1109145067

Materiały do ćwiczeń z parazytologii

Część I

WIADOMOŚCI OGÓLNE

1. Pasożytnictwo i inne związki międzygatunkowe

Parazytologia - to nauka o pasożytach i zjawisku pasożytnictwa, które jest jedną z wielu form współżycia dwóch organizmów należących do różnych gatunków.

Związki (interakcje) międzygatunkowe dzielimy na: neutralizm, protekcjonizm i antagonizm. Interakcje międzygatunkowe protekcjonistyczne są to m.in. komensalizm i mutualizm. Do interakcji międzygatunkowych antagonistycznych zaliczamy m.in. eksploatację, którą dzielimy na roślinożer-ność, drapiestwo i pasożytnictwo.

Komensalizm (współbiesiadnictwo) - jest to luźny związek między osobnikami dwóch gatunków. Dwa organizmy należące do różnych gatunków żyją w tym związku razem, ale nie są metabolicznie uzależnione od siebie. Korzystają ze wspólnego pożywienia, przy czym jeden z partnerów takiego układu udostępnia pokarm drugiemu. Związek ten ma więc charakter jednostronnie korzystny: osobnik jednego gatunku (zwany komensalem) odżywia się pokarmem należącym do osobnika drugiego gatunku, nie przynosząc mu szkody. Przykładem komensali są liczne bakterie żyjące w jelicie grubym człowieka, które żywią się nie strawionymi substancjami pokarmowymi, a także bytujący tam pełzak okrężnicy (Entamoeba coli) oraz niektóre owady i roztocze korzystające w gniazdach ptaków z pozostawionych resztek pożywienia.

Mutualizm - jest związkiem międzygatunkowym korzystnym dla obu partnerów, którzy żyją razem i zwykle nie mogą istnieć oddzielnie w warunkach naturalnych. Przykładem w świecie roślin są porosty: glon wytwarza substancje organiczne, natomiast grzyb dostarcza wody i soli mineralnych (wg pewnych hipotez mamy tu do czynienia z pasożytnictwem). Wśród zwierząt klasycznym przykładem mutualizmu jest związek między termitami żywiącymi się drewnem a żyjącymi w ich przewodzie pokarmowym pierwotniakami z gromady wiciowców. Te ostatnie powodują rozkład drewna do cukrów prostych i innych produktów organicznych, które przyswaja organizm termita. Ten z kolei stwarza dla wiciowców środowisko życia oraz dostarcza drewna jako pokarmu.

Pasożytnictwo - jest to związek, w którym osobniki jednego gatunku (pasożyty) wykorzystują osobniki innego gatunku (żywiciele) jako źródło pożywienia oraz często także jako środowisko życia. Pasożytnictwo jest związkiem jednostronnie niezbędnym: pasożyt bowiem musi żyć w ciągu swej ontogenezy - lub w niektórych jej etapach - w ciele lub na powierzchni ciała innego organizmu (żywiciela) czerpiąc zeń korzyści i wyrządzając mu (z reguły) szkody.

Podana definicja pasożytnictwa jest jedną z wielu, jakie formułują różni autorzy, rozpatrując ten związek międzygatunkowy w aspekcie fizjologii, ekologii, ewolucji i in.

Pasożyt-żywiciel jest to układ trwały wskutek obustronnego przystosowania pasożyta i żywiciela. Może być traktowany jako złożony ultrastabilny homeostat biologiczny o licznych regulatorach sprzężenia zwrotnego, przede wszystkim ujemnego. Im większa zgodność fizjologiczna pasożyta i żywiciela, tym łagodniejszy obraz stosunków wzajemnych, tym doskonalsza forma związku.

W przypadku pasożyta występuje adaptacja eksploatacyjna. Pasożyt osłabia i „oszukuje" układ immunologiczny żywiciela. Na przykład świdrowce zmieniają białka na swej powierzchni co 10 dni, a warstwa białkowo-lipidowa, którą pokryte są nicienie, jest tylko słabo immunizująca. Występuje także zjawisko mimetyzmu molekularnego.

Przystosowanie żywiciela - to adaptacja kompensacyjna.

Pasożytnictwo charakteryzuje się, poza długotrwałą międzygatunkową interakcją, również takimi cechami, jak: brak bezpośredniego zagrożenia dla życia żywiciela, wielokrotnie większa rozrodczość pasożyta w porównaniu z rozrodczością żywiciela (większość pasożytów cechuje się olbrzymim potencjałem reprodukcyjnym zapewniającym propagację gatunku), znaczne różnice w rozmiarach pasożyta i żywiciela.

W porównaniu do organizmów wolno żyjących pasożyty odnoszą pewne korzyści z pasożytniczego trybu życia: żywiciel stanowi dla nich stosunkowo stabilne środowisko, chroni przed drapieżnikami, ułatwia rozprzestrzenienie się, jest źródłem obfitego, łatwo dostępnego pokarmu. U pasożytów obserwuje się regresje tych funkcji, które mogą być realizowane przez żywiciela. Następuje uproszczenie morfologiczno-anatomiczne układu pokarmowego, nerwowego, narządów ruchu, zmysłów i in.

7