SWScan00462

58 Formułowanie pytań

Do której kategorii zaliczyłabyś jego dochód (z dokładnością do 1000 funtów)?

a)    do 3000 funtów rocznie

b)    3001 -    6000

c)    6001 - 9000

d)    9001 - 12 000

e)    12 001 - 15 000

f)    powyżej 15 001

Czy możesz dokładniej określić wysokość jego rocznego dochodu?

J.    Czy twój mąż zarabia?

mniej niż 2999 funtów rocznie 3000 - 5999 6000 - 8999 9000 - 11 999 12 000- 14 999 15 000 - 18 999 ponad 19 000

K.    Ile twój mąż zarabia miesięcznie (na podstawie ostatnich 12 miesięcy)?

	Zero	□
30-	150 funtów miesięcznie	□
151 -	250	□
251 -	500	□
501 -	750	□
751 -	1000	□
1001 -	1500	□
powyżej 1500		□

Autorzy poszczególnych zestawów pytań żywili rozmaite założenia i oczekiwania znajdujące wyraz w sposobie ich wysłowienia. Stawia nas to wobec najważniejszej kwestii: Dlaczego dane pytanie jest w ogóle zadawane? Jakie szczegóły i jaki stopień dokładności był pożądany? Jak uzyskane dane zostaną wykorzystane w toku analizy statystycznej? Jeśli, dajmy na to, celem pytania było rozbicie dużej próby na trzy czy cztery kategorie, to wystarczyłoby przedstawienie respondentom z góry zakodowanego pytania według granic tych kategorii dochodu. Jednakże może to być pytanie poprzedzające serię kolejnych, dotyczących oszczędności i ubezpieczeń, a wówczas niezbędna jest znajomość wielu szczegółów odnośnie do sytuacji finansowej oraz źródeł dochodu. Jak już była mowa, planowanie pytań musi być podporządkowane celom sondażu oraz zamierzonej analizie. Badanie pilotażowe wykaże, czy spełniają one to zadanie. Zwróćmy uwagę na różnice między przytoczonymi przykładami. Nie ulega wątpliwości, że autorów pytań uprzedzono o niebezpieczeństwie nakładania się kategorii oraz luk między nimi. Tak na przykład w przypadku kategorii 60-90 funtów tygodniowo i 90-120 funtów tygodniowo respondent nie wie, do której ma zaliczyć zarobek 90 funtów, natomiast w przypadku kategorii 60-90 funtów i 100-120 podobnie jest z dochodem 95 funtów. Obydwa tego rodzaju błędy zdarzają się często początkującym badaczom. Są one od razu widoczne w przypadkach kategorii liczbowych, ale mniej oczywiste (choć równie kłopotliwe), gdy kategoryzujemy, dajmy na to, ulubiony przez respondentów rodzaj lektur. Notabene, przykład C nie pozwala w ogóle stwierdzić wysokości dochodu! W kilku przykładach brak odróżnienia między dochodem a zarobkami, a w F do zarobku zaliczone są dochody z innych źródeł niż praca; powinny one natomiast być wyróżnione, a respondenci pouczeni o tym na piśmie, ankieterzy zaś — poinstruowani. Co do niektórych pytań w przykładach B i D nie sposób stwierdzić, czy są one istotne czy nie. Nie obejmują mężów o nieregularnych zarobkach (sklepikarzy, kupców, ludzi wolnych zawodów), natomiast nieokreślony jest okres wskazany w pytaniu (który tydzień, miesiąc czy rok). (W przykładach F i K okres ten jest co prawda wskazany, ale niewiele kobiet potrafi bez namysłu odpowiedzieć na te pytania, zwłaszcza gdy dochody mężów są nieregularne. Przykład K obarczony jest dodatkową wadą: jeśli sondaż trwa wiele miesięcy, wskazane dwunastomiesięczne okresy są nieporównywalne).

We wszystkich przykładach brak kategorii „nie wiem” i nie ma miejsca na odpowiedź „w przybliżeniu". Brak też w zasadzie reguł przejścia — instrukcji typu „jeśli »tak«, to przejdź do pytania numer...” oraz dokładnych reguł przejścia. Tak na przykład w przypadku pytań tak/nie respondent nie wie, czy ma postawić przy właściwej odpowiedzi krzyżyk, kółko, ptaszek, czy też podkreślić ją. Powodować to może kłopoty przy wykorzystywaniu danych. Kratki są raz po lewej stronie pytania, raz po prawej, czasem w ogóle ich nie ma. Pytania w B i D są sformułowane o wiele grzeczniej niż w J. Zakres ewentualnych zarobków jest bardzo szeroki ■— aż do 100 000 funtów rocznie!