3582412685

Rewitalizacja Wzgórza Zamkowego w Kielcach

◄© KAPILICA OGRÓJCOWA

t>

2017

W 1933 ODZYSKANIE PRZEZ ^ POLSKĘ NIEPODLEGŁOŚCI \

\

\

Kaplica ograjcowa zbudowana przez kustosza fiogalę stoi przy północnym ogrodzeniu cmentarza. Zwrócona frontem ku wschodowi. Murowana i ocynkowana. Wybudowana na planie prostokąta o wymiarach zbliżonych do kwadratu, z póteUptyczną kruchta od frontu (apsydę od zachodu dostaw w 2 połowie XlXw.) Wejście do kruchly ozdobione było kamiennym prostokątnym portalem. Kopula nad kaplica nakryto dachem ośmodzlełnym, wyłożonym blachą, dfdfdfdfdfdhfghgj

1733- 1745 BUDOWA SKRZYDŁA PÓŁNOCNE PAŁACU BISKUPÓW.

1727 OTWARCIE SZKOŁY FUNDATOR BISKUP KONSTANTY SZANIEWSKI

1642-1657 WYBUDOWANO CZWOROBOCZNĄ DZWONNICĘ

1637-1644 PIERWSZE WZMIANKI O PAŁACU BISKUPIM.

1630 ANDRZEJ LIPOWSKI WYBODOWAL MUR WOKÓŁ KOLEGIATY

OŚ CZASU WZGÓRZA ZAMKOWEGO

1865 RZĄD ROSYJSKI KONFISKUJE POSIADŁOŚCI KANONIKÓW KIELECKICH

1789 PRZEJĘCIE WZGÓZA ZAMKOWEGO PRZEZ PAŃSTWO

1724-1727 BUDOWA SKRZYDŁA POŁUDNIOWEGO PAŁACU BISKUPÓW

1724 POŁOŻONO KAMIEŃ WĘGIELNY POD BUDOWĘ SEMINARIUM DUCHOWNEGO ORAZ SZKOŁY

1668 POWSTANIE OGRODU WŁOSKIEGO ZA PAŁACEM

1646 BISKUP PIOTR GEMBICKI KONSEKRUJE KOŚCIÓŁ ŚWIĘTEJ TRÓJCY

1540 PIERWSZE WZMIANKI DOTYCZĄCE STAWU BISKUPIEGO W KIELCACH

1213    NAJSTARSZY DOKUMENT

DOTYCZĄCY KOLEGIATY KIELECKIEJ, BISKUP WINCENTY KADŁUBEK PRZENIÓSŁ PREBENDĘ Z KIJ DO KIELC

◄© DZWONNICA

16-12 - 1657 r. została wybudowana czworoboczna dzowomca przy kolegiacie.

W 1726r biskup Szaniowski dzwonnicę nadbudował.Pojawił się na niej zegar.

W 1774 r. kosztem Franciszka Preissa. w dzownntcy zawieszono chór żelazny dla muzyków. Do dzwonnicy dobudowano kostnicę. Dzwonnica w rzucie kwadratu, górą ośmloboczna. zwieńczona została barokowym hełmem. Hełm pokryty blachą, rwteńczony złocą gałką I krzyżem.

◄® KANONIA PIERZCHNICA

Kanonia Pierzchnicka stała obok Dalesryckiej. Parterowa, drewniana I podpiwniczona.z sienią, z czterema izbami i murowanym kominem. Północna granica tej posesji była jednocześnie granicą własności kościelne) i mieszczańskiej.

-<© KANONIA DALESZYCKA

I738r. biskup Jan Aleksander Lipski wybudował kanonię Daleszyce. Na przekazanym przebendzie niewielkim placyku (dzisiaj przebiega na tym miejscu ul. Czerwonego Krzyża) wystawiono po i 746r. drewnianą kanonię. Byl to parterowy, prostokątny w rzucie, pięcioosiowy dworek, z gankiem od frontu. Dwu traktowe wnętrze podzielone zostało na trzy części. Środkową zajmowała sień oraz centralnie usytuowany murowany trzon kominowy, który łączył wszystkie pomieszczenia

◄© KANONIA TUMLIN

I72< r. Biskup Konstanty Felicjan Szanlewski wybudował Kanonię Tuml-n.

Nowy murowany dom kancnl TumłlnskieJ. wl754 r. wybudował Eustachy Stonka, kanonik kaznodzieja i dziekan kielecki.

Budynek zachował się do dziś w swoim pierwotnym kształcie.

Trójdzielny układ elewacji fronto uzyskano poprzez płytkie zagłębienia części środkowe). której parter zajmuje arkadowy otwór wejściowy. Podobny, trójdzielny układ nadaje elewacji podwórzowej płaski ryzalit, uformowany na je) osi. Podziały pionowe akcentują lizeny po bokach zaokrąglonych narożników budynku. Wysoki cokół wyrównuje spadek terenu. Nie znany jest orginalny kształtu dachu, obecny jest ci czterospadowy.

-<© SIEDZIBA PREPOZYTA

Wąskie podwórze ze studnią, z tyłu drewniane zabudowania gospodarcze stajnia wozownia i kuchnia. Wschodnia część mcścłta duży ogród, zamkntęty ze wszytkich stron drewnianym parkanem. Opisany w 1802 r. dom prepozyta byt murowany, o dwóch kondygnacjach, częściowo podpiwniczony, nakryty gontem, nad którym królowały dwa kominy. Budynek zamykała od północy wysoka brama . Dom ten zachował się do dziś. obecnie siedziba kurii.

W I888r. przeprowadzono razubodowę budynku o dwa dwuosiowe ryzality po bokach, przez co połączony został z sąsiednią kanonią turni uiską.

◄© KANONIA GLEBOCZKA

Działka prebendy Glęboczka sąsiadowała od południa z biskupim ogrodem kuchennym, a od zachodu z posjesją scholastyka. Od początku posejsa byłą ogrodzona. Według opisu z 1839 r plac posiadał parkan od strony ulicy. Zabudowania rupowaly się od strony ulicy. Zachodnią część działki zajmował ogród. Dom kanonika zbudowano z drewna na podmurówce, pokryto dachem gontowym. Byś to pięcioosiowy budynek parterowy, częściowo podpiwniczony, wzniesiony na rzucie prostokąta. Na pozostałą zabudowę posesji składała się stajnia z wozownią l studnią nakrytą daszkiem.

◄® KANONIA ŻYDOWSKA

Kanonia Żydowska, zlokalizowana została na terenie obecnego placu Żeromskiego. Jego posesję zamyka! od zachodu mur długości 30 kroków, z bramą pomiędzy dwoma słupkami, wystawiony na przedłużeniu ganków prowadzących do seminarium. Druga brama znajdowała skę na przeciwko pierwsze) od strony ul. Wesołej. Zbudowany na nocie prostokąta, drewniany, kryty dachem gontowym dom mieszkalny koanoniczny z gankiem drewninaym Stał zwrócony pięcioosiowym frontem do bramy wejściowej. Dwutraktowc wnęłrzc rozdzielały trzy ciągi pomieszczeń.

Składały się na nią: sień. kuchnia oraz dwa mieszkania.

Obok siedziby kanonika stal dom stużocych frontem zwrócony na południe. Zabudowa gospodarcza grupowała się przy północnym ogrodzeniu. Pozostałą część posesji zajmował ogród.

◄© BROWAR SEMINARYJSKI

Browar lub .Oziadownia" wzniesiona około 1724 1727 r. Teren za ulumnatem zajmował browar, poprzedzony dziedzińcem, do którego prowadził wjazd z drogi Krakowskiej pnez murowaną i sklepioną bramę. Browar był murowany, składał się z sieni, izby do zlewu słodów i suszarni. Z browaru prowadziło wyjście na dziedziniec folwarczny.

◄© KOLEGIATA

Według Jana Długosza, kielecki kościół ufundował w roku 1171 biskup krakowski Gcdko (Ok. 1130-1185), poświęcił ko!c)ny z biskupów, bł. Wincenty Kadłubek prawdopodobnie w 1213 roku - wtedy też przeniesiono do me) parafię z najstarszego kieleckiego kościoła p.w. św. Wojciecha. Kościół kielecki był początkowo skromną, kamienną, dwuwieżową budowlą przykrytą sklepieniem tytko nad głównym ołtarzom. Przepuszcza się. że 1244 r. kościół spłonął, wraz z dużą częścią Kiełc po najeżdzie Konrada Mazowieckiego. W 1514 roku biskup krakowski Jan Konarski (1447-1525) dobudował do prezbiterium piętrową, murowaną zakrystię, służącą też Jako kapitularz. Piotr Myszkowski (ofc. 15I0-1S9I), wraku 1583 wydłużył świątynię ku zachodowi - zapewne wybudował obecną nawę główną. W 1 połowie XVII wieku, a ściśle w latach 1629 -1634 • dzięki funduszom kapituły oraz datkom pochodzącym od wiernych - przystąpiono pod nadzorem wikarego, a później kanonika kieleckiego Macieja Obłomkowłcza (1580-1654) do wnoszenia obecnego korpusu nawowego.

2 inicjatywy biskupa krakowskiego Kazimierza Lubieńskiego (1652-1719) wiosną 1719 roku rozpoczęto budowę nowego prezbiterium. Istotne zmiany zarówno wewnątrz, jak I na zewnątrz świątyni nastąpiły Już w XIX IXX stuleciu - w tatach 1869-1872 pod nadzorem proboszcza Józefa Ćwiklińskiego. Zgodnie z projektem architekta Franciszka Ksawerego Kowalskiego zmieniono wschodnią i zachodnią elewację kościoła, przebudowując je w stytu neobarokowym. W 1805 roku kościół po raz pierwszy podniesiono do godności katedry, kiedy to ustanowiono diecezję kielecką, która przetrwała do toku 1818. ponownie • l ostatecznie ustanowiono biskupstwo kieleckie w roku 1882.

W 1971 roku podniesiono katedrę kielecką do godności bazyliki mniejszej, a w 1982 uznano ją za ogólnodziccezjalne Sanktuarium Maryjne.

◄©BUDYNEK BRAMNY

W MURZE POŁUDNIOWYM

Pomiędzy budynkami starosty a wschodnim skrzydłem stajen pańskich, stworzono przejście, które z jednej starony kończyło się przejazdem bramnym pod skrzydłem południowym pałacu, z drugiej zaś sl/ony prowadziło do ogrodu kuchennego. Lustrator opisywał to miejsce w I788t. Prawdopodobnie wybudowana przed 1746 r., przypuszczalnie między 1720 a 1732 r.

y 8rama Krakowska została zinwentaryzowana przez Franciszka

Kowalskiego, zanim została rozebrana. Budowę bramy krakowskiej rozpoczęto 1724r. skończono 1729r. Do przedsięwzięcia jakim było wybudowanie kompleksu szkolnego, należało również stworzenie krytego przejścia pomiędzy szkołą, kolegiatą i pałacem. Rezultatem było zintegrowanie poszczególnych zespołów architektonicznych, które utożsamiały wszystkie najważniejsze Instytucje kościelne.Wl. poi. XVIII w. pałac biskupi otrzymał barokową oprawę w postaci dwóch skrzydeł wzniesionych wzdłuż południowego i północnego boku dziedzińca. Utworzyły Je piętrowe oficyny mieszkalne z gankiem wspartym na arkadach krużganka. Przedłużając ganek skrzydła południowego poza obręb dziedzińca, stworzono kryte przejście z pałacu do kolegiaty I semlnarium.Mimo, że oba skrzydła wydają się być zrealizowane według jednego projektu, przyjmuje się, że powstały w różnym czasie. Budowę skrzydła południowego należy wiązać z planem połączenia gankami pałacu, a także nowych budynków szkolnych z kolegiatą. Na planie Kielc z 1823 r.. gdzie został wykreślony cały Ich przebieg widać, że zakręcały cztery razy zanim połączono nimi pałac z seminarium, piąty zaś angul wypadał nie na końcu, ale pośrodku drogi, stanowiąc przejście do kościoła.

Dach byt pierwotnie pokryty gontem. Korytarz ten wsparty był na częściowo otwartych, częściowo ślepych arkadach. Z kolegiatą Łączyło go odgałęzienie wyprowadzone na wysokości skrajnych od wschodu przęseł korpusu nawowego.

Siad zamurowanego otowru wejściowego na elewacji południowej wyznacza miejsce pierwszego. Drugie z nich wypada w miejscu zachowanej do dziś loży. Pozownctrznej stronie muru opasającego cmentarz, od południa, w jego części zachodniej widoczne są zarysy trzech obszernych półkolistych srkad. Podłącza arkad pierwotnie były w całości tynkowane, pczy czym mur przechodzi! przez cała grubość muru. z czego wynika, że były one nigdyś otwarte.

Do zachodniego krańca muru południowego „mieszczą" się bez reszy Jeszcze dwie arkady, i nic wydaje się, żeby zgodność ta była dziełem przypadku. Ich ropoznanic jednak uniemożliwiają buydnki dostawione do muru cemtnarnogo. Szerokość każdej z arkad wynosi w świetle 530cm, a szerokość filara - 130cm. Sa to wymiary arkad które podtrzymywały wybudowane przez Szaniewskiego ganek. Otwarte akrady dawały dostęp na teren cemntarza od strony dizekanil.

W I745r. postanowiono je zakratować.

W dalszym swym przebiegu ganek dochodził do dzisiejsze) uł. Jana Pawia II, którą przekraczał ponad otworem bramnym skręcając pod kątem prostym na południe, jako wschodnia pierzeja tej ulicy ciągnął się do kompleksu szkolnego.

Ta część ganków wraz z Bramą Krakowską została przed ich wyburzeniem zinwetaryzowana w 1867 r. Była to budowla, na którą składał się mur z półkoliście sklepionymi arkadami, podtrzymującymi kryty dwuspadowym daszkiem ganek, doświcttony od frontu jednym rzędem niewielkich okien, takich samych w kształcie l tak samo uszato obramionych jak okienka na elewacji skrzydła pałacowego. Projekt skrzydła pałacowego przypisywany Jest Kasprowi BaZance, którego nazwisko wiąZe się z budową seminarium.

Już w wieku XIX była przez kielczan traktowana Jako cenny (Jak mawiano wtedy: „starożytny") zabytek. Na przełomie lat 201 30 -tych XVIII wieku 8rama Krakowska była w rzeczywistości wiaduktem A konkretnie pieszym wiaduktem, którym chadzał biskup i inni kościelni oficjele. W połowic XIX wieku historyczna budowla, staraniem świadomego Je) wartości naczelnika powiatu Tomasza Zielińskiego, zostata wyremontowana. Sekularyzacja części biskupiej Wzgóza Zamkoweego w 1789 r. doprowadziła do zmiany stosuków własnościowych.

0    kształcie tej dzielnicy dccdowali oddtąd urzędnic świeccy. Wzgórze Zamkowe utraciło dotychczasową spójność. Skutkiem wyburzenia murów, bram, ganków było otwarcie tej dzielnicy, połączenie Jej z resztą miasta. Zatarto Jej historyczne granice, a otwarte place I ulice „rozkroiły" zintegrowane niegdyś przestrzenie Wzgórza na kwartały zabudowy miejskiej.Zaborca w koścfele wypatrywała element odrębności kulturowej podbitego narodu. Zupełnie wyjątkowo rysują się tu zmiany, jakie zaszły po powstaniu styczniowym. W Itach 40. XIX wieku wynikł spór o to, kto się ma opiekować pozostawioną częścią ganków oraz Bramą Krakowską Spór ciągnął się kilka iat. Ostatecznie w 1857r. większość ganków

1    Brama Krako-wska zostały przekazane miastu. W 1860r. zwrócono się do władz centralnych o zatwierdzenie kosztów remontu Bramy Krakowkskicj. Na pwrost kolegiaty, na terenach dwuch dawnychkanonil: żydowskiej I sicradowickicj, pomiędzy ulicami: Jana Pawala II a Wesołą utworzono plac (obecnie pl. Żeromskiego). Na placu tym w 1867 - 1870 wzniesiooocerkiew prawosławną, górującą odtąd nad miastem. Aby efekt ten pogłębić, w takcie remontu pałacu, przysposabianego na przyjęcie administracji

Praca dyplomowa Autor: Emil Marciniec Promotor: dr hab inż. arch. Lucjan Kamionka

1 23450789 10