2210689347

podzielają, stanowisko fenomenalizmu, które pozwala im doświadczać przedmiotów jedynie na drodze zmysłów, takich, jakimi się jawią (xa ipaivó[ieva), nie poznając ich istoty. „Jawne” wrażenie zmysłowe, odczuwane subiektywnie, jest przez nich akceptowane bez konieczności zawieszenia sądu. Po drugie, sceptycy — mimo ideału ataraksji (<XT<xga$a) czy afazji (owpacrta) — nie są skazani na bezczynność i bezradność w życiu codziennym, bowiem pragmatyzm pozwala na przyjęcie „jawności” obyczajów i kultury. Po trzecie natomiast, pirronizm nie wchodzi w polemikę z poglądem dogmatycznym na identycznych zasadach logicznej argumentacji. Sceptyk bowiem nie przyjmuje zasady sprzeczności, która stanowi rękojmię dyskursu fundamentalistycznego. Jak pisze Krokiewicz, „kto narusza zasadę sprzeczności, ten nie może twierdzić o niczym stanowczo, lecz może głosić tylko to, co »mu się osobiście wydaje^’⁵⁶. Sceptyk-pirronista unika wypowiedzi w kwestii rzeczy niejawnych, które stwierdzałyby coś w sposób dogmatyczny — nie może nawet orzekać o niemożliwości poznania. Leszek Kołakowski pisze o tym tak:

Powiedzenie, że wiedza jest niemożliwa, jest równie dogmatyczne jak opinie Platona czy Arystotelesa o utajonych jakościach świata, o ideach i o bytach boskich. Co więcej, takie powiedzenie wikła nas w sprzeczność wewnętrzną, bo przecież powiedzieć, że wiedza jest niemożliwa, to oznajmić, że się posiadło wiedzę o tym właśnie, że wiedza jest niemożliwa. Podobnie powiedzenie „niczego poznać nie można”. Szkoła cyrenajska twierdzi, że rzeczy w świecie mają jakąś materię utajoną, której nie sposób poznać. Sceptyk takich poglądów nie wygłasza, on po prostu zawiesza sąd. Zawieszenie sądu jest głównym aktem intelektualnym sceptyka. Jego hasłem jest „nic więcej”, to znaczy, że w przypadku jakiegokolwiek mniemania taką samą silę mają argumenty za tym mniemaniem i przeciwko niemu⁵⁷.

Powracając do definicji z Powszechnej Encyklopedii Filozoficznej, stwierdzić zatem trzeba, iż w świetle łączenia sceptycyzmu z tendencją antyrealistyczną, czego przykładem może być tytuł książki Groarkego {Greek Scepticism. Anti-Realist Ttends in Ancient Thought), oraz powyższej refleksji, postponowanie tego kierunku myśli — jak czynił to Kiereś — argumentem o nieprzystosowaniu do „rozumnego”, czyli dogmatycznego, logicznego i wewnętrznie spójnego, dyskursu świadczy o zupełnej nieprzystawalności sceptycznych implikacji do kryteriów ich oceny z perspektywy europejskiego racjonalizmu.

Wobec znacznego wysiłku naukowców w drugiej połowie XX wieku, który zmierzał do rekonstrukcji rozmaitych postaw sceptycznych w dziejach filozofii i kultury oraz do odnalezienia źródeł dla współczesnej epistemologii, trudno wątpić o ogromnym znaczeniu sceptycyzmu w rozwoju myśli europejskiej. Aktualny współcześnie paradygmat badań nad sceptycyzmem został ufundowany przez Richarda H. Popkina, który opublikowaną w 1960 roku pracą The History of Scepticism firom Erasmus to Descartes zapoczątkował zainteresowanie humanistów wpływem odkrywanego na nowo w XVI wieku pirronizmu na filozofię europejską. Tacy badacze, jak Gianni

⁵⁶    A. Krokiewicz, Arystoteles, PirroniPlotyn, Warszawa 1974,s. 116.

⁵⁷    L. Kołakowski, O co nas pytają tmelcy jilo^pfome. Tr^y serie, Kraków 2008, s. 56-57.

18