Urlop wypoczynkowy
Komu przysługuje urlop?
Tylko osobom zatrudnionym na podstawie umowy o prace, powołania, wyboru, mianowania, spółdzielczej umowy o pracę. Osobom
wykonującym umowę zlecenie lub o dzieło urlop nie przysługuje. Strony takiej umowy mogą co prawda zawrzeć porozumienie
przyznające zleceniobiorcy uprawnienie do dni wolnych. Nie jest to jednak urlop wypoczynkowy.
Prawa do płatnego i udzielanego co roku urlopu nie mo\
na się zrzec (choćby pracodawca bardzo tego chciał).
Plan urlopów
Ustala go pracodawca uwzględniając wnioski pracowników oraz to, aby zapewnić firmie normalny tok pracy. Nie w ka\
dej więc
sytuacji będzie brał pod uwagę sugestie pracownika co do terminu wypoczynkowego. Pracodawca jest natomiast związany
wnioskiem pracownika o urlop w dwóch sytuacjach:
" w przypadku pracownika młodocianego, któremu nale\
y udzielić urlopu na jego wniosek w okresie ferii szkolnych,
" w przypadku pracownicy, która chce wykorzystać urlop wypoczynkowy bezpośrednio po urlopie macierzyńskim (dotyczy to
tak\
e ojca, który korzysta z urlopu tzw. "tacierzyńskiego").
Nale\
y pamiętać, \
e 4 dni urlopu na \
ądanie pracownik mo\
e wziąć w ka\
dym terminie, nie będąc związany planem
urlopowym.
Przedawnienie
Urlop z roku poprzedniego nale\
y wykorzystać najpóz
niej do końca kwartału następnego roku kalendarzowego. W pierwszym dniu II
kwartału, czyli 1 kwietnia, pracownik ma ju\
roszczenie o udzielenie urlopu za rok poprzedni. Od tego dnia zaczyna bieg trzyletni
okres przedawnienia roszczenia o urlop. Pamiętaj, \
e po 3 latach udzielenie zaległego urlopu będzie ju\
zale\
ało tylko od dobrej woli
pracodawcy!
Dzielenie urlopu
Urlop mo\
na podzielić na części, ale wyłącznie na wniosek pracownika. Je\
eli pracodawca podzieli urlop pracownikowi
samodzielnie, to narusza prawo. Z kolei pracodawca nie musi uwzględniać wniosku pracownika o podzielenie urlopu i mo\
e udzielić
go w całości. Je\
eli pracownik chce urlopu w częściach, to przynajmniej jedna z tych części powinna obejmować 14 kolejnych dni
(łącznie z niedzielami, świętami, dniami wolnymi od pracy w pięciodniowym tygodniu pracy).
4 dni na \
ądanie
W ka\
dym roku kalendarzowym pracownikowi wolno skorzystać z 4 dni tzw. urlopu na \
ądanie. Pracodawcę wystarczy powiadomić
najpóz
niej w dniu jego rozpoczęcia. Sposób powiadomienia pracodawcy mo\
e być dowolny: ustnie, telefonicznie, e-mailem, sms-em,
i to nawet tu\
przed rozpoczęciem pracy. O taki urlop pracownik mo\
e wystąpić kiedy zechce, a pracodawca nie mo\
e go mu
odmówić. Limit 4 niewykorzystanych dni nie przechodzi na następny rok (to znaczy, \
e nie ma mowy o kumulacji i na przykład 8
dniach urlopu na \
ądanie). W nowym roku pracownikowi ponownie przysługują 4 dni.
Ile urlopu?
Pracownikowi przysługuje urlop wynoszący:
" 20 dni - jeśli jest zatrudniony krócej ni\
10 lat
" 26 dni - jeśli jest zatrudniony dłu\
ej ni\
10 lat
Niektórzy pracownicy mają prawo do dodatkowych urlopów (sędziowie, prokuratorzy, pracownicy naukowi PAN, nauczyciele,
stra\
acy itd., tak\
e niepełnosprawni)
Od czego zale\
y wymiar urlopu?
Do okresu, od którego zale\
y wymiar urlopu, zalicza się przede wszystkim okresy zatrudnienia - sumuje się je  uwzględnia się
zatrudnienie u wszystkich pracodawców. Na wymiar urlopu wypoczynkowego mają wpływ wliczane do niego okresy nauki.
Pracodawca uwzględnia:
" 3 lata - dla szkoły zasadniczej
" 4 lata - dla średniej szkoły ogólnokształcącej
" 5 lat - dla średniej szkoły zawodowej. Średniej szkoły zawodowej dla absolwentów zasadniczych szkól zawodowych
" 6 lat - dla szkoły policealnej
" 8 lat - dla szkoły wy\
szej (tak\
e dla tych, którzy otrzymali dyplom licencjata)
Okresów edukacji nie sumuje się. "Repetowanie  tak\
e nie pomaga w powiększaniu urlopu. Je\
eli pracownik jednocześnie uczył się i
pracował to zalicza mu się albo okres zatrudnienia, w czasie którego pobierał te\
naukę, albo okres edukacji w zale\
ności od tego, co
jest dla niego korzystniejsze. Pracodawca uwzględnia okres nauki dopiero, gdy zobaczy oryginał dyplomu.
Na mocy kodeksu pracy i przepisów szczególnych do okresu pracy, od którego zale\
y nabycie prawa do urlopu, wlicza się równie\

pewne okresy, kiedy pracownik nie pozostawał w zatrudnieniu. Jest nim np. okres, za który pracownik otrzymał od pracodawcy
odszkodowanie w związku ze skróceniem okresu wypowiedzenia. Z kolei niektóre okresy wlicza się tylko do wymiaru urlopu, a nie
do okresu zatrudnienia, od którego zale\
y nabycie prawa do urlopu (czyli wydłu\
ają urlop ale nie sta\
pracy). Jest takim okresem -
czas pobierania zasiłku dla bezrobotnych.
Je\
eli pracownik ponad miesiąc nie wykonywał pracy, bo przebywał np.:
" na urlopie bezpłatnym
" urlopie wychowawczym
" odbywał zasadniczą słu\
bę wojskową
" odbywał karę pozbawienia wolności
...to trzeba mu zmniejszyć wymiar nale\
nego urlopu. Pracownik nie ma zatem prawa do urlopu wypoczynkowego za okresy tych
nieobecności, je\
eli przekroczyły one miesiąc w danym roku. Gdyby trwały krócej, to nie mają wpływu na wymiar urlopu. Je\
eli te
okresy obejmują części miesięcy to nale\
y je zsumować (bo przy proporcjonalnym obni\
eniu urlopu za miesiąc uwa\
a się łącznie 30
dni).
Jak wyliczyć urlop?
Zasada jest taka: pracownik dostanie urlop na te dni, które są dla niego dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu
pracy w wymiarze godzinowym, który odpowiada dobowemu wymiarowi czasu pracy w danym dniu.
Przy ustalaniu wymiaru najczęściej jeden dzień urlopu odpowiada 8 h pracy. Niektórym pracownikom przysługuje na podstawie
odrębnych przepisów (innych ni\
kodeks pracy) ni\
sza norma dobowa. Np. osobom niepełnosprawnym o znacznym stopniu
niepełnosprawności przysługuje norma czasu pracy 7 godzin. Więc zamiast 8 godzin x 20 dni (najni\
szy wymiar urlopu) = 160
godzin, u tych niepełnosprawnych dokonamy innego obliczenia: czyli 7 godzin x 20 dni = 140 godzin.
a) Pierwsza praca
Ten, kto podejmuje pierwsze w \
yciu zatrudnienie, w roku kalendarzowym, w którym to nastąpiło, ma prawo do urlopu z upływem
ka\
dego miesiąca pracy w wymiarze 1/12 urlopu przysłuchującego mu po przepracowaniu roku. Czyli debiutant na rynku pracy ma
prawo do urlopu (części urlopu) niejako "zaliczkowo". Ile będzie tego urlopu?
1/12 x 20 dni =1,66 dnia, czyli cały i 2/3 dnia urlopu za ka\
dy miesiąc zatrudnienia.
Je\
eli pracownik pracuje 8 godzin, to dokładne obliczenie urlopu za jeden miesiąc będzie wynosić:
1,66 dnia x 8 godzin = 13,28 godziny. Końcówkę czyli 0,28 mno\
ymy przez 60 minut = 16,8 minuty. Czyli urlop będzie wynosił 13
godzin i ponad 16 minut. Dlaczego tak skomplikowanie? Bo uwaga! Obowiązuje zasada, \
e podejmującym pierwszą prace nie
zaokrąglamy wyniku w górę, tak jak to dzieje się w przypadku innych pracowników.
b) Ilość urlopu dla niepełnoetatowca
I etap - ustalić nale\
y wymiar urlopu
Informatyk zatrudniony na 1/4 etatu (z prawem do 26 dni urlopu). Wymiar jego urlopu będzie wynosił:
1/4 x 26 dni = 6,5 dnia, a po zaokrągleniu (tu zaokrąglać mo\
na i nale\
y) będzie to 7 dni.
Uwaga, zaokrąglamy zawsze w górę (nie tylko po przekroczeniu 0,50) i do pełnego dnia (czyli np. 16.25 do 17 dni).
II etap - teraz trzeba obliczyć, ile za te dni pracownik otrzyma godzin urlopu. Przysługujący mu wymiar urlopu ustalony w I etapie
nale\
y przeliczyć na godziny.
7 dni x 8 godzin = 56 godzin urlopu.
III etap - nale\
y ustalić, w jakie dni informatyk pracuje, bo urlopu udziela się tylko na dni jego pracy i tylko na tyle godzin, ile tego
dnia musiałby pracować.
Je\
eli więc niepełnoetatowiec pracuje po 2 godziny dziennie i poprosi o urlop np. na trzy dni swojej pracy, to z jego puli (56 godzin)
odpisuje się 6 godzin (2 godziny x 3 dni). Pracownikowi pozostanie w tym przypadku 50 godzin urlopu. Gdyby chciał otrzymać cały
urlop czyli 56 godzin, to poza firmą przebywałby 28 dni - 56 godzin : 2 godziny (bo tyle pracuje ka\
dego dnia) = 28 dni.
A gdyby nasz informatyk właśnie otrzymał znaczny stopień niepełnosprawności, to ten przykład wyglądałby tak:
W I etapie: 1/4 x 26 dni = 6,5 dnia => 7 dni
W II etapie: 7 dni x 7 godzin (bo tyle wynosi dzień pracy niepełnosprawnego ze znacznym stopniem niepełnosprawności) = 49
godzin.
Nale\
y jednak pamiętać, \
e obliczenia wyglądałyby w tym przypadku nieco inaczej po doliczeniu 10 dni urlopu dodatkowego (czyli
takiego, który przysługuje osobom ze znacznym stopniem niepełnosprawności), ale w tym przypadku taki urlop otrzyma po roku od
uzyskania orzeczenia o niepełnosprawności.
Dla zobrazowania prześledz
my drugi przykład. Pracownik ze znacznym stopniem niepełnosprawności (posiada je od dawna) i 8-
letnim sta\
em pracy, pracuje na 1/2 etatu. Ma prawo do 1/2 x 30 dni urlopu (20 dni urlopu + 10 dni urlopu dodatkowego) = 15 dni
15 dni x 7 godzin (dobowa norma czasu pracy) = 105 godzin urlopu.
c) Urlop dla zatrudnionych na dwóch etatach
Przy takim zatrudnieniu z ka\
dego etatu przysługuje odrębny urlop wypoczynkowy. Jest on liczony oddzielnie dla ka\
dego stosunku
pracy. Je\
eli jest to zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy, to urlop ustala się proporcjonalnie do jego wymiaru czasu pracy.
Przesunięcia terminu urlopu
To jest sytuacja, gdy pracownik nie wyjechał jeszcze na urlop, choć ma zgodę pracodawcy na jego wykorzystanie. O przesunięcie
terminu mo\
e wnioskować pracownik podając wa\
ne przyczyny. Ale to pracodawca ocenia czy podstawa zmiany daty urlopu jest
wa\
na. Tylko w czterech przypadkach pracodawca jest zobowiązany do przesunięcia urlopu:
1. czasowa niezdolność do pracy z powodu choroby
2. odosobnienie w związku z chorobą zakaz
ną
3. odbywanie ćwiczeń wojskowych albo przeszkolenia wojskowego przez czas do trzech miesięcy
4. urlop macierzyński.
Pracodawca musi pamiętać, \
e nie mo\
e udzielić urlopu pracownikowi niezdolnemu do pracy, nawet jeśli ten się zgodził. Czy
pracownik po zakończonym zwolnieniu lekarskim automatycznie otrzyma przeło\
enie terminu urlopu? Nowy termin pracownik musi
ustalić z pracodawcą.
Prawo do przesunięcia terminu urlopu ma tak\
e pracodawca, ale tylko w przypadku, gdy istnieją szczególne potrzeby pracodawcy i
gdy mo\
e je wypełnić tylko pracownik wybierający się na urlop. W zasadzie wówczas pracodawca winien pokryć koszty związane z
przesunięciem terminu urlopu.
Odwołanie z urlopu
To sytuacja, gdy urlop ju\
trwa. Przyczyn odwołania kodeks pracy nie precyzuje, niemniej muszą być wa\
ne. Pracodawca, który
wezwał pracownika z urlopu wypoczynkowego, musi zwrócić mu koszty bezpośrednio związane z odwołaniem. Do takich kosztów
nale\
ą wykupione wycieczki, koszty podró\
y powrotnej (jeśli stanowią dodatkowy wydatek), zapłata za niewykorzystany pobyt w
hotelu, kwaterze prywatnej (o ile nie zostanie zwrócona przez organizatora wypoczynku). Gdyby okazało się, \
e wraz z odwołanym
pracownikiem z urlopu musi wrócić jego rodzina, tak\
e obcią\
a to pracodawcę, o ile członkowie rodziny pracownika nie mogli dalej
wypoczywać samodzielnie.
Uwaga! Zwrot tak, ale po przedstawieniu dowodów ich poniesienia (bilety, rezerwacje).
Pracownik na wezwanie pracodawcy musi się stawić, inaczej nara\
a się na rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia w trybie
dyscyplinarnym. Jeśli się ju\
do pracy stawi, to nie jest ju\
chroniony przed wręczeniem wypowiedzenia. Wypowiedzenia nie wręcza
się w trakcie trwania urlopu. Nie mo\
na wezwać jednak pracownika tylko po to, by dać mu wypowiedzenie. Sąd pracy uzna to za
sprzeczne z zasadami współ\
ycia społecznego.
Pracodawca mo\
e odwołać pracownika z urlopu nawet kilkakrotnie, ale musi pamiętać o zwrocie kosztów.
Ile za urlop?
Za czas urlopu pracownik powinien otrzymać pensje jak najbardziej zbli\
oną do tej, którą by zarobił, gdyby w tym okresie pracował.
Poniewa\
czasem jest to trudne, stosuje się metodę uśredniania zmiennych składników płacy z 3 lub 12 miesięcy (12 miesięcy wtedy
bierze się pod uwagę, gdy występują znaczne wahania)
Nie wlicza się:
1. jednorazowe wypłaty za konkretne osiągnięcia- nagroda uznaniowa
2. nagród jubileuszowych
3. wynagrodzenia za urlop i czas innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy
4. nagrody roczne, udział w zyskach
5. odpraw rentowych i emerytalnych
6. wynagrodzenia i odszkodowania w razie rozwiązania stosunku pracy
7. ekwiwalentu pienię\
nego za urlop
8. wynagrodzenia za gotowość do pracy i tzw. "przestojowe"
9. wynagrodzenia radcy prawnego z tytułu zastępstwa sądowego
10. wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy w związku z chorobą
A co z premiami? Uwzględnia się czy nie? W jednym wyroku Sąd Najwy\
szy zakazał wliczać premie uznaniową, w innym SN uznał,
\
e premie o ile mają charakter periodyczny (powtarzalny, okresowy) wlicza się do wynagrodzenia urlopowego.
Składniki zmienne (czyli takie, których wysokość nie jest znana z góry) uwzględnia się za okres nie dłu\
szy ni\
miesiąc, w wysokości
uzyskanej podczas 3 lub maksymalnie 12 miesięcy, stanowiącej podstawę wymiaru wynagrodzenia za urlop. Te zmienne składniki to:
" stawki godzinowe, dzienne, tygodniowe, akordowe, prowizyjne
" wynagrodzenie za godziny nadliczbowe
" premie określone jako stały procent od zmiennego wynagrodzenia podstawowego lub jako zmienny procent od stałej płacy
zasadniczej
Je\
eli na urlop idzie nowy pracownik podstawę wymiaru wynagrodzenia za urlop, co oczywiste, nie liczy się uwzględniając 3 lub 12
miesięcy, tylko czas faktycznie przepracowany.
Jak obliczyć podstawę wypłaty za urlop?
" dzieli się podstawę wymiaru przez liczbę godzin faktycznej pracy danej osoby podczas 3 lub 12 miesięcy przyjętych do tej
podstawy
" uzyskaną stawkę godzinową mno\
y się przez liczbę godzin jakie ta osoba powinna przepracować, gdyby nie poszła na urlop
Przykład
Pani Maria w lutym była na urlopie wypoczynkowym 72 godziny. Na jej wynagrodzenie składa się:
- pensja 2700 zł
- dodatek sta\
owy 200 zł
- premia miesięczna (w styczniu 5%, w grudniu 10%, listopadzie 7%)
2900 zł (pensja + dodatek sta\
owy) : 160 godzin roboczych w lutym = 18,13 zł stawki godzinowej
18,13 zł x 72 godziny urlopu = 1305,36 zł (podstawa stałych składników)
Następnie sumuje się kwoty premii z 3 miesięcy = 594 zł
594 zł dzieli się przez liczbę godzin, które kobieta przepracowała przez te 3 miesiące, czyli 504 godziny = 1,18 zł stawki godzinowej.
1,18 x 72 godziny urlopu = 84,96 zł
Razem: 1305,36 zł + 84,96 zł = 1390,32 zł. Tyle pieniędzy za urlop powinna otrzymać Pani Maria.
Składników za okresy dłu\
sze ni\
miesiąc (np. premie kwartalne lub roczne) nie wlicza się do wynagrodzenia urlopowego.
Pieniądze zamiast urlopu
Urlop tylko w naturze. Wyjątek to ekwiwalent pienię\
ny wypłacony, gdy w grę wchodzą następujące sytuacje:
a) rozwiązanie umowy:
" za porozumiem stron
" za porozumieniem pracodawcy lub pracownika
" z upływem czasu, na który zawarto umowę na czas określony lub próbny
" z dniem zakończenia pracy, która była podstawą zawarcia umowy o pracę
b) wygaśnięcie umowy:
" śmierć pracownika
" śmierć pracodawcy
" z upływem 3 miesięcy nieobecności w pracy z powodu tymczasowego aresztowania
Ekwiwalent za niewykorzystany urlop oblicza się prawie tak samo jak wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy. Ró\
nice są
niewielkie. Uzyskaną podstawę wymiaru dzieli się przez specjalny współczynnik (ustala się go dla ka\
dego roku odrębnie)
W 2006 r. oblicza się go tak: 365 dni kalendarzowych - (53 niedziele + 50 sobót + 9 dni świąt wypadających w inne dni ni\
niedziela)
= 253 dni : 12 = 21,083 (współczynnik).
Ekwiwalent dzieli się na 8 godzin, dla niepełnosprawnych przez 7. Uzyskaną stawkę ekwiwalentu za godzinę mno\
y się przez liczbę
godzin niewykorzystanego urlopu.
Przykład
Pracownik ma podstawę wymiaru urlopu = 2613,33 zł
2613,33 zł : 8 = 15,50 zł ekwiwalentu za godzinę
15,50 zł x 96 dni niewykorzystanego urlopu = 1488 zł i tyle powinien otrzymać pracownik
Urlop dla niepełnosprawnych
Osobom niepełnosprawnym o znacznym i umiarkowanym stopniu niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy
w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Prawo do pierwszego urlopu osoby te nabywają po przepracowaniu jednego
roku po dniu zaliczenia ich do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Dodatkowy urlop nie przysługuje osobom,
które mają urlop wypoczynkowy o wymiarze powy\
ej 26 dni (np. nauczyciele) lub mają prawo do dodatkowego urlopu, dłu\
szego
ni\
10 dni. Je\
eli mają prawo do dodatkowego urlopu, krótszego ni\
10 dni, w taki wypadku będzie im przysługiwał właśnie ten 10-
dniowy z racji posiadanego znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności.
Obliczając zaś wymiar urlopu osobom o znacznym i umiarkowanym stopniu niepełnosprawności trzeba pamiętać, \
e ich czas pracy
wynosi 7 godzin.
I to właściwie koniec ró\
nic między urlopami sprawnych i niepełnosprawnych pracowników. W sprawach nieunormowanych
przepisami ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudniania osób niepełnosprawnych ( Dz. U. nr 123 poz. 776 z 2003
roku, z póz
n. zm.) stosuje się kodeks pracy.