3582321053

Sztuka wczesnochrześcijańska

Malowidło przedstawiające Dobrego Pasterza (katakumby Domitylli)

Sztuka wczesnochrześcijańska / starochrześcijańska - sztuka pierwszych chrześcijan, wyrażająca ich przynależność religijną, powstająca w basenie Morza Śródziemnego. Przyjmowany zasięg czasowy jest różny. W najszerszym rozumieniu sztuka wczesnochrześcijańska obejmuje okres od II do VII wieku n,e<; w węższym, stosowanym dłŁdl przez Andre Grabara, obejmuje lata ok. 220-3.95 r. n.e. (czyli okres od pojawienia się pierwszych znanych przykładów sztuki chrześcijańskiej do podziału cesarstwa rzymskiego na część wschodnią i zachodnią w 395 r.).

Do zachowanych dziś zabytków sztuki wczesnochrześcijańskiej

należy:

-    malarstwo katakumb owe

-    architektura

-    rzeźba (głównie sarkofagi, pojedyncze figurki, rzeźba w kości słoniowej)

-    wyroby rzemiosła

Przed 313 rokiem miejscem wyznawania kultu najczęściej były domy prywatne i miejsca pochówku zmarłych. Donny nie wyróżniały się od pozostałych budynków mieszkalnych i na ogół, podobnie jak one, zostały rozebrane lub przebudowane.

Natomiast po ukazaniu się edyktu mediolańskiego w 313 r. religia zastała objęta patronatem cesarza, który ufundował liczne budowle sakralne, m,in. bazylikę Zbawiciela (św. Jana) na Lateranie i bazylikę św. Piotra na Watykanie. Wówczas to wykształciły się podstawowe formy architektoniczne i ikonograficzne, wykorzystywane przez kolejne epoki, jak choćby typ trój- łub piędanawowej bazyliki oraz budowli centralnej.

Fig. 6. — Saint-Pierre.

(Plan dc Bramantc.)

Plan centralny bazyliki św. Piotra w Watykanie - plan Bramantego Ważnymi ośrodkami w tym okresie było, obok Rzymu, kilka miast. Trewir stał się siedzibą cesarzy pod koniec TU i przez dużą część fV wieku (od Maksymiana do Gracjana). W Mediolanie rezydowali cesarze w 2 połowie IV wieku - Konstancjusz n, Walentynian II, który miał tu stałą siedzibę, Gracjan, Walentynian n, nierzadko również Teodozjusz I.

Konstantynopol stał się stolicą wschodniego cesarstwa, ale cesarze rezydowali w nim już wcześniej.

Rawenna była w V wieku rezydencją cesarzy zachodniorzymskich, a następnie stolicą królestwa Ostrogotów. W latach 565-751 była stolicą Egzarchatu Rawenny - państwa utworzonego przez cesarza bizantyńskiego.

Architektura

Od samego początku występowały także budowle na planie centralnym, związane najczęściej z kultem świętych męczenników (tzw. martyria) oraz baptysteria. Architektura budowli wznoszonych przez rodzinę cesarską była naśladowana w całym imperium. W ten sposób ukształtowały się dwa typy powszechnie przyjętego budynku kultowego:

•    bazyliki o 3 lub 5 nawach wydzielonych kolumnadą i przykrytych drewnianym stropem lub więżbą dachową, odkrytą od wewnątrz. W najstarszych obiektach nie występują sklepienia. Najwyższa nawa środkowa zakończona była apsydą, przeznaczoną dla duchowieństwa. Budynki początkowo poprzedzane

byty dziedzińcem (atrium), z sadzawką (studnią otoczoną krużgankami, początkowo służącą do chrzczenia wiernych). W późniejszych budowlach atrium zanikło, a przedsionek zamknięto drzwiami.

•    budowli na planie centralnym - na rzucie koła lub wieloboku, spotykaną początkowo w mauzoleach, od połowy IV wieku także w baptysteriach, a od końca IV w kościołach.

5-cio nawowa bazylika św. Piotra w Rzymie, widok ówczesny

Oprócz nowych budowli przekształcano istniejące świątynie pogańskie, budynki publiczne w obiekty sakralne związane z chrześcij aństwem.

Niewiele wiadomo o dekoracji pierwszych kościołów. Sztuka zdobienia wnętrz rodziła się powoli, zapewne w związku z pewną rezerwą wobec sztuki figuralnej oraz brakiem tradycji w tej dziedzinie. Strona zewnętrzna kościołów była skromna, bogate natomiast były wnętrza, w których stosowano płyty marmurowe do wykładania ścian i posadzek oraz mozaiki - w absydach, na ścianach naw i w tukach triumfalnych.

Dodatkowo, wokół budowli na planie centralnym i absyd w bazylikach pojawiają się ambity, czyli obejścia pozwalające na wędrówkę wdanych wokół miejsc pochówku świętych, przejście katechumenów podczas ceremonii chrztu itp.