SWScan00457

148 Formułowanie pytań

zniekształcenia odpowiedzi wynikającego z ich uporządkowania. Aczkolwiek stosowanie tych metod jest kosztowne, z pewnością należy z nich korzystać w przypadku pytań powtarzanych w kolejnych sondażach. Tylko wyciągając ogólne wnioski ze stosowania tego rodzaju metod w wielu badaniach, można

₍__dojść do ogólnej zasady minimalizującej zniekształcenia.

\ Wielu autorów zwraca uwagę na „pytania o podwójnej treści”. „Czy cicr-ty-HćfUe’ 'A pj p_an/p_ani na bóle głowy lub inne choroby?” (Czy odpowiedź twierdząca dotyczy bólów głowy, innych chorób, czy jednych i drugich?) „Czy nie używasz nieprzepisanych przez lekarza lekarstw?” (Co znaczy w tym wypadku .    _L(?Ay^odpowiedź przecząca?) „Czy wiesz, czy nie minął już tennin składania po

dań?” (Odpowiedź przecząca znaczyć może „nie wiem” oraz „wiem, że nie

1---minął”).Tak sformułowanych pytań należy, rzecz jasna, unikać.

*ii

Unikać należy również pytań hipotetycznych dotyczących ewentualnych przyszłych zachowań bądź postaw respondenta. Planiści oraz decydenci domagają się włączania tego rodzaju pytań do kwestionariuszy dotyczących na przykład, zamierzonej rozbudowy dróg, nowego czasopisma, nowego rodzaju klawiatury. Na podstawie takich pytań można się dowiedzieć, co myśli i respondent, w chwili gdy odpowiada, ale nie jest to zazwyczaj wiarygodne iźródło do przewidywania jego przyszłych zachowań, zwłaszcza jeśli chodzi p coś, z czym się dotąd nie zetknął.

T Jak się przekonaliśmy w poprzednim rozdziale, na respondentów wpływa nie tylko sformułowanie pytań, lecz również kontekst, w jakim są one zadawane, miejsce, jakie ewentualna odpowiedź zajmuje na liście, czas przeznaczony na jej udzielenie, metoda zadawania (wywiad czy ankieta pocztowa) itp.

Z grubsza uogólniając, skutki te, przynajmniej w wypadku pytań o fakty, przedstawić można następująco:

Tabela 8.1. Skutki formułowania pytań

Pytania otwarte

Pytania zamknięte

wywiad	ankieta pocztowa	wywiad	ankieta pocztowa
stale	zmienne	stale	zmienne
raczej rzadkie	częstsze	raczej rzadkie	częstsze
o wiele znaczniejsze	mniejsze	o wiele znaczniejsze	mniejsze

Skutki

(1) wpływy okoliczności

(2)

pamięć i zachowania okresowe

(3) Wypaczenia /z racji

- ^ konformizmu

Tak więc, gdy chodzi o zachowania okresowe, na pytania zamknięte uzyskuje się więcej odpowiedzi niż na otwarte, zwłaszcza w kwestionariuszach pocztowych. Odpowiedzi na pytania otwarte natomiast są bardziej podatne na zniekształcenia, zwłaszcza w sytuacji wywiadu.

PRZYKŁAD 4. PYTANIA O FAKTY

Zacznijmy od pozornie prostego pytania, a mianowicie o posiadanie magnetofonu lub magnetowidu. Wstępnie moglibyśmy je sformułować następująco:

Czy masz (macie) magnetowid?

Tak sformułowane pytanie wyda się zapewne niezbyt jednoznaczne. Kto jest założonym respondentem w tym pytaniu? Rodzina? Rodzice (gdy odpowiada dziecko)?, właściciel mieszkania, wynajmujący je? I dalej, czy chodzi o posiadanie, o korzystanie z wydzierżawionego lub nabytego na raty? A ponieważ pytanie zdaje się dotyczyć chwili obecnej, co więc ma odpowiedzieć posiadacz magnetofonu oddanego do naprawy? Przeformułujmy więc pytanie.

Czy w lokalu, w którym mieszkasz, jest magnetowid?

Co będzie jednak, jeśli lokal zamieszkują dwie rodziny, z których tylko jedna dysponuje magnetowidem? Może zatem lepiej pytać o „twoją rodzinę”? Ale czy do rodziny należy babcia mieszkająca gdzie indziej?

Gdy mamy do czynienia z tego rodzaju problemami, najlepiej jest zastanowić się, w jakim celu zadajemy to pytanie. Czego chcemy się dowiedzieć? Może się wówczas okazać, że interesują nas tylko wypożyczone magnetowidy albo że chodzi o możliwość korzystania, a nie o posiadanie. Sprawa ma się podobnie jak w poprzednio rozpatrywanym przykładzie, gdzie dwuznaczne było wyrażenie „czytasz czasopisma” i nie wiadomo było, czy chodzi o kupowanie, prenumeratę czy przeglądanie reklam. W tego rodzaju sytuacjach z kłopotów nie wybawi nas słownik: musimy wyraźnie określić, czego chcemy się dowiedzieć, i przeprowadzić pilotaż.