $ = 0, 888 grama złota.

Obecnie pełni funkcję
czysto formalną a podstawą kształtowana się kursu walutowego
jest siła nabywcza danej waluty w stosunku do walut innych
krajów. W warunkach płynnych kursów parytet jest zewnętrznym
i formalnym miernikiem porównania siły nabywczej waluty.

Parytet danej waluty -
podstawa tzw. parytetowego jej kursu, bo kursy wymienialne
oscylują wokół granic czy poziomów.

Nie każda waluta musi
posiadać parytet złoty.

Jeżeli go nie ma -
podstawę wyznaczania kursu centralnego jest kurs walutowy
krajowej w stosunku do innej waluty posiadającej złoty parytet
oficjalnie ustalany przez bank emisyjny.

Złotówka miała parytet
do 1960 r. 0, 222 grama złota.

WYKŁAD 6

ZAGRANICZNA
POLITYKA EKONOMICZNA

ZAGRANICZNA POLITYKA
EKONOMICZNA - ZWANA POLITYKĄ HANDLOWĄ

- państwa w zakresie
działalność obrotu zagranicznego, które przez odpowiednie
narzędzia i środki oddziałowuje na zmianę poziomu eksportu i
importu, strukturę handlu zagranicznego poprawę relacji cen
eksportowych do cen importowych (term of trade) oraz uzyskania
nadwyżki w bilansie handlowym i płatniczym.

Zagr. Polit. Ekonom. - ma
charakter ewaluacyjny gdyż przechodzi z jednej formy w wyższe
przez zastosowanie lub odrzucenie odpowiednich środków czy
instrumentów.

W zarysie historycznym
miała ona potrójny wymiar:

polityka wolnego handlu -
podkreśla konieczność swobody obrotów towarowych ; zakłada
zniesienie ograniczeń i przeszkód w rozwoju handlu
międzynarodowego występujących w formie ceł, polityki celnej,
ograniczeń ilościowych, jakościowych, dewizowych oraz
sztucznych środków popierających eksportu w formie premii i
subwencji dla produkcji i eksportu.

polityka protekcjonizmu - w
odróżnieniu od 1. opiera się na założeniu, że
międzynarodowych stosunkach gospodarczych nie zawsze występuje
zgodność interesów a wręcz przeciwnie gdyż mogą być one
sprzeczne ze sobą ; w tej sytuacji wiele krajów zyskuje
stosując określone polityki handlowe przez ograniczenie
przychodu określonych towarów regulując konkurencję
zagraniczną w stosunku do krajowej,

protekcjonizm gospodarczy -
ma na celu ochronę produkcji krajowej przed konkurencja

zagraniczną, a został
zapoczątkowany w okresie merkantylizmu

Merkantylizm - polityka
ta służyła utrzymaniu aktywnego salda bilansu handlowego przez
ograniczenie importu za pomocą ceł i popieranie wywozu
własnych towarów przy stosowaniu premii i ulg dla producentów
i eksporterów krajowych.

W okresie masowej produkcji
przemysłowej w Wielkiej Brytanii oraz Francji pojawiła się
tendencja do zmiany polityki handlowej. Inicjatorami tych
dążeń byli właściciele ogromnej nadwyżki produkcyjnej
właściwie w tych krajach i ich interesem było zniesienie
nakazów i ograniczenie systemu merkantylistycznego oraz
przejście do polityki wolnego handlu (p. w. h..). Rozwój p. w.
h. Przypadł na lata 1765 -1865. Dokonano wtedy stopniowej
obniżki ceł, ale dotyczyło to wymiany między Wielką Brytania
i Francją. Układ ten pozostał w mocy do1880 r., ale zawierał
klauzulę największego uprzywilejowania i był modelem
liberalizacji handlu międzynarodowego w latach następnych. Już
od 1890 r. Zauważono w Europie i USA powrót protekcjonizmu
przez wprowadzenie taryf celnych. Wprowadzono dużo wyższe cła
w Niemczech, USA, Francji w celu ochrony przemysłu krajowego.
Wyjątkiem była Anglia.

W okresie międzywojennym a
nawet czasach Wielkiego Kryzysu Gospodarczego (1929 - 1933)
zauważono konieczność utrzymania protekcjonizmu w celu ochrony
konkurencji zewnętrznej. Również Keynes wskazywał na
negatywne i pozytywne przejawy protekcjonizmu.

Twierdził on, że są to
ograniczenia w handlu zagranicznym i mogą być jedyną formą
służąca w każdym kraju zdrowej polityki zatrudnienia. Na
skutek sugestii Keynesa ora stosowanej wtedy polityki sterowanej
przez GATT (dziś WTO) pojawiła się mocna koncepcja względem
protekcjonizmu zwana polityką neutralną.

tendencje do liberalizacji
w większości wysoko rozwiniętych krajów przez wprowadzenie
polityki neoliberalnej nie oznaczało powrotu do klasycznej
polityki wolnego handlu, lecz zmusiły tylko do osłabienia
nowych form protekcjonistycznych. Współczesny protekcjonizm
oparty na zasadach neoliberalnych różni się od protekcji lat
30-tych, gdyż ma charakter selektywny. W odróżnieniu od
globalnego, regionalny różniący się od narodowego oraz
pozataryfowy w stosunku do tradycyjnego występującego w formie
taryfy celnej. Polityka protekcjonistyczna przechodziła różne
wzloty i upadki tzn. w miejsce likwidowanych barier taryfowych
pojawiały się zastępcze środki i ograniczenia mające
identyczną skuteczność, a różniące się wyłącznie nazwą
(zamiast polityki celnej pojawia się ograniczenie ilościowe i
jakościowe, które ma takie same skutki)

Rundy Kennedyłego -
występuje z ofertą liberalizacji przepisów celnych między
Starym Kontynentem a gospodarką amerykańską ; ogromne
nadwyżki towarowe w latach 70-tych w gospodarkach azjatyckich,
ich teoretycy a szczególnie Japończycy ostrzegają Europę i
USA, że jeśli przeprowadzona liberalizacja nie będzie
dotyczyła ogromnej nad produkcji, zastosują wobec USA i Europy
Zach. bardzo skuteczny środek protekcjonistyczny - drogę
nowoczesnej technologii. Europejczycy i Amerykanie uginają się
w 1973 r. dochodzi do spotkania na szczycie w Tokio

Runda Tokijska - ma na celu
złagodzić przepisy taryfowe i pozataryfowe w stosunku do
Japonii i sfer wpływów azjatyckich i USA ; Zauważa się
rozbieżności rozwojowe pomiędzy bogatą północą a
południem w Europie, ogrom rozbieżności między północą i
południem a centrum gospodarczym Europy. Granica rozbieżności
nie ulega zmniejszeniu, gdyż z tezy koncepcji gospodarki
światowej rozwój niedorozwoju - bogaci stają się bogatsi, a
biedni stają się biedniejsi, luka rozwojowa powiększa się.
Wtedy budzą się gospodarki krajów peryferyjnych oferujące dla
całego świata najtańszą siłę roboczą, ale produkujący
także największą ilość żywności na świecie. Kryzys
energetyczny lat 70-80 przekształca się w kryzys żywnościowy
i kraje rozwijające się wysuwają tezę, że w ramach wymiany
międzynarodowej polityki neoliberalnej musza zostać
uwzględnione gospodarki peryferyjne. Pociąga to za sobą
kolejną rundę - Rundę Urugwajską.

Runda Urugwajska - dotyczy
liberalizacji artykułów konsumpcyjnych, głównie
rolno-spożywczych między peryferiami a krajami centrum ;
trwała ona blisko 18 lat i miała 8 przystanków tzn.
nadzwyczajnych posiedzeń, gdyż łagodzenie neoliberalizmu nie
przyniosło skutecznych rozwiązań. Ostatecznym efektem
kolejnych rund urugwajskich było utworzenie w 1995 r. kolejnej
organizacji ponadnarodowej - WTO.

WTO - zastąpiła GATT,
który nie mógł sprostać komplikującej się sytuacji
liberalizacji permanentnych stale odradzających się
współczesnych narzędzi parataryfowych i poza taryfowych. Runda
urugwajska nie kończy się rezultatem i dlatego musi powstać
WTO. Obok klauzuli narodowej i klauzuli największego
uprzywilejowania najlepszymi środkami zagranicznymi były cła i
polityka celna.

CŁA - nadawane przez
państwo na towary w momencie przekraczania przez nie granicy,
określonej opłaty.

Jego ciężar w efekcie
ponosi zawsze konsument towaru. Ustawy celne w większości
krajów na świecie nie podaje definicji cła, lecz podają od
czego, w jakiej wysokości, kiedy, przez kogo będzie ono
realizowane czy zapłacone.

Są różne formy ceł i
polityki celnej.

Podział:


cła retorsyjne
cła dyskryminacyjne
cła preferencyjne


Podział z punktu
widzenia sposobu ich ustalania dzielimy je na:


ustalane wartościowo
ustalane ilościowo
kombinowane (mieszane)


Podział:


cła maksymalne
cła minimalne


W ramach liberalizacji
pojawia się kolejna grupa barier utrudniających wymianę -
narzędzia pozataryfowe a polityka wolnego handlu przeszła do
historii.

Do ograniczeń
pozataryfowych zaliczamy:


ograniczenia
ilościowe
ograniczenia dewizowe


Narzędzi
pozataryfowe:


opłaty wyrównawcze
podatek
opłaty wewnętrzne
zarządzenia
skarbowo-podatkowe
polityka kursu
walutowego


Dzisiaj główną rolę
odgrywają bariery (niezlinearyzowane) drogą wspólnej umowy lub
skutecznej organizacji międzynarodowej. Są to:


udział państwa w
handlu międzynarodowym
formalności celne i
administracyjne stosowane przy imporcie
normy stosowane przy
imporcie
ograniczenie poprzez
oddziaływanie cen
pozostałe
ograniczenia w tym narzędzia pośrednie w których
najważniejszą rolę odgrywa kurs walutowy.


Do skuteczności wszelkich
form protekcjonistycznych należy podchodzić bardzo ostrożnie,
gdyż najczęściej stosowaną formułą w polskiej literaturze
jest wyłącznie negowanie protekcjonizmu, bo uważa się, że
cło oraz wszystkie podobne rzeczy trzeba wyeliminować. W
literaturze zachodniej są sugestie, że polityka
protekcjonistyczna ogólnoświatową grą zespołową, której w
100% wyeliminować się nie da. Bariera czy środek taryfowy lub
pozataryfowy likwidowany w dniu dzisiejszym zostaje zastąpiony
analogicznym narzędziem, które się tylko inaczej nazywa a
przynosi taki sam skutek jak instrument poprzedni np.: opłaty
portowe, ilości i jakości sprzedawanych towarów, opakowania,
terminy dostaw.

Protekcjonizm jest
potrzebny, ale w ograniczonym zakresie. Pozytywny protekcjonizm i
eliminacja kombinacji, zmusza producentów do lepszej jakości i
wyklucza manipulowanie złą jakościowo produkcją krajową,
może oddziaływać na politykę i gospodarkę (USA zniosło dla
Polski klauzulę największego uprzywilejowania i możliwa była
zmiana systemu), pomaga on też eliminować manipulowanie kursami
walutowymi, które zauważane były między już nie wybranymi
grupami krajów, ale nawet ugrupowaniami regionalnymi (UE, CEFTA,
EFTA, NAFTA)

UE - Amerykanie nazywają
niedostępną twierdzą europejską, uznać jej działalność
doprowadzić do protekcjonizmu na całym świecie

WYKŁAD 7

INTEGRACJA
GOSPODARCZA

UWARUNKOWANIA I FORMY MIĘDZYNARODOWEJ
INTEGRACJI

Teoria integracji
gospodarczej bez względu na formę, treść, miejsce zostaje
weryfikowana w każdym modelu rozwojowym, ze względu na
zróżnicowania geograficzne, ekonomiczne, polityczne i
kulturowe.

W tradycyjnych ujęciach
integracji gospodarczej przyjmuje się rolę specyficznej siły
gospodarczej działającej na zasadzie " ucieczki naprzód ",
które warunkują jej bezwzględny rozwój. Uważa się, że
każdy krok rozwojowy sprzeczny z założeniem niektórych form
współpracy regionalnej może pociągać następne implikacje,
które potwierdzają o rozwoju lub utrzymaniu tego co zostało
dotychczas osiągnięte. W wyniku uzależnienia ekonomicznego i
wzajemnego dostosowywania struktur gospodarczych i politycznych
miała być osiągnięta droga wstępnej współpracy i
koordynacji ekonomicznej. Nadzieję na wiarygodność powyższego
przebiegu integracyjnego wzrasta gdyż coraz szybciej obserwowano
szybszy rozwój aspektów gospodarczych w stosunku do
niebezpiecznych problemów politycznych. Były nimi:

- pierwsze i tradycyjne
formy współpracy na etapie strefy wolnego handlu, a nawet
ograniczeń taryfowych i integracji globalnej

W strategii powstawania i
kształtowania się integracji sugerowano , że każdej jej
formie wpływającej na wyrównywaniu różnic w rozwoju
pogłębiać będzie międzynarodowy podział pracy, a z biegiem
czasu sprzyjać rezultatom politycznym, które kształtują ład
i porządek na całym Świecie.

Integracji gospodarcza
pogłębia się i przybrała nieodwracalny charakter.

Decydują o niej
takie procesy jak:


zagęszczenie się
powiązań produkcyjnych
pogłębiająca się
współzależność koniunkturalne
komplementarność
gospodarstw


Siły napędowe rozwoju
integracji regionalnej mają też źródło w głównych
tendencjach gospodarki światowej wynikających z
internacjonalizacji życia gospodarczego.

Główne uwarunkowania
integracji zaczynają narastać w etapie internacjonalizacji
produkcji i otwarcia ekonomik narodowych przez odpowiednie
mechanizmy wymiany towarów, usług, kapitału, techniki i
technologii oraz problemy ekologiczne.

Stworzenie skutecznych
mechanizmów regulujących całokształt integracji gospodarczej
w skali światowej są sprawą niemożliwą do realizacji w
zróżnicowaniach politycznych, gospodarczych, społecznych,
kulturowych. Większe możliwości zastosowania znalazła
regulacja ładu i porządku w skali regionalnej, gdyż
gospodarcza i polityczna jednorodność współpracujących
państw może być łatwiejsza w realizacji skutecznych reguł i
głównych zasad na płaszczyźnie międzynarodowej.

Chociaż w skali globalnej
integracja regionalna nie jest rozwiązaniem optymalnym
(zastrzeżenia i nieporozumienia między regionami na Świecie)
UE, NAFTA, CEFTA.

Mimo tych trudności
współprace regionalne zdominowały integrację światową a
regionalizm wyprzedził globalizm, ze względu na bardziej realne
rozwiązania nawet w krajach peryferyjnych i semiperyferyjnych .

Ekonomiczne warunki
postępującego procesu integracji na poziomie związków
makroekonomicznych najbardziej zaowocowały na starym kontynencie
i stanowią one mimo okresowych załamań istotną postawę
kontynuacji integracji instytucjonalnej w różnych formach.

Teoretyczne wyobrażenie
optimum wyraża się w uzyskaniu pełnej lub totalnej integracji
poprzez ustanowienie między krajami członkowskimi Unii
Walutowej i Gospodarczej. Zauważa się tę zależność
wyłącznie na kontynencie europejskim, ale pojawiają się uwagi
i zastrzeżenia, że najbardziej rozwinięta teoria w Europie
przynosi największe rezultaty. Wiele rozwiązań pośrednich lub
odraczanych w czasie świadczą, że teoretyczne aspekty
integracji europejskiej nie znajdują zastosowania w innych
częściach Świata, bo pojawiły się obawy, a nawet
zastrzeżenia co do najwyższych form współpracy europejskich,
którymi ma być zapowiadana na rok 1999 wspólna waluta
europejska (EURO).

Teoretyczne klasyczne
ujęcie integracji gospodarczej przedstawia się w
następujących etapach (fazach):


Faza wolnego handlu
Unia Celna
Wspólny rynek
Unia Gospodarcza i
Walutowa
Integracja totalna
(całkowita)


Pierwszym i najprostszym
jest 1-szy

- likwidacja ceł i
ograniczeń ilościowych. Kraje zachowują autonomię,
zewnętrzną taryfę celną i prowadzą własną niezależną
politykę handlową wobec krajów trzecich (EFTA, CEFTA, NAFTA,
Chiński Obszar Gospodarczy, nowopowstały Obszar Pacyfiku i Azji
Południowo - Wschodniej obejmujący 19-ście krajów)

Kraje tworzące strefę
wolnego handlu mogą ujednolicić cła i wtedy przekształcają
się w Unię Celną.

W tej formie
dominują:


cła dyskryminujące
cła preferencyjne


Unia Celna ujawnia
podwójny charakter na cały handel zagraniczny, bo wywołuje

efekt

efekt kreacji handlu
zagranicznego

Wspólny rynek

wyższa forma integracji

zapewnia zwiększenie
całej taryfy celnej wobec krajów trzecich, ale obejmuje też
swobodę przepływu kapitału i siły roboczej tylko w obrębie
ugrupowania.

Jego efektem są:


mechanizmy wolnej
konkurencji
optymalna alokacja
siły roboczej
rozwój produkcji na
wielką skalę (spadek kosztów)
szybki postęp
techniczny oraz ujednolicenie polityki celnej


Unia Walutowa - obejmuje
oprócz: sfery wolnego handlu, Unii Celnej, Wspólnego rynku,
koordynację polityki walutowej prowadzonej na kraje
członkowskie.

W zakres
koordynacji wchodzi:


wysokość kursów
walutowych
tworzenie rezerw
walutowych
pomoc kredytowa
wprowadzenie
jednolitej waluty europejskiej


Jeżeli na obszarze państw
członkowskich zostaną spełnione warunki Unii Walutowej
ważniejsze dziedziny polityki gospodarczej mogą zostać objęte
skoordynowaną polityką, a władzę ekonomiczną przejmują
organy ponadnarodowe.

Dopiero wtedy można
mówić o Unii Gospodarczej.

Unia Polityczna -
ukoronowanie procesu integracyjnego oznacza koordynację zarówno
polityczną wewnętrzną, jak i zagraniczną całego ugrupowania.


Tę formę nazywa się
totalną lub całkowitą.

Należy odpowiedzieć na
pytanie:

�Do jakiego stopnia
integracji zobowiązują formalne postanowienia zawartych
układów czy kontraktów ?"

Jakie metody realizacji
celów integracyjnych są prawdziwe i z góry przewidywalne ?

W jakim stopniu zawarte w
sformułowaniach układy stanowią struktury instytucjonalne, a
nawet intencje mogą rozszerzać cały proces integracyjny ?

Odpowiedzi na te pytania
wynikają z fałszywie sprawowanych założeń integracyjnych, a
konkretnym przykładem jest punkt stwierdzający, że do
współpracy powinny przystępować kraje o zbliżonym poziomie
gospodarczym.

Założenie to w dniu
dzisiejszym okazuje się absurdalne, a potwierdza to wspaniała
współpraca między USA a Meksykiem, krajami
nowouprzemysłowionymi a gospodarkami peryferyjnymi.

Dlatego przyjmowanie do
Unii Europejskiej nowych krajów powinno być zaktualizowane o
więcej obiektywizmu i założeń gospodarki globalnej.

INTEGRACJA
EUROPEJSKA

�Nie możemy już
dłużej czekać szczególnie na jutro, musimy je sobie sami
stworzyć" - Berger

Chociaż koncepcje
integralne pojawiły się w Europie zachodniej po zakończeniu
1-ej Wojny Światowej, to występująca sprzeczność polityczna
ograniczyła zastosowania rynkowe w praktyce, a proces
jednoczenia Europy okazał się niemożliwy. Pod wpływem
rewolucji naukowo - technicznej punkt ciężkości przesunął
się w kierunku gospodarczym, bo wzrost internacjonalizacji
produkcji prowadził do wiązania ekonomik narodowych z
czynnikami zewnętrznymi. Czynniki te koncentrowały się na
intensyfikacji wymiany międzynarodowej uzupełnianej wywozem
kapitału i pojawiającej się nowej technologii. Zanik
politycznej rywalizacji zlikwidował podział tylko zach.
części kontynentu i uwolnił współpracę ekonomiczną od
polityki strategicznej. Utrzymujący się do końca lat 80-tych
podział stworzył nienaturalną strukturę kontynentu na Wschód
i Zachód gwarantując rozwój współpracy gospodarczej na
całym kontynencie. Głównym generatorem eliminującym nowe
formy współpracy już po 2-ej WŚ. Były aspekty polityczne , a
nawet strategiczne stwarzające w Europie okres tzw. Zimnej
Wojny. Tylko kraje Europy zachodniej przystąpiły do próby
włączenia wzajemnych kompleksów gospodarczych, co ułatwiło
ich gospodarek do wymagań światowych. Z inicjatywy Organizacji
Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OECE) już w 1951 r.
utworzono Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWIS) mającą
profil gospodarczy a jej podstawą był traktat paryski (RFN,
Włochy, Francja, Belgia, Holandia, Luksemburg).

Już w 1954 r. EWWIS
uchwaliła rezolucję programu integracji gospodarczej.
Rozbieżności spojrzenia na integrację spowodowały powołanie
specjalnej komisji pod przewodnictwem Spaaka, który opracował
raport, okazujący się następnie traktatem o utworzeniu
Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG), oraz Europejskiej
Wspólnoty Energii Atomowej. Traktat ten nazwano rzymskim.

Podpisały go:


Francja
RFN
Belgia
Holandia
Luksemburg
Włochy


5-go marca 1957 r. , a
wszedł w życie 1-go stycznia 1958 r. Układ ten zobowiązywał
do powołania wspólnoty, której celem było utworzenie
wspólnego rynku oraz stopniowe ujednolicanie polityki
gospodarczej w ramach całej wspólnoty. Rozwój w ramach
wspólnoty miał doprowadzić do utworzenia jednolitego
mechanizmu gospodarczego i politycznego opartego na mechanizmach
państwowo - politycznych w postaci władzy ponad narodowej.

Realizację tego
celu rozłożono na dwa etapy:


Miał doprowadzić do
wspólnego rynku, tzn. Swobodnego przepływu głównych
czynników produkcji (towarów, kapitału, siły
roboczej).
Jego efektem
miało być osiągnięci Unii Walutowej i Gospodarczej,
poprzez daleko idącą koordynację polityczno
gospodarczą przez instytucje ponad narodowe.


Po szybkim postępie
rozwoju w 1-szym 10-cioleciu i efektach osiągnięcia Unii Celnej
w 1968 r., realizacja 2-go etapu natrafiła na ograniczenia.
Utworzenie Unii Celnej, a następnie eliminowanie wszelkich
przepisów taryfowych okazało się procesem skomplikowanym.
Pojawiły się przeszkody w przepływie siły roboczej, a
głównie migracji kapitału. W 1970 r. odezwała się polityka
rolna.

W styczniu 1978 r. po
ukończeniu okresu przejściowego 6 założycielskich krajów
poszerzyło swoje granice przyjmując do EWG:


Wielką Brytanię
Danię
Irlandię


Rzeczywista realizacja Unii
Gospodarczej miała być dokonana na przełomie lat 70, 80-tych,
a jej program ujęto w planie Wernera. Przyczyną problemów
odroczenia czasowego kolejnych faz integracyjnych były problemy
kredytowe, walutowe, polityki podatkowej, a szczególnie wahań
kursów walutowych. W 3-ej fazie (początek lat 80-tych) miały
być osiągnięte warunki wprowadzenia wspólnej waluty. Cały
proces rozpoczęto od realizacji Unii Walutowej, której podstawy
tworzył system ujednolicania kursów w ramach tzw. węża
walutowego. Jego funkcjonowanie uległo załamaniu w wyniku
kryzysu w połowie lat 80-tych. Ponownie wraca się do niego w
1979 r., bo problemy walutowe były ważnym elementem koordynacji
wymiany towarowej, kapitałowej, technologicznej. Koncepcja i
realizacja Europejskiego systemu walutowego trwa do dzisiaj.
Przejawia się w formie tzw. pogłębiania obecnej Unii
Europejskiej w kierunku wspólnej waluty, gdyż obecna forma
rozliczenia w formie ECU ma być zastąpiona nową walutą
europejską w 1999 r. w formie EURO. Ze względu na
rozbieżności podstawowych parametrów ekonomicznych układ
warunków w byłej EWG przynosi zróżnicowanym gospodarkom nie
tylko same korzyści pojawiły się negatywne oblicza tego okresu
zwłaszcza po przyjęciu do ugrupowania kolejnych krajów:


Grecja
Hiszpania
Portugalia


reprezentujących niższy
poziom gospodarczy. Do 1980 r. główną rolę napędową
spełniały w EWG Francja (aspekty polityczne) Niemcy (aspekty
gospodarcze). Zaangażowanie się potencjału gospodarczego
gospodarki niemieckiej wynikało z sytuacji poza Europejskiej, a
szczególnie pojawiających się mocnych ośrodków gospodarczych
w Ameryce północnej i Azji południowo wschodniej.
Dotychczasowy proces integracji mimo zauważalnych postępów nie
doprowadził do scementowania gospodarek oraz samego ugrupowania
jako całości. Między najważniejszymi elementami
integrującymi występowała nierównowaga. Dalsza harmonizacja
wymagała umocnienia ogniw decyzyjnych mających charakter
ponadnarodowy i wprowadziło to generalną zmianę integracji
już na przełomie lat 80, 90-tych. Już w tym okresie wspólnota
stanęła przed dylematami rozwojowymi, bo pojawiły się
zauważalne problemy, bez eliminacji których dalszy rozwój
ugrupowania byłby ograniczony. Wprowadzono więc następujące
posunięcia mające być fundamentem rozwojowym dalszego etapu
integracji w Europie:


Sfinalizowanie
tworzonego jednolitego rynku wewnętrznego
Zakończenie
rozpoczętej fazy budowy nowych instytucji, które w
ostatecznej formie będą miały charakter wyłącznie
ogólnointegracyjny
Nastąpi odpowiednie
ukształtowanie się stosunków gospodarczych i
politycznych z krajami Europy Środkowej
Nastąpi modyfikacja w
stosunkach z najważniejszymi konkurentami (USA, Japonia)
Wprowadzenie
odpowiedniego stanowiska Wspólnoty wobec Rosji,
wyzwolonych krajów wschodnich, obszarów byłej
Jugosławii Do powyższych procesów Wspólnota
Europejska przystąpiła w połowie lat 80-tych, a
głównymi formami koordynacji były:




jednolity akt
europejski
przekształcenie
stosunków między państwami członkowskimi w
Unii Europejskiej, aby podstawowe reformy
Wspólnoty tzn. Unia Gospodarki, Walutowa, a
następnie Polityczna mogły wejść w życie 1
stycznia 1997 r., lub najpóźniej w 1999 r.
doprowadzenie
do sformułowania wspólnej polityki obronnej




Na międzynarodowej
konferencji w 1985 r. państwa członkowski podjęły decyzję
utworzenia jednolitego rynku wewnętrznego, który miał być
zrealizowany do końca 1992 r. Cel ten osiągnięto. Proces
miał nadrobić zaległe etapy Unii Celnej oraz stworzenie
prawdziwego, wspólnego rynku towarów, usług, kapitałów,
osób. Chociaż Traktat rzymski pozostaje nadal podstawową
formą założycielską to jednolity akt europejski wprowadzi do
niego wiele modyfikacji i korekt. Jego cele ratyfikowano 11
lutego 1986 r. w Luksemburgu i 27 lutego 1987 r. w Hadze, a
zaczął on obowiązywać od 1 lipca 1987 r. Jednolity akt
europejski zawiera nowe elementy na promocję wspólnej
przedsiębiorczości w krajach wspólnoty aż do utworzenia
spółek europejskich. Wg ocen ekspertów utworzenie jednolitego
rynku wewnętrznego miało doprowadzić do wzrostu dochodu
narodowego europejskiej 12-stki w granicach 4,5% do 6,5%
założenia te dla niektórych krajów członkowskich okazały
się nierealne. Nie spełniła ich:


Grecja
Hiszpania
Portugalia


Pojawiły się
stwierdzenia, że głównie korzyści z jednolitego rynku
wewnętrznego i jednolitego aktu europejskiego przypadają
wyłącznie najsilniejszym krajom bądź korporacjom
ponadnarodowym. Obawy wobec europejskiego ugrupowania wyraziła
Japonia, USA którzy stwierdzili, że Wspólnota dąży do
utworzenia z Europy zachodniej �niedostępnej twierdzy" co
spowoduje nawrót tendencji protekcjonistycznych w całym
Świecie. Główne korzyści rozszerzonego rynku Unii
Europejskiej czerpią najmocniejsze gospodarki oraz prężni
dostawcy z krajów trzecich. Poważnymi trudnościami spotkały
się kraje słabsze ( Polska, Węgry, Czechy, Słowacja)

Kolejną grupę problemów
stanowi wprowadzenie w krajach wspólnoty jednolitych norm
technicznych połączonych z podwyższonymi wymogami
jakościowymi co zamykało dostęp na rynki UE wielu
asortymentów i produktów z Europy Środkowej.

Manifestowana z dużą
stanowczością realizacja jednolitego aktu europejskiego, na
podstawie którego powstała UE tłumaczyło się, że obecne
sytuacje międzynarodowe, a nawet europejskie musi opierać się
na zasadzie wzajemnych ustępstw, ale i wzajemnych korzyści.
Były to wskazówki dla Europy Środkowej.

Kolejnym wydarzeniem w
ramach Wspólnoty było wejście w życie Traktatu z Maastricht
który podpisano w grudniu 1991 r. na spotkaniu szefów państw
rządów europejskiej 12-stki. Postanowiono utworzyć UE opartą
na wspólnotach europejskich i wzbogacono o nowe formy
współpracy. W rezultacie 1 stycznia 1993 r. traktat z
Maastricht wchodzi w życie i zostaje zastąpiony traktatem o
Unii Europejskiej.