Szkice i pomiary w terenie.
1. Umiejętność orientowania się w terenie i posługiwania się mapą jest potrzebne w życiu
codziennym. Ważną czynnością w orientowaniu się jest ustalanie miejsca względem
otaczających przedmiotów, przez podanie między innymi odległości w metrach od tych
przedmiotów. Najszybszy sposób oceny odległości to ocena  na oko , jednak często można
popełniać błędy. Ocenę odległości  na oko przeprowadzamy zwykle na podstawie stopnia
wyrazistości danego przedmiotu. Trzeba jednak pamiętać że dokładność oceny zależy od
trzech czynników:
- od rozmiarów i wyrazistości konturów przedmiotów terenowych,
- od ich koloru w stosunku do otaczającego tła,
- od oświetlenia i przejrzystości powietrza,
Jednak dobra widoczność zależy również od warunków pogodowych, na widoczność pływają
również barwy przedmiotów i teren w jakim występują. Dlatego aby pomiary te były
dokładniejsze zaleca się wykonywanie tabelki niektórych warunków wpływających na ocenę
odległości  na oko .
W jednakowo równym terenie możemy oceniać odległości przez porównanie danej odległości
z typowymi odcinkami terenu (100 m, 200 m czy 300 m). Trzeba jednak pamiętać o dwóch
rzeczach:
-wraz ze zwiększeniem się odległości, wielkości typowego odcinka stopniowo skraca się,
-przecinające ocenianą odległość wgłębienia terenowe pozornie ją zmniejszają.
Dokonaną ocenę  na oko można sprawdzić dwoma sposobami:
-przez porównanie jej z jakimś odcinkiem o znanej długości,
-drogą obliczenia średniej z ocen otrzymanych przez kilku oceniających
Inne sposoby mierzenia odległości:
-Mierzenie odległości krokami. Najpraktyczniej jest kiedy każdy oddzielnie mierzy przeciętną
długość własnego kroku.
-Obliczanie trwania marszu przebytej drogi.
-Obliczanie szybkości rozchodzenia się dz
więku( metoda stosowana rzadziej).
-Określanie odległości za pomocą linijki milimetrowej. Musimy znać w tym przypadku
wysokość lub szerokość przedmiotu, od którego mierzymy odległość.
Rys. 1 Mierzenie odległości za pomocą linijki milimetrowej.
Trzymając w ręce wyciągniętej linijkę odczytujemy ilość milimetrów pokrywających
przedmiot terenowy o znanym wymiarze. Do obleczenia odległości stosuje się wzór:
-Porównywanie trójkątów. Tą metodę stosuje się chociażby do pomiaru szerokości rzeki lub
jeziora.
Rys.2 Sposób pomiaru szerokości rzeki.
Geometria uczy, że dwa trójkąty są przystające między innymi wówczas, gdy dwa boki i kąt
między nimi zawarty jednego trójkąta są odpowiednio równe dwom bokom i kątowi między
nimi zawartemu drugiego trójkąta. Postępując w sposób naszkicowany na rysunku 2 można
dokonać pomiaru rzeki bez przechodzenia przez nią.
-Pomiary przeprowadzane za pomocą lornetki. W jednym z okularów lornetki znajduje się
podziałka wyrażona w tak zwanych tysięcznych. Tysięczna jest to kąt pod jakim widzimy
odcinek jednego metra z odległości 1000 m, czyli tysięczna jest to kąt pod którym widzi się
jedną tysięczną część odległości obserwacji.
Sformułowano wzór na obliczanie odległości za pomocą kątowej wielkości tysięcznej, gdy
znamy wymiary przedmiotów.
D-oznacza szukaną odległość w metrach.
W-znany wymiar przedmiotu w metrach
K-wielkość kątowa przedmiotu
-Mierzenie odległości za pomocą podręcznych przedmiotów, np. ołówek, pudełko do zapałek
itd.
-Mierzenie odległości za pomocą cienia. Pomiar tym sposobem można przeprowadzić tylko w
czasie słonecznego naświetlenia.
 Rys.3 Określenie wysokości przedmiotu wg długości cienia.
Posługując się cieniami można zmierzyć wysokość dowolnych przedmiotów. Pamiętać należy
jednak o jednym, że długość cienia człowieka zależy-w jednym dniu-od kąta nachylenia ziemi
do słońca. Nie można np. cieniem równym 4 krokom posługiwać się przez dłuższy czas. W
zależności od pory dnia długość cienia będzie się wydłużała lub skracała.
Sposoby określenia kątów spadu terenu. Kątem spadu terenu nazywamy kąt pionowy, jaki
tworzy nachylona terenu z płaszczyzną poziomą.
" Dłonią
" Trójkątem
" Linijką milimetrową
" Eklimetrem
2. W przypadku zaistnienia dużych różnic między rzeczywistym terenem a jego mapą
wykonuje się rysunek terenu, czyli jego szkic. Szkic terenu uzupełnia mapę i plany przez to,
że przedstawia niewielki, lecz ważny dla nas odcinek danego terenu w bardzo dużej
podziałce i uwzględnia szczególne cechy i aktualne warunki w czasie działania. Jeżeli pewną
część terenu przedstawiamy na szkicu, tak jak go widzimy to jest to szkic widokowy. W
wypadku gdy poszczególne przedmioty terenowe przedstawiamy za pomocą znaków
topograficznych szkic nosi nazwę topograficznego.
Przed wykonywaniem szkiców powinno się sporządzić podziałkę krokową i metrową, w
jakiej będzie szkic. Każdy szkic musi być wykonany w skali oraz mieć zaznaczony kierunek
północy.
-Wykonywanie szkicu z miejsca.
Udajemy się na brzeg rzeki, gdzie teren po jej drugiej stronie jest dobrze widoczny. Przy
pomocy kompasu ustalamy, że obóz po drugiej stronie rzeki znajduje się w kierunku
północnym od nas. Z lewej kartki szkicownika rysujemy kierunek północy. U góry
wpisujemy skalę, w jakiej szkic ma być wykonany 1:10 000. W dolnej części szkicownika
każdy wyznacza swoje miejsce stania. Są to czynności przygotowawcze do konkretnego
wykonania szkicu. Następnie po lewej stronie kartki ustawiamy kompas, obracając
szkicownikiem orientujemy szkic. Po tym należy ustalić punkty orientacyjne w terenie, czyli
wszystkie ważniejsze przedmioty terenowe. Następnie z zaznaczonego na szkicu miejsca
stania wykreślamy kierunki na obrane punkty za pomocą celowania linijką. Po określeniu
kierunku na każdy z danych przedmiotów terenowych, oceniamy do nich odległość  na oko .
Następnie w punkcie zaznaczonym wyrysowujemy znak topograficzny tego przedmiotu. W
ten sposób nanosimy podstawowe punkty szkicu. Opierając się na tych punktach należy
wyrysować całą widoczną sytuacje znakami topograficznymi. Rozmieszczenie znaków
topograficznych między punktami podstawowymi szkicu możemy określić  na oko . Dla
uwypuklenia szkicu przy pomocy warstwic nanosimy ogólny zarys form terenu. Po
wykonaniu tego pozostało jedynie opisanie szkicu, czyli wpisanie odnośnych nazw kierunków
i widocznych miejscowości.
Rys.4 Szkic z miejsca- faza końcowa.
-Wykonywanie szkicu z podstawy.
Szkic z podstawy wykonuje się z dwóch stanowisk rysowania. Odległość między dwoma
osobami powinna być większa od połowy zasięgu szkicu. Czynności początkowe wiąże się z
dobraniem skali szkicu. Ustalamy kierunek północy i orientujemy szkic na stanowisku
pierwszym, zaznaczając na nim miejsce tego stanowiska. Z zaznaczonego stanowiska
celujemy na poszczególne przedmioty terenowe i określamy ich kierunki. Kreślimy również
kierunek na drugie stanowisko pracy. Następnie przechodzimy na drugie stanowisko pracy
mierząc odległość między jednym a drugim stanowiskiem w podwójnych krokach. Po
dotarciu do drugiego stanowiska przeliczamy ilość par kroków na metry i uwzględniając
odpowiednią skale szkicu zaznaczamy na kierunku drugiego stanowiska punkt. Następnie
orientujemy szkic na stanowisku drugim przy pomocy kompasu. Nanosimy kierunki przez
celowanie do tych samych przedmiotów co z pierwszego stanowiska. Przecięcie się
narysowanych na szkicu kierunków wskazuje miejsce w którym położony jest przedmiot. W
liniach przecięcia się linii-kierunkowych rysujemy odpowiednie znaki topograficzne, cały
szkic uzupełniamy pozostałymi przedmiotami terenowymi, rysujemy warstwice i na koniec
opisujemy szkic.
Rys.5 Szkic z podstawy.
-Wykonywanie szkicu drogi marszu
Opisując szkic drogi marszu trzeba posłużyć się przykładem. W tym przykładzie ogólny
kierunek marszu jest północno-wschodni, zatem miejsce stania umieszczamy w dolnym
lewym rogu kartki. Aby nie tracić czasu można w trakcie marszu nanieść na kartkę schemat
drogi marszu zgodnie z wartościami azymutów i skalą szkicu. Po tych wstępnych pracach
oznaczmy z punktu wyjścia kierunek marszu pierwszego odcinka. Można to zrobić za pomocą
kompasu. Następnie ustalamy kierunek marszu przez celowanie na zorientowanym szkicu. Po
tym ruszymy w drogę mierząc długość odcinka podwójnymi krokami. Równocześnie
zaznaczamy cienką linią szczegóły terenu znajdujące się po obu stronach drogi marszu. Na
końcu pierwszego odcinka trasy zaznaczamy jego miejsce na szkicu odpowiednim znakiem
topograficznym. Na punkcie II powtarzamy odpowiednio czynności wykonane uprzednio w
punkcie I. Wzdłuż całej trasy wykonamy szkic całej drogi marszu.
Do wykonania szkicu drogi marszu muszą być odpowiednie warunki: dobra słoneczna
pogoda, duża ilość czasu itd.
Rys. 6 Szkic marszowy odcinka drogi.
-Wykonywanie szkicu zamkniętego wieloboku
Aby wykonać szkic terenu zamkniętego w wieloboku, konieczna jest możliwość poruszania
się po całym szkicowanym terenie. Ten rodzaj szkicu również umówimy na przykładzie.
Drużyna harcerzy wybrała się na biwak. Ich obóz znajdował się obok wzniesienia z którego
widoczny był rozległy wycinek punktów mogących być podstawą wieloboku zamkniętego.
Punkty te dość łatwo ustalili i  na oko narzucili je znakami topograficznymi do szkicownika.
Obliczyli następnie że należy wykonać szkic terenu o wielkości 3km3. Ustalili że najbardziej
odpowiednią będzie skala 1: 10 000. po tym udali się na pierwszy punkt pracy, który
oznaczyli literą A. W punkcie A harcerze zorientowali szkicownik za pomocą kompasów i
nanieśli kierunek. Jednocześnie na punkcie A wyrysowali kierunki na charakterystyczne
przedmioty za po mocą celowania linijką. Po tych pracach udali się na punkt b mierząc
odległość do niego w podwójnych krokach. Po przybyciu na punkt b obliczyli odległość od
punktu A oraz uwzględniając skalę szkicu zaznaczyli miejsce punktu b na linii wyrywanej
uprzednio na szkic, a będącej kierunkiem punktu b z punktu A. W punkcie b dokończyli
wcięcia w przód na wybrane przedmioty terenowe oraz określili kierunek na następny punkt
c. Postępując w wyżej opisany sposób przeszli przez wszystkie punkty wieloboku wracając do
punktu wyjściowego-A. W taki sposób mieli wyrysowany na kartki wielobok zamykający
swymi bokami teren, z którego należało zrobić szkic. Jednak w czasie nanoszenia kierunku z
ostatniego punktu wieloboku na punkt wyjściowy  A, wycelowana linijka najczęściej
wyraz
nie odchyla się od punktu A zaznaczonego na szkicu. Dlatego musieli wyrównać
wielobok. Na koniec do prawidłowego wieloboku wyrysowali znakami topograficznymi całą
sytuację terenu.
Rys.7 Szkic zamkniętego wieloboku.
-Wykonywanie szkicu widokowego.
Przez środek kartki przeznaczonej na szkic rysujemy dwie linie proste prostopadłe do siebie.
Linia pozioma będzie oznaczała linię horyzontu, a linia pionowa będzie linią szkicu dzielącą
szkic na dwie części. Na kierunku linii głównej wybieramy w terenie na linii horyzontu
określony przedmiot będący dozorem, od którego będziemy przeprowadzać pomiary.
Położenie poszczególnych przedmiotów w terenie określamy przez pomiar linijką
milimetrową lub lornetką, biorąc jako punkt wyjścia pomiarów linię główną szkic i linię
horyzontu. Na podstawie wyników pomiaru zaznaczmy na szkicu punkt, w którym dany
przedmiot będzie wyrysowany. Nanoszenie początkowych punktów jest bardzo żmudne,
jednak dobrze jest nanieść większą ilość punktów, wtedy rysunek będzie dokładniejszy.
Ostatnia faza to cieniowanie i pogrubianie kontur.
Dla uwypuklenia szkicu stosuje się dwa rodzaje skal. Szkic w kierunku pionowym jest
zwykle mniejszy swymi rozmiarami nić w kierunki poziomym, dlatego też w stosunku do
wszystkich niż pomiarów pionowych określamy skalę 1:4, a do pomiarów poziomych- skalę
1:2. W każdym wypadku należy na szkicu zaznaczyć skalę w jakiej wykonaliśmy szkic.
Rys.8 Szkic widokowy.