3582279411

również podstawę (kryterium) wyboru dążeń ludzkich (por. Cz. Matu-sewicz, 1975). a także „własność bądź jakość rzeczy czyniąca ją użyteczną, pożądaną bądź wysoko ocenianą" (A. S. Reber, 2000, s. 810).

W socjologii przez wartość rozumie się „przedmiot materialny lub idealny, ideę lub instytucje, przedmiot rzeczywisty lub wyimaginowany, w stosunku do którego jednostki lub zbiorowość przyjmuj ą postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus" (J. Szczepański, 1972, s. 97 i n.). Inaczej mówiąc, wartości w socjologii to „idee, zjawiska, materialne i niematerialne przedmioty, stany, rzeczy, osoby, grupy itp., które są przez jednostkę, warstwę, grupę, klasę społeczną itp. dodatnio lub ujemnie oceniane lub aprobowane czy odrzucane" (K. Olechnicki. P. Załęcki. 1998, s. 239).

W ekonomii mówi się zaś o wartości szczególnie w odniesieniu do czystego zysku w wyniku wymiany danej rzeczy. Zysk ten bywa „mierzony albo ilością otrzymanych towarów, albo pewnym środkiem wymiany - na ogół pieniędzmi" (A. S. Reber. 2000, s. 810). Zatem wartość oznacza tu zwykle nic innego jak tylko konkretną korzyść. Takie jej rozumienie wydaje się oczywiście zbyt zawężone, mało przydatne na gruncie pedagogiki, a tym samym także w teorii wychowania.

Rozumienie wartości na użytek teorii wychowania

Tutaj przez wartość rozumie się na ogół to wszystko, co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest ze wszech miar godne pożądania, co łączy się z pozytywnymi przeżyciami i stanowi jednocześnie cel dążeń ludzkich. Nierzadko nazwa „wartość" uchodzi za miernik (kryterium) oceny interesujących nas osób, rzeczy, zjawisk lub norm. W takim wypadku wartość stanowi podstawę lub istotny punkt odniesienia do uznania czegoś za dobre lub złe.

Nierzadko spotykanym sposobem rozumienia wartości także na użytek teorii wychowania jest jej utożsamianie nie tyle z kryterium oceny rozstrzygającym o tym, czy coś jest wartościowe lub pozostaje z nim w sprzeczności, ile z samym dobrem, czyli wartość identyfikuje się z przedmiotem oceny uznawanym za dobro samo w sobie. Wypada się również zgodzić —jak przypuszczaj ą niektórzy — iż „wartości wy-rażająto, »co być powinno« i »czego pragniemy«, wpisują w rzeczywistość pewien »sens ostateczny«. ukazują to, co naprawdę Istotne i do czego warto dążyć. Są filarami, na których opiera się życie społeczne, osobiste i wspólnotowe" (M. Nowak, 2000. s. 393).

Wartości o wydźwięku pozytywnym i negatywnym

Niekiedy się zakłada, iż wartości obejmują nie tylko te o wydźwięku pozytywnym, lecz także negatywnym. Według takiego stanowiska, prezentowanego m.in. w aksjologii Ma.\a Schelera, wartością nazywa się zarówno to, co się nam podoba, jak i to, co się nam nie podoba, co