Insurekcja Kościuszkowska.




Insurekcja
Kościuszkowska.

1 ) sytuacja w jakiej doszło do
insurekcji kościuszkowskiej

2 ) motywacje i cele sił
politycznych zaangażowanych w insurekcję

3 ) przebieg insurekcji i jej
uwarunkowania

4 ) ostateczne rezultaty

ad.1 Pozostawienie nawet mocno
okrojonego państwa i nie w pełni suwerennego państwa w dalszym
ciągu budziło niepokój w kręgach władzy w Petersburgu , a
jednocześnie wpływowe siły na dworze petersburskim ( Płaton
Zubow i jego koteria ) chciały kosztem następnego rozbioru
zrealizować osobiste korzyści. Oficjalnie motywowano to w ten
sposób , że utrzymywanie resztek Rz. P. nie ma sensu , że
trzeba będzie bronić tego państwa przed Prusami bądź
Austrią oraz , że nawet konieczność podzielenia się z
Prusami nowymi nabytkami terytorialnymi nie będzie zagrożeniem
dla rosyjskiej racji stanu, bo Austria i Prusy są zbyt
skłócone by wspólnie zagrozić Rosji. Koteria Zubowa wręcz
parła do tego , by sprowokować Polaków do jakiegoś
wystąpienia zbrojnego , które z łatwością będzie można
stłumić , zaś stłumienie uzasadni likwidację państwa , a
przy okazji będzie można ujawnić struktury oporu , zaś przy
likwidacji państwa będzie można obdzielić zasłużonych
majątkami , gratyfikacjami , posypią się odznaczenia i awanse.
(W tym czasie na dworze petersburskim ścierały się dwie
orientacje: 1 związana z rosyjskim ministerstwem spraw
zagranicznych, utrzymywała, że Polskę należy zachować jako
państwo buforowe, albowiem kolejne rozbiory wzmocnią Austrię i
Prusy . Zwolennicy Zubowa (II orientacja) twierdzili, że Rz. P.
utrzymać się nie da,będzie to bezustannie źródło
konfliktów podsycanych przez Prusy. Początkowo przewagę miała
I orientacja reprezentowana przez Ambasadora Siewiersa, który
twierdził, że jeśli Polacy będą należycie posłuszni i
spełnią życzenia imperatorowej (legalizacja sejmu rozbiorów)
to wówczas mogą liczyć na nienaruszalność dotychczasowych
granic, a nawet na możliwość wciągnięcia do współpracy
niektórych przedstawicieli obozu patriotycznego. W zasadzie
misja Siewiersa skończyła się w grudniu 1793 r. a jego miejsce
zajął ambasador Igelstrom)

W miejsce Sieversa , który był
zwolennikiem utrzymania resztek Rz. P. w grudniu przysłano
nowego ambasadora - Otto Igelstrom.

Ambasador ten świetnie pasował
do zamierzeń Zubowa. Brutalny , tępy , rabuś mienia Rz. P.
wywoływał nastroje największej nienawiści. Jego rządom
towarzyszyły aresztowania , gwałty , rabunki , jednocześnie
rozbudował system policyjny , lekceważył króla , poniewierał
dygnitarzami Rz. P. Jednocześnie w tym samym czasie Austria i
Prusy z powodu klęsk poniesionych we Francji zaproponowały
Rosji nowy rozbiór. Znajdująca się w Saksoni emigracja z H.
Kołłątajem i Potockimi trafnie przewidywała , że celem
polityki rosyjskiej jest likwidacja państwa. Jedynym
sojusznikiem w sprawie Polski mogła być tylko rewolucyjna
Francja. Do Francji został wysłany generał Tadeusz
Kościuszko. Kościuszce owszem konwent ( fran. zgromadzenie )
nadał tytuł honorowego obywatela , ale w praktyce Kościuszko
nie uzyskał najmniejszej obietnicy poparcia sprawy polskiej.
Sytuacja Kościuszki w Paryżu była o tyle niezręczna , że
Kościuszko miał raczej poparcie wśród Żyrondystów , a w tym
czasie pełnię władzy mieli już Jakobini. W tym czasie
również w kraju tworzyły się tajne sprzysiężenia. W
Warszawie powstało Towarzystwo Przyjaciół Konstytucji.

ad. 2 Cele tego towarzystwa.

Nadrzędnym celem tego towarzystwa
było odzyskanie pełnej niepodległości i odzyskanie
przynajmniej niektórych utraconych terytoriów. Ale w ramach
tego samego sprzysiężenia wyłoniły się 2 frakcje. Nazwijmy
je umownie: lewica i prawica. Prawica opierała się na
posiadaczach , byli to ludzie związani własnością ,
przywiązani do tradycji. Byli oni przerażeni tym , co działo
się we Francji , nie chcieli rewolucji , chcieli się dogadać z
Rosją,oferując koronę wnukowi carycy Katarzyny - księciu
Konstantemu, planowali insurekcję wymierzoną w Prusy , chcieli
utrzymać monarchię oraz przywrócić Konstytucję 3 maja. Na
wodza przyszłego powstania przewidywali księcia Józefa
Poniatowskiego. Elektorat tego typu to szlachta posesjonaci (
posiada ziemię ) , zamożniejsze mieszczaństwo. 2 frakcja -
lewica była zapatrzona we wzorce rewolucji francuskiej. Chcieli
rozprawić się z winnymi Targowicy , ze sprawcami II rozbioru z
królem na czele , chcieli pozbawić bogatych połowy majątku z
przeznaczeniem na cele publiczne , zreformować stosunki
włościańskie , zmusić wszystkich do udziału w powstaniu , na
przywódcę upatrywali H. Kołłątaja lub generała Józefa
Zajączka. Ich elektorat to grupy budżetowe związane z
państwem , a więc: urzędnicy , oficerowie , było tam trochę
młodzieży no i pewna grupa wolnych zawodów ( adwokaci ,
literaci ). Chcieli oni powstania natychmiast i przeciw wszystkim
zaborcom.

ad. 3 Realizacja , nie tylko tego
programu ale i powstania.

Jeszcze w grudniu 1793 r.
Kościuszko przebywał na terenie woj. krakowskiego i stwierdził
, że pod względem militarnym wszelkie wystąpienie jest bez
szans. W samym sprzysiężeniu dochodziło do zatargu między obu
frakcjami. Prawica chciała odczekać , lewica od zaraz. Na
sprzysiężenie spadły tym czasem aresztowania , ale o dziwo
dotknęły one bardziej przedstawicieli umiarkowania i ugody niż
radykałów. Samo powstanie wybuchło właściwie w sposób
nieplanowany. 12.III.1794 r. brygadier Madaliński zagrożony
redukcją swojego oddziału rozpoczął marsz z Ostrołęki w
kierunku na Kraków. To przyspieszyło wybuch insurekcji. Ze
względu na to , że oddziały rosyjskie by powstrzymać
Madalińskiego opuściły Kraków. 24.III.1794 r. przybył tam
Kościuszko i ogłosił akt powstania obejmując jednocześnie
najwyższą władzę dyktatorską jako naczelnik sił zbrojnych.

24.III.1794 r. Kościuszko
złożył przysięgę na rynku i zapowiedział :

1 ) utworzenie Rady Najwyższej
Narodowej jako rządu powstania , zapowiadał powołanie sądów
kryminalnych dla sądzenia zdrajców , powoływał do broni
wszystkich obywateli od 18 do 28 roku życia.

Kościuszko odwoływał się do
całego narodu rozumianego , jako wszystkie stany społeczne , a
więc również i chłopów.Po raz pierwszy więc usiłowano
walkę o niepodległość państwa połączyć z reformami
dającymi chłopu poczucie obywatelstwa.

4.IV.1794 r. doszło do słynnej
bitwy pod Racławicami. Ważna jest symbolika
Racławic:naczelnika w krakowskiej sukmanie, chłopa, który
"żywi i broni ojczyzny", symbolika kosynierów
zdobywających armaty ,Bartosza Głowackiego. Hasłem insurekcji
była : "wolność, całość, niepodległość."
(insurekcja -cały naród - wszystkie stany)

Bitwa militarnie rzecz biorąc
była bez znaczenia , ale propagandowo i moralnie o kolosalnym
wydźwięku propagandowym. Wszystko zależało od tego , jak
zachowa się Warszawa.

Na początku kwietnia przybył do
Warszawy jeden z najzdolniejszych spiskowców - Tomasz
Maruszewski, udało mu się odbudować organizację spiskową ,
która objęła znaczne grupy społeczne m.in. cechy
mieszczańskie z Kilińskim i Sierakowskim. Organem naczelnym
stała się Rada Cywilna. Spisek objął również oficerów
polskich stacjonujących w garnizonie warszawskim. 17.IV.
rozpoczęła się insurekcja w Warszawie. Walki trwały dwa dni ,
ale zakończyły się zwycięstwem powstańców. Co prawda
spiskiem kierowali ludzie o poglądach lewicowych , jednak na
prezydenta miasta Warszawy ( po zwycięstwie ) wysunięto
Ignacego Wysogotę Zakrzewskiego - nie był to człowiek lewicy ,
ale cieszył się dużą popularnością. Tymczasem Zakrzewski
zręcznie pozbył się lewicy , czyli związku rewolucyjnego.

Zakrzewski zgłosił akces woj.
mazowieckiego do powstania. Ludzie związani z Zakrzewskim weszli
do prowizorycznego rządu - Rady Zastępczej Tymczasowej-organu
władzy w Warszawie. Tymczasem powstanie rozszerzyło się na
Litwę i Żmudź 22 - 23.IV. , przywódcą powstania w Wilnie
został Jakub Jasiński-polski Jakobin. W Wilnie też surowo
rozprawiano się ze zdrajcami ( Targowiczanami ).Tymczasem w
Warszawie przedstawiciele lewicy utworzyli " Zgromadzenie
Obywateli Łączących się ściśle do przedsięwzięcia T.
Kościuszki ". Oni podburzyli tłum , który 8 - 9.V.
demonstrował przed ratuszem domagając się kary śmierci dla
zdrajców i Targowiczan. W przeddzień tych wypadków 7.V.1794 r.
Kościuszko w obozie pod Połańcem wydał uniwersał :

- nadanie chłopom wolności
osobistej

- zniesienie sądowej władzy
panów nad chłopem ( chłop mógł odwoływać się do tzw.
dozorców )

- zmniejszenie o 1/2 pańszczyzny

- zawieszenie pańszczyzny dla
chłopów idących na wojnę

Kwestią chłopską posługiwali
się również Rosjanie , a mianowicie : jak pan był w powstaniu
to chłop mógł ograbić mu dwór.

28.V.1794 r. przybyli do stolicy
Ignacy Potocki , H. Kołłątaj. Kościuszko mianował Radę
Najwyższą Narodową.Stanowiska ministerialne obsadzał po
równo ( 1/2 lewicy , 1/2 prawicy ) Radę Zastępczą rozwiązano
, lewica domagała się rozwiązań radykalnych. Stosowano
retorykę jakobińską ( król na ścięcie ). Pojawiło się
też niezadowolenie społeczne : przednówek , kłopoty z
aprowizacją, wzrost cen na żywność. Do tego dochdziły
klęski militarne na polach bitew.

6.VI. - klęska wojsk polskich pod
Szczekocinami

8.VI. - klęska wojsk polskich pod
Chełmem

16.VI. - wojska pruskie zajęły
Kraków ( w zagrożeniu znalazła się Warszawa )

W takiej sytuacji doszło do
ogólnego wybuchu niezadowolenia. Uważano , że wszystko jest
winą zdrajców i szpiegów.

27.VI.1794 r. - ustawiono
szubienicę , tłum wtargnął do więzień i powiesił kilku
Targowiczan. Kościuszko surowo zareagował na łamanie prawa.
Podejrzewał zresztą pruskich agentów o prowokację. Lipiec to
ciężki okres dla powstania.

21.VII utworzono sąd kryminalny
-wojskowy. Miał on sądzić zdrajców i był opanowany przez
lewicę

13.VII. - doszło do oblężenia
stolicy i trwało ono do początków września , ale zmianie
uległa sytuacja międzynarodowa , a mianowicie nastąpił
przełom w wojnie między Rosją a Turcją i z frontu tureckiego
na front polski spieszyła nowa armia rosyjska pod wodzą
generała Suworowa. W tym samym czasie zostało zdobyte Wilno. Co
prawda powstańcy odnieśli pewne sukcesy. A mianowicie Prusacy
odstąpili od oblężenia stolicy , zaś gen. Jan Henryk
Dąbrowski w pogoni za wojskami pruskimi dotarł w początku
października aż do Bydgoszczy , ale ze wschodu nadciągała
armia Suworowa , zaś w kraju operowała armia pod dowództwem
Fersena. Kościuszko nie chcąc dopuścić do połączenia się
obu armii pod miejscowością Maciejowice,10.X.1794 r. wydał
Fersenowi bitwę , ale bitwa skończyła się klęską i to był
przełom powstania. Kraj był zupełnie wyczerpany , naczelnikiem
został Tomasz Wawrzecki - człowiek poczciwy , ale bez
autorytetu. Jakobini chcieli radykalizacji powstania. Natomiast
król , który cały czas podczas powstania pozostawał w cieniu
zaczął namawiać do pertraktacji z Rosjanami. Nastąpiło też
załamanie się nastrojów. Zaś 9.XI. wojska Suworowa
przeprowadziły szturm Pragi ( dzielnica Warszawy ). Suworow by
zachęcić swoich żołnierzy do największego poświęcenia ,
zezwolił na to , aby na 48 godzin Praga znalazła się na łasce
i niełasce żołnierzy ( robią co chcą ) - rzeź Pragi.
Pozostali mieszkańcy miasta widząc co się dzieje pospieszyli z
kapitulacją. Jeśli chodzi o armię polską to 16.XI. pod
Radoszycami nastąpiło rozproszenie się armii , zaś w 1795 r.
w wyniku kolejnych umów rozbiorowych nastąpił III i ostateczny
rozbiór Polski.

REZULTATY POWSTANIA :

Zmobilizowano 50 tyś. regularnej
armii i 55 tyś. pospolitego ruszenia. Brakowało kadry
dowódczej, Kościuszko geniuszem militarnym nie był.Polityka
powstańcza opierała się na nierealnych założeniach. Oferta w
stosunku do chłopów nie przekonywująca, nieuwzględniająca
chłopskiej świadomości. Wśród niektórych historyków panuje
przekonanie, zresztą dość dobrze udokumentowane, że powstanie
było zgodne z rosyjską racją stanu.Pozwalało na likwidację
państwa polskiego, uzasadniało represje.