2210689341

ścisłych granic filozofii zwanej sceptyczną, do której zaliczyć przyszłoby przedstawicieli wszystkich epok i rozmaitych prądów intelektualnych. Nie sposób również ograniczyć problemu do antycznych szkól sceptycyzmu, których prekursorem, choć przecież nie pierwszym sceptykiem w dziejach, był Pirron z Elidy. Uwzględniając natomiast szeroki horyzont historii filozofii, nie sposób zgodzić się z dalece niesłusznym, lapidarnym stwierdzeniem, iż eskalacja sceptycyzmu właściwa jest czasom kryzysów poznawczych²⁶. Podobne uproszczenia implikują sinusoidalną koncepcję czasu, w ramach której przemiany kulturowe następująwedlug powtarzalnego schematu, a ten model syntezy dziejowej — jak można sądzić — przestał być narzędziem adekwatnym do oceny przeszłości²⁷. Bez cienia przesady wyzwanie stojące przed historykiem sceptycyzmu można porównać z „rozpaczą semantyka” zajmującego się pojęciem romantyzmu, o czym przed laty pisał Władysław Tatarkiewicz²⁸. Jak natomiast obrazowo stwierdza! badacz myśli Michela de Montaigne’a i Pierre’a Bayle’a, Craig Brush, „sceptycyzm to but, który może pasować na każdy rozmiar stopy”²⁹. Spoglądając nań bowiem z szerokiej perspektywy, nie określa on autonomicznego wobec innych nurtów filozofii pakietu założeń światopoglądowych, który pozwoliłby na ścisłe definicyjne i terminologiczne rozróżnienia. Postawa niepewności wobec kategorii prawdy, rozumu jako ostatecznego narzędzia poznania czy weryfikowalnych przekonań na temat rzeczywistości nie jest właściwa jedynie niektórym okresom historycznym, a ponadto łączy się naturalnie z szeregiem innych poglądów, co sprawia, iż liczba konfiguracji światopoglądowych, w których występuje element sceptycyzmu, jest ogromna. Jak pisze Charles Landesman:

Argumenty sceptycyzmu znajdowały zastosowanie we wspieraniu różnych zapatrywań filozoficznych, które — jeśli nawet nie były w pełni sceptyczne — prowadziły w tym kierunku; pojęcia takie jak relatywizm, konwencjonalizm, konstruktywizm, antyrealizm, pragmatyzm i subiektywizm to tylko kilka przykładów³⁰.

Zaproponowaną przez angielskiego profesora listę terminów można by uzupełnić co najmniej o pesymizm antropologiczny, probabilizm, immoralizm czy libertynizm³¹. Ponadto,

²⁶    Por. „Od starożytności gr. do dziś s. [sceptycyzm] funkcjonuje w kulturze Europy, pojawiając się w momentach kryzysu poznawczego, czyli utraty rozumienia świata i człowieka” - H. Kie re ś, Sceptycyzm, [w:] Powszechna Encyklopedia Filozpjii, pod red. M.A. Krąpca, A. Maryniarczyka, M. Czachorowskiego, t. 8, Lublin 2000.

²⁷    Wystarczy przypomnieć nazwisko Heinricha Wólfflina, znanego historyka sztuki, który swoją koncepcję liistoriograficzną umieści! w ramach przemiennego następowania po sobie okresów klasycznych i barokowych. Na gruncie polskim podobne założenie przyjął Julian Krzyżanowski, ujmując rozwój literatury w kategoriach klasyczności i romantyzmu. Pitrim Sorokin natomiast zaproponował sinusoidalną koncepcję historii, w której przeplatają się typy kultury cielesnej i duchowej (Soda/ and Cultural Dynamics, 1937). Por. E. Domańska, Historia egzystencjalna. Krytyczne studium narratymzniu i humanistyki zagazowanej. Warszawa 2012, s. 113.

²⁸    Por. W. Tatarkiewicz, Romantyku, czyli rozpacz semantyka, „Pamiętnik Literacki” R. 62:1973, z. 4, s. 3—21.

²⁹    C. B. B ru s h, Montdgne and Bay/e. Variations on The Theme ojSkepticism, The Hague 1966, s. 3.

³⁰    C. Landesman, Skepticism. The CentralIssues, Wiley-Blackwell 2002, s. VIII.

³¹    W założeniu niniejszej pracy problematyzacja motywowanych sceptycznie postaw światopoglądowych jest waloryzowana w porównaniu z niezwykle systematycznym - lecz arbitralnym i nieprzydatnym w praktyce interpretacyjnej - podziałem sceptycyzmu filozoficznego, dokonanym przez Izydorę Dąmbką. Zob. I. Dąmbska, Sceptycyzmfrancuski XVI i XVII wieku, Toruń 1958, s. 9.

12