Zarys historii 2. Pułku Saperów Kaniowskich (1918-1939)
Na historię tego pułku składają się działania kilku formacji inżynieryjnych sięgające czasów I wojny
światowej, okresu formowania II Rzeczypospolitej i jej obrony przed nawałą bolszewicką. Były to 1. Batalion
Inżynieryjny Błękitnej Armii oraz 2. Pułk Inżynieryjny II Korpusu Polskiego na Wschodzie (walczył w bitwie
pod Kaniowem 11 maja 1918 r.), na bazie którego, w wolnej Polsce, powstał 2. Batalion Saperów I Pułku
Inżynieryjnego. Podczas wojny polsko-bolszewickiej wyłoniono z niego 3., 9., 27. batalion oraz Kompanię
Zapasową Saperów nr 2. W czerwcu 1920 r. przeniesiono ją do Dęblina i przemianowano na batalion. W 1919 r.
po powrocie z Francji do kraju 1. Batalion Inżynieryjny przemianowano na 13. Batalion Saperów.
Po zaprzestaniu działań wojennych, w maju 1921 r., szef inżynierów i saperów mjr Artur Górski przybył ze
swoim sztabem do Dęblina i z jego składu oraz wspomnianego batalionu wydzielił dowództwo 2. Pułku
Saperów. We wrześniu 1921 r. przeszedł on na stałe do Puław. Składał się z 3., 13., 27. oraz zapasowego
batalionu, przemianowanego na kwatermistrzostwo pułku, plutonu łączności i szkoły podoficerskiej. Pierwszy z
oddziałów powrócił do macierzystej jednostki z Kresów w 1922 r. Natomiast 13. batalion powrócił z Wołynia do
pułku w 1924 r. Powstały w 1921 r. 27. Batalion Saperów został rozformowany w 1925 r. W 1921 r. pułk
otrzymał zaszczytne miano pułku kaniowskiego, kontynuując tradycje 2. Pułku Inżynieryjnego i 2. Batalionu
Inżynieryjnego. 18 lutego 1929 r. puławska formacja została przeorganizowana na 2. Batalion Saperów
Kaniowskich. Po zajęciu w Puławach dawnych koszar rosyjskich saperzy prowadzili szereg prac zmierzających
do odbudowy i przystosowania ich na własne potrzeby. Przekształcili także cerkiew pw. Świętej Trójcy na
katolicki kościół garnizonowy pw. Zmartwychwstania Pańskiego. Utrzymywali dobre kontakty z ludnością
cywilną, której udostępniano np. kino garnizonowe. Z mieszkańcami Puław współpracowano podczas pożarów,
powodzi, a także przy organizacji świąt patriotycznych. Żołnierze działali także w Powiatowym Komitecie
Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego, Czerwonym Krzyżu, Polskiej Macierzy Szkolnej,
Towarzystwie Przyjaciół Harcerzy czy też Lidze Morskiej i Rzecznej.
Wobec zbliżającego się wybuchu II wojny światowej 20 sierpnia 1939 r. przeorganizowano 2. Batalion
Saperów Kaniowskich na pułk. W jego skład wchodziły: dowództwo, 1. Batalion Zmotoryzowany Saperów,
2. i 3. Batalion Saperów oraz kompania gospodarcza, park saperski i pluton junaków. W 1939 r. na potrzeby
wojenne puławscy saperzy zorganizowali wiele oddziałów, m. in.: Zmotoryzowany Batalion Saperów, 2., 3., 26.,
28. i 81. Batalion Saperów, które zasiliły oddziały Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej oraz Armii
,,Prusy , ,,Poznań i ,,A
ódz
 . Wobec zbliżającej się do rzeki Wisły linii frontu 6 września 1939 r. podjęto
decyzję o ewakuacji pułku za rzekę Bug do majątku Piszcza. Zmobilizowane i pozostałe w Puławach oddziały
przekazano do dyspozycji Armii ,,Lublin . Dla ochrony koszar pozostawiono w mieście pluton saperów. 9
września 1939 r. pułk został przekształcony w Ośrodek Zapasowy Saperów nr 2. Jego zadaniem było
formowanie uzupełnień i nowych jednostek. Po przybyciu saperów do Piszczy 12 września 1939 r. nakazano im
przejście do Kowla, gdzie 15 września 1939 r. pozostawiono batalion saperów, zwolniono wszystkich rannych,
chorych i nieumundurowanych. Resztę oficerów i szeregowych skierowano do koszar Ośrodka Sapersko-
Pionierskiego w Sarnach. Ostatni dowódca kaniowczyków ppłk Ludwik Turulski ze swoim zastępcą mieli
dotrzeć do Tarnopola. Jego podwładni zasilający różne formacje wojskowe we wrześniu 1939 r. walczyli m. in.
pod: Iłżą, Kockiem, Biłgorajem, Zwierzyńcem, Sochaczewem, Sarnami, Opocznem, Ryczywołem, Narolem,
Jędrzejowem, Werbą, Kowlem, Tyszowcami, Kutnem oraz Tomaszowem Lubelskim. Część z nich zginęła,
została ranna, wzięta do niewoli niemieckiej lub sowieckiej, a także zamordowana w 1940 r. w Katyniu,
Charkowie i Kalininie. Na skutek agresji sowieckiej z 17 września 1939 r. część dowództwa dawnego pułku oraz
inni oficerowie i żołnierze przekroczyli granicę węgierską, a następnie przedostali się do Francji i Anglii, by
móc walczyć dalej z niemieckim agresorem.
Sztandar, nazwa, święto i odznaki pamiątkowe
2. Pułku Saperów Kaniowskich
Pierwszym znakiem bojowym tej formacji wojskowej był sztandar 2. Pułku Inżynieryjnego, który otrzymał
go w uznaniu zasług 26 marca 1918 r. z ramienia rady wojennej II Korpusu Polskiego na Wschodzie. Po bitwie
pod Kaniowem 12 maja 1918 r. dowódca pułku kpt. Artur Górski zebrał wszystkich swoich żołnierzy na placu
pod wsią Jemczycha, gdzie odegrano hymn narodowy i oddano honory wojskowe na sztandar. Aby nie dostał się
on w ręce Niemców spalono jego drzewce i Orła oraz podzielono płachtę na 960 części, które oddano na
przechowanie oficerom i szeregowym pułku. Natomiast umieszczone na sztandarze wyobrażenie Matki Boskiej
Częstochowskiej przechowywał ich dowódca.
W odrodzonej Polsce, gdy pułk był organizowany od nowa mjr Artur Górski zebrał prawie wszystkie
kawałki sztandaru 2. Pułku Inżynieryjnego. Wszyto je w środek nowego znaku bojowego, a informacje o tym
spisano na pergaminie i umieszczono w jego drzewcu.
1
Nowy sztandar został wręczony pułkowi 8 listopada 1921 r. przez Józefa Piłsudskiego. Uroczystość ta
odbyła się w obecności dowódcy pułku, kompanii honorowej i prawie całego korpusu oficerskiego oraz byłych
oficerów i szeregowych pułku, a także innych gości w warszawskich A
azienkach, w osobistej kaplicy
Naczelnika Państwa.
Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej z pierwszego sztandaru został oprawiony w ramę i umieszczony w
służbowym gabinecie dowódcy pułku. W póz
niejszym czasie był eksponowany w sali tradycji pułku.
Nieco odrębną historię posiada inny bojowo-rozpoznawczy znak 1. Batalionu Inżynieryjnego Błękitnej
Armii (póz
niejszego 13. Batalionu Saperów), który brał udział w walkach na froncie zachodnim podczas I wojny
światowej. Żołnierzom tej formacji mieszkańcy miasta Belfor we Francji ofiarowali sztandar, który został im
wręczony na polach Szampanii 22 czerwca 1918 r. przez prezydenta Francji Raymonda Poincarego w obecności
Romana Dmowskiego. Po odebraniu sztandaru przez ppor. Franciszka Koralewskiego i złożeniu przysięgi przez
obecnych wówczas żołnierzy z 1. batalionu brał on następnie czynny udział w walkach w Szampanii i
Wogezach. Po powrocie tej formacji do kraju, podczas wojny polsko-bolszewickiej znajdowała się cały czas
przy dowództwie batalionu na froncie. Po zakończeniu działań wojennych ten bojowy znak umieszczono obok
nowego sztandaru pułkowego, stanowiącego z nim łącznie nierozerwalną całość. Był on używany jedynie raz do
roku podczas święta pułkowego.
W 1921 r. na podstawie dekretu Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego pułk w uznaniu zasług otrzymał
zaszczytną nazwę 2. Pułku Saperów Kaniowskich. Natomiast święto pułkowe obchodzono od 1922 r. w rocznicę
bitwy kaniowskiej w dniu 11 maja. Również w 1921 r. Związek Kaniowczyków ustanowił pamiątkową odznakę
II Korpusu Polskiego na Wschodzie, którą zatwierdzono rozkazem Ministerstwa Spraw Wojskowych 13 grudnia
1921 r. Natomiast 12 lutego 1929 r. ustanowiono odznakę 2. Pułku Saperów Kaniowskich.
2